Cuntrari ad auters chantuns n'ha il chantun Grischun betg reglà en ina lescha l'uschenumnà princip da transparenza.
Ultra da la confederaziun han er differents chantuns fixà il princip da transparenza en lur legislaziun (ZH, BE, FR, SO, AR, AG, JU, GE, SZ, UR, VD e NE).
Cuntrari a praticamain tut ils chantuns che enumereschan differents dretgs fundamentals en lur constituziuns ha il chantun Grischun desistì da far quai e renviescha en l'art. 7 mo als dretgs fundamentals ed a las finamiras socialas da la constituziun federala sco er a las cunvegnas internaziunalas.
La constituziun federala constatescha en l'art. 16 al. 3 davart il tema da la libertad d'infurmaziun mo: "Mintga persuna ha il dretg da retschaiver libramain infurmaziuns, da sa procurar quellas or da funtaunas generalmain accessiblas er da las derasar." Il princip da transparenza è bler pli cumplessiv.
Il princip da transparenza signifitgescha en spezial l'access liber a documents uffizials che vegn tiers l'obligaziun d'infurmaziun uffiziala. Uschia survegn mintga persuna il dretg da prender invista d'actas uffizialas, sch'i na dat betg explicitamain in'obligaziun da discreziun che s'oppona a quai. Enfin ussa è l'agir dal stadi da princip secret. Burgaisas e burgais n'han nagin dretg da survegnir infurmaziuns davart tut las activitads administrativas. Il dretg constituziunal da la libertad d'infurmaziun garantescha unicamain da pudair s'infurmar or da funtaunas ch'èn generalmain accessiblas.
Cun introducir il princip da transparenza duai vegnir fatga ina midada da sistem: Da nov è in document da princip accessibel al public, nun che ses cuntegn stoppia vegnir tegnì secret pervia d'interess publics u privats predominants (p.ex. secrets medicinals u secrets professiunals, segirezza publica e.u.v.) u pervia d'ina prescripziun da lescha che s'oppona a quai.
Grazia a l'access simplifitgà ad actas publicas e grazia a la regulaziun dals dretgs d'infurmaziun survegnan las burgaisas ed ils burgais la pussaivladad da sa procurar sezs activamain infurmaziuns. Per che la protecziun da la persunalitad e per ch'ils interess predominants possian vegnir garantids er vinavant, chatta il princip da transparenza ses cunfins en la protecziun da datas respectivamain en la resalva davart il mantegniment dal secret.
Il princip da transparenza stgaffescha transparenza ed augmenta uschia la confidenza da la populaziun en il stadi ed en sias autoritads. Infurmaziun è la finala er intermediaziun d'enconuschientschas davart quai che capita en il stadi, quai ch'è relevant per ina participaziun activa da la populaziun a la politica. Grazia a l'infurmaziun meglierada tranter ils singuls organs uffizials sustegna il princip da transparenza ultra da quai l'efficacitad da las activitads da l'administraziun.
Il princip da transparenza ha consequenzas per tut ils organs publics sin plaun chantunal e communal. La midada da sistem includa tut las trais pussanzas dal stadi. Per ch'i possia vegnir tegnì quint da questa impurtanza fundamentala sto il princip da transparenza vegnir francà en ina lescha er en il chantun Grischun.
La regenza vegn perquai supplitgada da preschentar al cussegl grond ina missiva per l'introducziun dal princip da transparenza en furma d'ina lescha.
Cuira, ils 16 da zercladur 2011
Müller, Kollegger (Cuira), Augustin, Baselgia-Brunner, Candinas, Cavegn, Dermont, Frigg-Walt, Gartmann-Albin, Gasser, Hitz-Rusch, Jaag, Jenny, Locher Benguerel, Marti, Noi-Togni, Peyer, Pfenninger, Pult, Tenchio, Thöny, Trepp, Buchli (Favugn)
Resposta da la regenza
Il cussegl grond ha refusà l'ultim temp gia duas giadas da midar dal princip tradiziunal da tegnair secret cun resalva da transparenza al princip da transparenza (cun resalva da tegnair secret). L'emprima giada en connex cun la revisiun totala da la constituziun chantunala (cf. PCG 2002/2003, p. 241 ss., p. 251) e la segunda giada en connex cun l'incumbensa correspundenta dal deputà Menge (cf. PCG 2007/2008, p. 189 ss.). Sch'il princip da transparenza era fixà en la constituziun chantunala, pretenda ussa l'incumbensa dal deputà Müller – cun praticamain la medema motivaziun sco l'incumbensa Menge – d'introducir puspè il princip da transparenza, ussa dentant mo pli sin il plaun d'ina lescha.
En quest sectur na vesa la regenza dentant anc adina nagin basegn d'agir. Il princip da tegnair secret che vala oz na signifitgescha numnadamain betg che las autoritads dastgan restar passivas. Gia l'art. 16 al. 3 da la constituziun federala (CF) sco er l'art. 10 da la convenziun europeica dals dretgs umans (CEDU) enconuschan il dretg da pudair s'infurmar en funtaunas ch'èn generalmain accessiblas senza scuntrar impediments e discriminaziuns dal stadi. L'art. 25 ch'è vegnì integrà cun l'ultima revisiun totala da la constituziun chantunala oblighescha plinavant las autoritads d'infurmar la publicitad davart sia activitad. Questa incarica da far ina activitad d'infurmaziun activa adempleschan la regenza, ils departaments ed ils posts da servetsch grazia a communicaziuns regularas a las medias, grazia a conferenzas da medias e grazia a la spediziun da documents, dentant er vi e pli grazia a la cumparsa en l'internet. I dastga vegnir constatà che la regenza e l'administraziun pratitgeschan ina politica d'infurmaziun fitg averta e ch'i dat pia – areguard l'agir da l'administraziun – gia ina vasta transparenza en il chantun Grischun. Independentamain dal princip da transparenza conceda la finala en tscherts cas gia oz il dretg da prender invista da las actas – sco resultat dal dretg d'attenziun giuridica – in access als documents uffizials a tschertas persunas (dretg da prender invista da las actas en la procedura administrativa).
En quest senn n'avess l'introducziun dal princip da transparenza dentant strusch in niz supplementar pratic effectiv per las burgaisas e per ils burgais. Da temair fiss percunter in augment da la birocrazia. Il princip da transparenza stat numnadamain sut l'uschenumnada resalva da tegnair secret. En il princip da transparenza ha mintga persuna il dretg d'avair access a las infurmaziuns ch'èn avant maun tar ils organs publics. Per proteger interess publics predominants sto quest dretg pudair vegnir restrenschì, suspendì u refusà. Ils motivs correspundents stuessan vegnir menziunads en ina lescha formala. A medem temp stuess la procedura vegnir reglada per il cas ch'i dess differenzas tranter las autoritads e las persunas privatas davart la concessiun d'infurmaziuns. Chantuns che han introducì il princip da transparenza reglan correspundentamain ils puncts menziunads en uschenumnadas leschas d'infurmaziun e da protecziun da datas, e quai detagliadamain; per l'execuziun ston vegnir inditgads resp. endrizzads servetschs u posts da mediaziun.
Il fatg ch'il princip da transparenza è vegnì introducì en blers chantuns, n'è betg in argument decisiv per la regenza. I sa tracta da partir da las relaziuns concretas dal chantun Grischun. Da las ponderaziuns preschentadas qua survart pari a la regenza ch'ina midada al princip da transparenza na saja er en il futur betg appropriada per il chantun Grischun. Perquai propona ella da betg acceptar l'incumbensa qua avant maun.
07 da settember 2011