A Cazas è vegnì avert l'onn 1854 il "stabiliment chantunal da correcziun Realta". Quel ha remplazzà il "stabiliment da lavur sfurzada Farschno" pli vegl che n'aveva betg avunda plazza e pussaivladads d'occupaziun per il basegn existent. Per ils praschuniers dal nov stabiliment ch'èn morts là è vegnì endrizzà in santeri. En ils registers dal stabiliment ch'èn avant maun en l'archiv dal stadi dal Grischun chattan ins ils nums ed ulteriuras datas da bleras persunas ch'èn mortas durant lur collocaziun en il stabiliment e che dastgassan esser sepulidas là. Las funtaunas cumprovan in vast spectrum da praschuniers cun dunnas ed umens da tuttas duas confessiuns, da differenta vegliadetgna ed er d'origin extrachantunal. Ultra da persunas che vegnivan categorisadas quella giada sco "negligentas" u "mitschafadias", chattan ins er praschuniers che vegnivan designads sco "nars". En general sa tracti da persunas che na correspundevan betg a la norma morala da quella giada e/u ch'eran daventadas u smanatschavan da daventar ina chargia per la famiglia u la vischnanca e che vegnivan perquai collocadas – betg voluntarmain – en il stabiliment (plazzament administrativ). Il santeri sco tal è vegnì duvrà fin curt suenter l'onn 1900 e serrà il pli tard ils onns 1930.

Per construir il nov stabiliment per l'execuziun giudiziala serrada a partir da l'onn 2016 ha stuì vegnir fatg diever dal territori da l'anteriur santeri dal stabiliment dal 19. tschientaner. La gronda part dal santeri, dal qual ins na veseva pli nagins fastizs a la surfatscha, ha la finala stuì vegnir destruida. Perquai ha il servetsch archeologic examinà dals 11 d'avrigl fin ils 29 da fanadur 2016 tut l'areal d'ina grondezza totala da 700 m2.

Las dumondas tschentadas vegnan respundidas en quest senn sco suonda:

1. Las exchavaziuns n'han gì ni consequenzas finanzialas ni consequenzas areguard ils termins per l'edifizi nov.

2. In'emprima dumonda al servetsch archeologic davart l'eventual santeri dal stabiliment ha l'uffizi da construcziun auta fatg il december 2015, intgins mais suenter la consegna dal project da missiva (matg 2015) resp. suenter la decisiun dal cussegl grond (avust 2015). Ils scleriments preliminars archivarics ed archeologics ch'il servetsch archeologic ha inizià davart la posiziun e davart l'extensiun dal santeri dateschan dal schaner / favrer 2016. Las exchavaziuns sco talas èn alura vegnidas cumenzadas – suenter la localisaziun exacta da l'areal dal santeri ed en coordinaziun cun l'uffizi da construcziun auta – il mars e terminadas entaifer il termin fixà la fin da fanadur (cumenzament da las lavurs da construcziun: 2 d'avust 2016). Ils custs da las examinaziuns (archivaricas, archeologicas, antropologicas) van a donn e cust dal servetsch archeologic.

3. Igl èn vegnidas chattadas tut en tut 103 baras sepulidas e bain mantegnidas en vaschels simpels da lain che dateschan da ca. 1850 fin ca. 1903. I sa tracta qua da praschuniers dal stabiliment, dals quals il num è enconuschent. Quai èn umens e dunnas da differenta vegliadetgna, tranter quels er plirs giuvenils. Examinaziuns archivaricas, antropologicas e statisticas accumpagnantas e currentas en cumbinaziun cun il resultat archeologic vegnan a permetter da far almain per part ina identificaziun persunala dals defuncts ed ina invista en il mintgadi dal stabiliment da quella giada. Tut las restanzas terrestras èn actualmain conservadas tar il servetsch archeologic e vegnan translocadas a vista mesauna en la collecziun (benedida / "degna") da la cuminanza interchantunala per antropologia.

4. La regenza ed il servetsch archeologic èn incontestadamain da l'avis che la valur scientifica dal "santeri spezial" saja auta. Il lieu da chat archeologic porscha la pussaivladad singulara da colliar ina cun l'autra funtaunas istoricas, archeologicas ed antropologicas davart in chapitel impurtant da l'istorgia pli giuvna da la Svizra e dal Grischun (stabiliments temprivs). Ultra da quai stattan las restanzas terrestras chattadas a disposiziun per far examinaziuns archeobiologicas (p.ex. aDNA). La finala permetta l'identificaziun individuala da las baras da dar a questas persunas che stevan a l'ur resp. ordaifer la societad da quella giada ina fatscha e, collià cun quai, ina tscherta dignitad.

5. Suenter la terminaziun da las examinaziuns tras il servetsch archeologic duai la publicitad vegnir infurmada a maun d'ina publicaziun che vegn edida en il decurs da quest onn. Plinavant èsi previs d'organisar ina runda da discussiun cun expertas ed experts e da contextualisar ils resultats en in rom pli grond.

6. La regenza beneventa e sustegna la proposta d'installar in lieu commemorativ modest per regurdar al lieu als praschuniers dal stabiliment da correcziun Realta ch'èn morts e vegnids sepulids qua pli baud.

16 da favrer 2017