Mintga onn han lieu en il Grischun pliras votaziuns chantunalas e federalas. Adina puspè s'engaschan er vischnancas cun contribuziuns finanzialas a favur da comités da votaziun. L'ultim è quai stà il cas tar la votaziun per abolir las taglias pauschalas. San Murezzan ha avert la bursa gronda ed ha pajà 50 000 francs al comité da l'uniun d'artisanadi e mastergn. Puntraschigna è s'engaschà cun 5000 francs (SO dals 4-11-14). Sche autras vischnancas han er fatg donaziuns en chaussa, na savain nus betg. Ina situaziun sumeglianta avain nus tar la votaziun davart la refurma da la gulivaziun da finanzas che ha gì lieu il settember 2014. Ins po supponer che diversas vischnancas hajan sustegnì il comité correspundent ch'è per la chaussa respectivamain ch'è cunter la chaussa, tut tenor l'interessenza. Infurmaziuns publicas en quest connex n'èn però betg avant maun. Er tar votaziuns da pli baud (p.ex. olimpia 2022, lescha davart las taxas turisticas, nova gulivaziun da finanzas en il Grischun) pon ins supponer che vischnancas hajan per part deliberà daners. Er qua mancan indicaziuns uffizialas. Bleras vischnancas na rendan betg publicas lur donaziuns. Betg publitgar talas donaziuns sut il pretext da l'autonomia communala è en quel reguard problematic, perquai che las indicaziuns davart l'impundaziun da meds finanzials da singulas vischnancas en in cumbat da votaziun è ina infurmaziun impurtanta per la furmaziun da l'opiniun per tut las votantas ed ils votants en il chantun.
Resumond sa mussa in grond deficit da transparenza. Quai è en quel senn fitg problematic, perquai ch'i vegnan duvrads daners publics per questas donaziuns. Las burgaisas ed ils burgais han in dretg da savair tge che vegn fatg cun lur daners. Perquai èsi giustifitgà da preschentar publicamain las donaziuns da tut las vischnancas grischunas che vegnan fatgas per campagnas da votaziun. Quai duai vegnir fatg en ina moda e maniera nunbirocratica cun las metodas da publicaziun usitadas (p.ex. sin la pagina d'internet da la vischnanca, en il fegl uffizial communal e.u.v.).
Plinavant èn donaziuns da vischnancas en il rom da campagnas da votaziun per se dispitaivlas or dal puntg da vista giuridic. Tenor la pratica dal tribunal federal dastga ina vischnanca intervegnir en in cumbat da votaziun mo, sch'igl exista in interess direct e spezial vi dal resultat da la votaziun che surpassa per bler l'interess da las ulteriuras vischnancas dal chantun (sentenzia DTF 114 Ia 427 p. 433). En quest connex dovri in grad pli aut d'objectivitad e da neutralitad che quel che po vegnir pretendì d'ina gruppaziun politica privata (sentenzia DTF 105 Ia 243 p. 245). Ina pura delegaziun da la represchentanza d'interess ad in comité da votaziun privat, nua che l'influenza na vegn betg fatga valair en moda directa, è pia inadmissibla. L'exempel da la votaziun concernent la taxaziun pauschala (donaziuns da las vischnancas da San Murezzan e da Puntraschigna a l'uniun grischuna d'artisanadi e mastergn) mussa però che la pratica vertenta dal tribunal federal è vegnida interpretada autramain, anzi, ch'ella n'è intenziunadamain betg vegnida observada. Igl exista pia in basegn da stgaffir ina clera regulaziun legala, cura ed en tge furma ch'ina vischnanca dastga duvrar daners publics en in cumbat da votaziun. Cun ina tala regulaziun po vegnir stgaffida segirezza giuridica per las vischnancas e per las burgaisas ed ils burgais.
Sin fundament dals arguments menziunads qua survart vegn la regenza incumbensada da las sutsegnadras e dals sutsegnaders:
a) da stgaffir disposiziuns legalas per obligar las vischnancas grischunas da render publicas las contribuziuns/las expensas che vegnan fatgas en il rom da campagnas da votaziun (a partir d'ina limita da p.ex. 2000 francs);
b) da stgaffir ina basa giuridica che fixescha, sut tge cundiziuns che las vischnancas dastgan s'engaschar finanzialmain en campagnas da votaziun.
