La problematica areguard la stgarsezza tar il spazi d'abitar pajabel è d'ina vart gia dapi onns in tema e da l'autra vart in tema fitg cumplex. Questa problematica na sa lascha betg reducir a las abitaziuns dal dretg vegl tenor la Lescha federala davart las abitaziuns secundaras (LAS; CS 702). Ultra da quai èn er pertutgadas vischnancas che n'èn betg suttamessas a la LAS. La cifra da las abitaziuns vidas en noss chantun ha tranter ils onns 2003 e 2013 mintgamai importà sut in pertschient. Ils onns 2017 fin 2019 è questa cifra s'augmentada ad 1,7 pertschient. L'onn 2020 è ella sa reducida ad 1,4 pertschient e l'onn 2021 puspè a 0,87 pertschient. Durant ils emprims onns suenter che l'Iniziativa cunter las abitaziuns secundaras resp. la LAS è vegnida acceptada è la construcziun d'abitaziuns en il Grischun sa reducida – dapi l'onn 2016 è quella dentant pli u main stabila. En il sectur da la planisaziun dal territori e da las abitaziuns secundaras èn fixadas en il Plan directiv chantunal maximas per «promover l'hotellaria», per «promover ina meglra occupaziun da las abitaziuns secundaras» sco er per «stgaffir e mantegnair spazi d'abitar per la populaziun indigena». Realisadas vegnan questas maximas da las vischnancas tenor l'instrucziun d'agir. Er quai che pertutga il spazi d'abitar favuraivel èn las vischnancas appelladas da prender mesiras en il rom da la planisaziun dal territori. Ultra da quai promova il chantun la sanaziun u la cumpra d'edifizis d'abitar per la populaziun purila e betg purila che viva en relaziuns finanzialas modestas en il territori da muntogna. La tematica è s'accentuada tut tenor regiun pervia dals novs models da lavur e da viver ch'èn vegnids accelerads da la pandemia da corona. L'ulteriur svilup n'è actualmain betg previsibel pervia dals motivs cumplexs – i sto dentant vegnir fatg quint ch'il squitsch sin immobiglias e sin terren da construcziun na vegn a curta vista strusch a tschessar essenzialmain, quai oravant tut en regiuns cun ina gronda creschientscha u en regiuns, nua che la purschida vegn restrenschida da mesiras statalas sco p.ex. la LAS.

Tar la dumonda 1: Il chantun ha gia l'onn 2009 elavurà in instrumentari, quai parallelamain al relasch dal plan directiv «Emprimas abitaziuns ed abitaziuns secundaras sco er alloschament turistic». Il squitsch sin las abitaziuns tenor il dretg vegl è gia vegnì tematisà en quest instrumentari e mesiras sco er lur mecanissems d'activitad latiers èn gia vegnids formulads. Ils avantatgs ed ils dischavantatgs da las mesiras n'han dentant betg pudì vegnir descrits sut l'aspect da la LAS. Las propostas da soluziun essenzialas restan dentant talas e qualas. Il plan directiv da quella giada «Emprimas abitaziuns ed abitaziuns secundaras sco er alloschament turistic» è vegnì integrà en il Plan directiv abitadi, tant enavant che quai è stà necessari sin basa da la LAS. En la procedura da l'examinaziun preliminara e da l'approvaziun da l'urden fundamental vegnan ils posts chantunals infurmads. Sche vischnancas giavischan discurs, stat il chantun a disposiziun cun sia savida. Ultra da quai pon vegnir inoltrads projects en il rom dal project da model «Svilup persistent dal territori» da la Confederaziun. Durant la perioda dal 2014 fin il 2018 èn uschia p.ex. en l'entira Svizra vegnids inoltrads sis projects dal sectur «stgaffir ina purschida da spazi d'abiar suffizienta ed adattada als basegns». En connex cun l'elavuraziun da talas skizzas da project sustegna il chantun las vischnancas cun savida e cun meds finanzials. Dar l'emprim stausch dattan dentant las vischnancas resp. la basa.

Tar la dumonda 2: Il chantun sez na vesa en il rom da l'art. 12 LAS naginas autras mesiras concretas che quellas descrittas qua survart. D'ina vart è la problematica tut tenor vischnanca fitg differenta e perquai n'è in agir general dal chantun betg confurm a las finamiras. Da l'autra vart èn intervenziuns en l'effectiv da las abitaziuns tenor il dretg vegl betg mo giuridicamain delicatas. A chaschun da la realisaziun da l'Iniziativa cunter las abitaziuns secundaras, vul dir a chaschun da l'elavuraziun da la LAS ensemen cun la Confederaziun, è l'utilisabladad libra dal spazi d'abitar existent stada – per il chantun Grischun sco er per ils chantuns alpins – in punct nunnegoziabel ed uschia la pli auta finamira che ha a la fin pudì vegnir cuntanschida. La finala na sa laschan constatar en general nagins abus u svilups nungiavischads mo sin basa da l'utilisabladad libra da las abitaziuns tenor il dretg vegl. Correspundentamain ston vegnir examinadas eventualas restricziuns sin plaun communal. Talas restricziuns dastgan dentant – premess ch'ellas sajan insumma realisablas e ch'ellas sajan effectivas en vista per la finamira – mo esser la ultima ratio. 

13 d'avrigl 2022