La socialisaziun en il sectur da la participaziun politica ha lieu per gronda part tranter il 18avel ed il 25avel onn da vegliadetgna. Tgi ch'è sa participà durant quest temp gia pliras giadas a votaziuns ed ad elecziuns vegn a votar vinavant en sia vita. Ma i sa mussa che giuvenils e persunas giuvnas creschidas sa participeschan anc adina main ferm a las elecziuns ed a las votaziuns che lur conburgaisas e conburgais pli vegls. In studi da l'universitad da Berna ha mussà che la participaziun a l'urna da las persunas da 18 fin 25 onns è en la gronda part dals cas mo mez uschè gronda sco quella da las persunas da 66 fin 75 onns.
In motiv impurtant per quest fatg è ch'il process sco er ils documents da votaziun e d'elecziun n'èn betg adattads a la giuventetgna. Quai cumprova il studi actual "scoop-it 2.0" *, tenor il qual ina part considerabla dals giuvenils che na voteschan e n'elegian betg chatta che la lingua politica saja memia cumplitgada e ch'ins dovria memia bler temp per sa procurar infurmaziuns. Las participantas ed ils participants al studi prefereschan texts curts.
Ils interess politics da las votantas e dals votants giuvens è ina basa per che noss sistem da la democrazia directa possia vegnir mantegnì. Ina pussaivladad per promover l'interess politic da las votantas e dals votants giuvens è – tenor in studi dal secretariat da stadi per furmaziun, retschertga ed innovaziun – l'introducziun da l'agid da votar easyvote. In'evaluaziun da l'agid da votar easyvote ha ultra da quai mussà che las lecturas ed ils lecturs giuvens sa sentan effectivamain pli motivads d'ir a votar grazia a l'agid da votar easyvote.
Easyvote elavura infurmaziuns simplas, chapaivlas e politicamain neutralas per las votaziuns. Easyvote è in project da la federaziun svizra dals parlaments dals giuvens. En l'agid da votar easyvote vegnan declerads ils projects chantunals e naziunals sin mintgamai duas paginas A5, e quai en moda politicamain neutrala. Producì vegn l'agid da votar easyvote da passa 120 giuvenils che lavuran en uffizi d'onur. La producziun vegn fatga tenor in process cleramain prescrit e sa basa sin ils documents da votaziun uffizials, uschia che la neutralitad da l'agid da votar easyvote po vegnir garantida da tut temp.
Tenor il rapport davart la promoziun d'uffants e da giuvenils en il chantun Grischun han abunà actualmain 15 vischnancas politicas las infurmaziuns da votaziun dad easyvote per persunas giuvnas creschidas. Per il chantun Grischun datti pia gia dapi in tschert temp in'ediziun chantunala da l'agid da votar easyvote. Las vischnancas che sa participeschan pajan ina contribuziun da 5.00 francs per persuna e per onn al project dad easyvote (excl. TPV). Ultra da quai transmettan ellas duas giadas per onn las adressas da lur votantas e votants giuvens ad easyvote, e quai en moda che la protecziun da datas è adina garantida. Il dumber dals abunaments empustads sa reducescha però, pervia dal squitsch finanzial sin las vischnancas grischunas. Quai ha per consequenza che la producziun da l'agid da votar chantunal è periclitada.
Igl è en l'interess dal chantun ch'ils projects da votaziun chantunals e naziunals vegnian chapids da las votantas e dals votants giuvens dal Grischun. Perquai supplitgain nus la regenza da far il suandant:
1. Furnir ina broschura d'infurmaziun dad easyvote a tut las 125 vischnancas e render attent quellas a la purschida cun ina brev d'infurmaziun.
2. Sch'ina vischnanca sa decida per easyvote, da sustegnair quella cun in franc per onn e per giuvenil a favur dals custs da l'abunament.
3. Il chantun duaja examinar ulteriuras mesiras, co intimar dapli giuvenils e dapli persunas giuvnas creschidas d'ir a votar.