Cuira, ils 11 da december 2014
Caviezel (Cuira), Pult, Perl, Atanes, Baselgia-Brunner, Bucher-Brini, Cahenzli-Philipp (Vaz sut), Deplazes, Gartmann-Albin, Jaag, Locher Benguerel, Monigatti, Nay, Noi-Togni, Peyer, Pfenninger, Thöny, von Ballmoos, Weber, Buchli (Tenna)
Resposta da la regenza
Il chantun Grischun n'enconuscha – gist uschè pauc sco auters chantuns er – naginas regulaziuns legalas expressivas per intervenziuns communalas en cumbats electorals chantunals u federals. Anzi, decisiva è en quest sectur la giurisdicziun differenziada ch'il tribunal federal ha sviluppà durant blers onns sin basa da la libertad da votar e d'eleger (art. 34 Cst.). Tenor quella dastgan las vischnancas, sch'ellas èn pertutgadas spezialmain, q.v.d. en cas d'in interess evidentamain direct e spezial vi dal resultat d'ina votaziun chantunala u federala, intervegnir en il process da furmaziun da l'opiniun. In argument essenzial per acceptar ina intervenziun communala è il basegn d'infurmaziun da las votantas e dals votants. Quels han in interess legitim da vegnir a savair tge tenuta che vischnancas, ch'èn pertutgadas directamain, han envers in project da votaziun. Vischnancas che intervegnan ston resguardar ils princips da l'objectivitad, da la transparenza e da la commensurabladad. Ellas han il dretg da duvrar quels meds da la furmaziun da l'opiniun che vegnan duvrads normalmain en in cumbat electoral dals aderents e dals adversaris d'in project da votaziun. Las vischnancas ston bain preschentar lur vista en moda pli objectiva che purtaders d'opiniun privats, ma ellas n'èn betg liadas als criteris ch'èn medemamain severs sco quels tar intervenziuns en ils cumbats da votaziun davart agens projects. La vischnanca dastga preschentar sia vista en moda accentuada. Sche la vischnanca impunda meds finanzials publics, na dastga quai betg capitar en moda zuppada, mabain en moda transparenta per il public. Ultra da quai sto l'impundaziun da meds finanzials esser adequata, q.v.d. la vischnanca na dastga betg impunder dapli che quai che las partidas ed autras gruppas d'interess pudessan pajar senza sacrifizis considerabels.
Correspundentamain a sia posiziun dal dretg public sco organ autonom (art. 60 e 65 CC) èsi primarmain ina dumonda da l'atgna responsabladad da las vischnancas da sa muventar – persequitond lur interess en il rom d'ina votaziun chantunala u federala – entaifer ils cunfins ch'il tribunal federal ha tschentà. Votantas e votants che sa sentan restrenschids en lur libra furmaziun da la voluntad avant ina votaziun tras l'intervenziun da las vischnancas han la pussaivladad da laschar controllar sin la via giudiziala il cumportament da las vischnancas cun agid d'ina recurs da votaziun. En cas da votaziuns chantunalas en emprima instanza tras la regenza (art. 95 al. 1 lit. b LDPC, DG 150.100), en segunda instanza tras la dretgira administrativa (art. 102 al. 1 LDPC) ed en l'ultima instanza tras il tribunal federal (art. 82 lit c LTF, CS 173.110); en cas da votaziuns federalas en emprima instanza tras la regenza (art. 77 al. 1 lit. b LDP, CS 161.1) ed en segunda instanza tras il tribunal federal (art. 80 al. 1 LDP).
Perquai ch'igl exista ina pratica da la dretgira suprema per il sectur en dumonda e perquai ch'ina clera via giudiziala è er statuida, na vesa la regenza nagin basegn da stgaffir regulaziuns legalas supplementaras. Cunter talas regulaziuns generalas pleda er il fatg che las circumstanzas ch'èn regularmain cumplexas e fitg specificas en quest sectur pretendan fermamain che mintga cas vegnia giuditgà per sasez. Ina regulaziun per lescha difficultass plinavant da tegnair quint da svilups socials e tecnics cun giuditgar las activitads da las autoritads avant votaziuns sco ch'il tribunal federal ha fatg en sia pratica pli giuvna cun sa distanziar da l'anteriur scumond d'intervenziun strict per autoritads.
Da las ponderaziuns preschentadas qua survart na resulta nagin basegn da regulaziun per la regenza. Perquai propona ella da betg acceptar l'incumbensa qua avant maun.
19 da favrer 2015