Dumonda en scrit concernent la discriminaziun dals giuvenils dal Moesano che sa drizzan al Tessin per in studi u per in emprendissadi
Sessiun: 31.05.2001
La pratica per obtegnair in stipendi en il chantun Grischun è enconuschentamain difficila. Pliras giadas èn las deputadas ed ils deputads s'exprimids en favur d'ina pratica main restrictiva e dal decret d'ina lescha che n'è betg mo adequata al temp, mabain che sa cunfà era cun quella dals auters chantuns da la Svizra.
La lescha da stipendis actuala datescha da 1959 èd è vegnida revedida la davosa giada 1966. Ils
7 d'october 1998 ha il cussegl grond acceptà la moziun Gadmer. Questa moziun pretenda la revisiun da la lescha da stipendis e da las disposiziuns executivas relativas. Questa moziun è anc adina pendenta ed i na dat nagins indizis che faschessan speranza ch'ella vegniss liquidada.
En il Moesano ch'ha adina gì in grond dumber da giuvenils che frequentavan las scolas dal Tessin, para la difficultad d'obtegnair in stipendi pli acuta ch'en autras parts dal Grischun.
In exempel: la furmaziun da las professiuns da tgira en il Tessin na vegn betg pli remunerada, almain pertutgant sia part teoretica. Ils giuvenils tessinais survegnan pia facilmain in stipendi da lur chantun. Perencunter refusescha il chantun Grischun la gronda part da las dumondas da stipendi inoltradas dals giuvens dal Moesano, e quai pervia da la lescha da stipendis actuala ch'è nunadequata. La dismessa da la secziun taliana da la scola da tgira da malsauns a Cuira vegn ad accentuar il problem per ils giuvenils dal Moesano che vulan sa deditgar ad ina professiun da tgira.
Jau dumond perquai la regenza sche:
- ella è conscienta dal fatg ch'ils giuvenils dal Moesano èn discriminads; sco en il cas surmenziunà ston els sa volver al Tessin, perquai ch'els n'han betg la pussaivladad da frequentar ina scola en lur lingua materna en lur chantun?
- ella è pronta da tschertgar schliaziuns per evitar las malempernaivladads da quests giuvenils?
- la moziun Gadmer, inoltrada al cussegl grond ils 7 d'october 1998, vegn a vegnir tractada proximamain en il cussegl grond e sche las intenziuns da quella vegnan resguardadas en il project da lescha da l'executiva?
Cuira, il 1. da zercladur 2001
Namen: Noi
Session: 31.05.2001
Vorstoss: rg SchriftlicheAnfrage
Resposta da la regenza
Per cumenzar èsi da dir ch'i n'è betg pli grev d'obtegnair stipendis en il chantun Grischun ch'en in ils ulteriurs chantuns da la Svizra. La part da las persunas che retiran stipendis da la populaziun dal chantun Grischun è sur la media svizra. Sco ch'igl è gia vegnì explitgà en la resposta a la moziun Gadmer, sa tracti tar nossa lescha da stipendis d'ina lescha da basa cun formulaziun averta che permetta d'agir a moda flexibla e confurma als basegns. En emprima lingia dovra la lescha da stipendis
adattaziuns puramain formalas, perquai ch'il svilup permanent da la politica da furmaziun ha producì differentas scolaziuns novas e restructurà scolaziuns existentas. Sco ch'ins ha explitgà ultra da quai en la resposta a la moziun pon ins correspunder als giavischs da la moziun en emprima lingia cun adattaziuns da las directivas da la regenza.
Las premissas per obtegnair in stipendi èn las medemas per tut las persunas domiciliadas en il chantun. La regenza po garantir ch'ina discriminaziun d'ina gruppa da la populaziun na vegniss betg tolerada. Uschia na datti naginas difficultads particularas da retschaiver stipendis per ils abitants dal Moesano. La pussaivladad da retrair stipendis en il chantun Tessin per la scolaziun en la professiun da tgira è garantida. I sa chapescha da sasez ch'ils custs individuals da la scolaziun ed ils custs da viver ston vegnir resguardads tar la calculaziun. In eventual stipendi sa drizza tenor la situaziun economica da la persuna en scolaziun e da ses geniturs. Tar la part teoretica betg indemnisada da a scolaziun è il stipendi consequentamain pli aut che tar la part pratica da la scolaziun.
La regenza prenda posiziun sco suonda concernent las dumondas:
La regenza è conscienta dal fatg ch'ils giuvenils dal Moesano - sco er quels dal Puschlav, da la Bregaglia e dal Grischun rumantsch - na pon betg frequentar ina scola en lur lingua materna, sch'els vulan sa scolar en la professiun da tgira en il Grischun. Ma la regenza na considerescha quai betg sco discriminaziun. Ina scolaziun en il chantun porscha numnadamein la schanza d'emprender, ultra da la scolaziun professiunala sco tala, ina segunda lingua a bucca ed en scrit. Quai ha avantatgs en mintga situaziun da la vita e per la carriera professiunala. L'uschenumnada malempernaivladad po pia vegnir taxada ed utilisada sco schanza e sco avantatg.
Da preschent na pon ins betg dir sch'i vegnan purschidas pli tard scolaziuns u parts da scolaziuns en il sectur da sanadad cun instrucziun en lingua taliana. Suenter ch'il center planisà da scolaziun per sanadad e fatgs socials vegn ad esser en funcziun vegnan ins surtut a stuair sclerir sch'i dat interessentas ed interessents avunda per la durada da plirs onns che vulan absolver ina scolaziun correspundenta en talian.
Ina revisiun da la lescha da stipendis po probablamain vegnir suttamessa a las trattativas dal cussegl grond en dus fin trais onns. Ils giavischs cuntegnids en la moziun Gadmer ch'è vegnida acceptada vegnan respectads en il sboz da la lescha e vegnan realisads, sche quai è pussaivel ed actual.