* „scoop it 2.0“ Studie zur Mediennutzung und zur politischen Partizipation von Jugendlichen in der Schweiz und im Fürstentum Liechtenstein
Cuira, ils 11 da favrer 2015
Locher Benguerel, Epp, Stiffler (Cuira), Albertin, Atanes, Berther, Bucher-Brini, Cahenzli-Philipp, Caluori, Casanova (Glion), Casanova-Maron (Domat), Caviezel (Cuira), Crameri, Danuser, Darms-Landolt, Davaz, Della Vedova, Deplazes, Dosch, Felix (Scuol), Gartmann-Albin, Hitz-Rusch, Holzinger-Loretz, Hug, Jaag, Kunfermann, Kunz (Cuira), Kuoni, Märchy-Caduff, Marti, Michael (Castasegna), Monigatti, Niederer, Niggli (Samedan), Noi-Togni, Paterlini, Perl, Peyer, Pfäffli, Pfenninger, Pult, Rosa, Salis, Sax, Schneider, Thomann-Frank, Thöny, Tomaschett (Breil), Tomaschett-Berther (Trun), von Ballmoos, Waidacher, Widmer-Spreiter, Zanetti, Andri, Derungs, Stäbler, Tuor
Resposta da la regenza
La regenza enconuscha il project easyvote da la federaziun svizra dals parlaments dals giuvens (FSPG). Dapi il mars 2012 vegn quest agid da votar duvrà er da vischnancas grischunas per votantas e votants giuvens. Il november 2013 èn sa participadas 18 vischnancas cun 1423 abunentas ed abunents. Il mars 2015 eran quai anc 15 vischnancas cun 1351 abunentas ed abunents.
La chanzlia chantunala sustegna il project. Al team da redacziun dad easyvote dat ella access a la versiun electronica da las explicaziuns da votaziun chantunalas uschespert che quellas èn avant maun. Ultra da quai ha ina represchentanta da la FSPG pudì preschentar persunalmain il project l'onn 2013 a chaschun da la dieta da vischnancas che vegn organisada da l'uffizi da vischnancas.
La lescha davart ils dretgs politics en il chantun Grischun (LDPC; DG 150.100) oblighescha il chantun d'infurmar las votantas ed ils votants davart ils projects da votaziuns chantunalas cun agid da las explicaziuns da votaziun dal cussegl grond (cf. art. 21 lit. b LDPC). Las explicaziuns vegnan approvadas da la cumissiun da redacziun dal cussegl grond (cf. art. 28 al. 4 lit. d UGCG, DG 170.140). Las explicaziuns da votaziun ston infurmar objectivamain tut las votantas ed ils votants – independentamain da la vegliadetgna, da la schlattaina u da l'origin. Particularmain ston vegnir menziunadas er las consideraziuns dad ina minoritad respectabla dal cussegl grond (cf. art. 22 al. 1 LDPC). Las explicaziuns da votaziun uffizialas adempleschan questas prescripziuns.
A la regenza pari che la participaziun politica ad elecziuns ed a votaziuns da tut las gruppas da vegliadetgna e da tut las classas socialas saja impurtanta per la politica da stadi. Ella beneventa perquai er iniziativas privatas, sco quella da la FSPG, per meglierar la participaziun da la generaziun giuvna a la vita politica. Ma la regenza na vesa betg ina pussaivladad da promover products d'infurmaziun ch'èn vegnids concepids e che vegnan responsads da terzas persunas en il senn sco ch'el vegn pretendì. Sco declerà qua survart, ha lieu l'infurmaziun uffiziala da las votantas e dals votants per lescha cun agid da las explicaziuns da votaziun dal cussegl grond. Sche ins promovess e sustegness finanzialmain infurmaziuns supplementaras da terzas persunas, resultassan dumondas giuridicas delicatas, per il cas che questas infurmaziuns fissan nunprecisas, cuntradictoricas u schizunt unilateralas. E sut l'aspect dal tractament egual resultass ultra da quai la dumonda, sch'il chantun na stuess betg er sustegnair iniziativas privatas per autras gruppas en mira (p.ex. senioras e seniors u novas burgaisas e novs burgais).
Concernent l'examinaziun d'ulteriuras mesiras generalas che servan a meglierar la participaziun ad elecziuns e votaziuns, sustegna la regenza en emprima lingia las pussaivladads futuras da la votaziun e da l'elecziun electronica. Gist la generaziun pli giuvna dastgass avair spezialmain plaschair da quai. Per las Svizras ed ils Svizzers a l'exteriur è la votaziun electronica gia realisada en il chantun Grischun. A partir da l'onn 2016 èsi er previs da far emprimas emprovas cun votantas e votants en Svizra, e quai en vischnancas da pilot.
Sa basond sin questas ponderaziuns propona la regenza al cussegl grond da refusar l'incumbensa.
6 da matg 2015