Dumonda Fasani davart la correspundenza en lingua taliana cun las quatter vals dal sid dal Grischun
Sessiun: 13.06.2003
Il chantun Grischun è in model sin plaun europeic per la convivenza tranter las differentas identitads e per il respect envers las minoritads linguisticas rumantschas e talianas. Cun grond plaschair pigliain nus enconuschientscha dals sforzs dal chantun Grischun a favur da la lingua taliana, spezialmain da quels en il champ da l'instrucziun en scola, nua ch'il talian è daventà cun raschun la lingua dal vischin e perquai l'emprima lingua estra.
Mia dumonda reguarda l'utilisaziun da la lingua taliana da la vart da l'administraziun chantunala en general e dals singuls uffizis en spezial. Malgrà ils cuntinuants sforzs dals deputads dal Grischun dal sid en il cussegl grond per in servetsch da translaziun ch'è en mintga reguard effizient, datti displaschaivlamain anc memia bleras malcunvegnientschas. Suvent survegnan ils abitants da las vals dal Grischun da lingua taliana displaschaivlamain infurmaziuns, formulars e respostas en lingua tudestga e tras quai resultan gronds problems da chapientscha. En quest reguard haja dà per exempel gia pliras giadas problems cun la polizia d'esters.
En quest connex ma permet jau da m'adressar cun las suandantas dumondas a la regenza:
1. Da tge meds dispona la chanzlia chantunala, sa basond sin las directivas ch'èn vegnidas relaschadas da la regenza ils 21 da schaner 1991, per segirar l'observaziun da las ordinaziuns giuridicas davart l'utilisaziun da las linguas chantunalas en l'administraziun ed en ils singuls departaments?
2. Prevesa la nova constituziun chantunala in supplement tar las directivas davart la correspundenza cun las regiuns da lingua taliana e rumantscha?
Cuira, ils 13 da zercladur 2003
Name: Fasani, Plozza, Giovannini, Keller, Mengotti, Noi-Togni, Pedrini, Zanetti, Zanolari, Zarro
Session: 13.06.2003
Vorstoss: rg Interpellation
Resposta da la regenza
davart la correspundenza en lingua taliana cun las quatter vals dal sid dal Grischun
Dapi il 1. da favrer 1991 èn en vigur las directivas da la regenza concernent la translaziun da texts uffizials en talian e rumantsch (conclus da la regenza prot. nr. 223/91). Questas directivas han l'intent da garantir in'utilisaziun uschè vasta sco pussaivel dal talian e dal rumantsch en il contact cun la populaziun e cun las autoritads ed ils uffizis ordaifer l'administraziun (art. 1). La surveglianza da las activitads da translaziun en l'administraziun ha la chanzlia chantunala (art. 5). Suenter la constataziun da la chanzlia chantunala vegnan questas directivas observadas bain da l'administraziun en la pratica. Reclamaziuns concretas en quest sectur èn dentant fitg raras. Ellas vegnan immediat persequitadas e, sch'ellas èn gistas, vegni intervegnì tar il servetsch correspundent. Quai è vegnì fatg er en il cas menziunà en l'intervenziun. Latiers hai sa mussà che l'uffizi da polizia dal Grischun sa stenta en mintga cas da duvrar consequentamain la lingua taliana en il contact uffizial cun las autoritads e cun persunas privatas da la part taliana dal chantun Grischun. Tut las circularas, ils fegls d'infurmaziun, ils formulars, las brevs e las disposiziuns vegnan da princip translatadas tenor las directivas. Medemamain vegnan manadas tras tut las occurrenzas d'infurmaziun dal post da servetsch per talian e plinavant èn avant maun per talian er ils programs d'EED per l'administraziun da las permissiuns. Igl ha dentant sa mussà ch'en ils ultims onns èn vegnidas tramessas en singuls cas curtas brevs en lingua tudestga, surtut pervi da ponderaziuns da temp. Tut las collavuraturas e tut ils collavuraturs èn perquai vegnids fatgs attents anc ina giada da la direcziun da l'uffizi a las directivas da translatar.
En vista a la dimensiun da l'administraziun chantunala ed a la correspundenza relativa extendida èsi per la chanzlia chantunala er en avegnir nunpussaivel da controllar permanentamain che las directivas da translatar vegnian resguardadas. La chanzlia chantunala vegn plitost er en avegnir ad esser dependenta d'indicaziuns concretas davart insuffizienzas per ch'ella possia intervegnir mintgamai a moda descritta.
Ins po constatar che cun las directivas da translatar vertentas vegn cuntanschida senz'auter la finamira da garantir in diever da la lingua taliana e rumantscha uschè vast sco pussaivel en il contact uffizial. Spezialmain èn ils texts che ston vegnir translatads fixads là gia a moda cumpletta. Pervi da la nova constituziun chantunala che va en vigur il 1. da schaner 2004 na para perquai ina revisiun betg d'esser necessaria. Basegn d'examinar poi forsa far en connex cun la legislaziun adesiva tar l'artitgel da linguas da la nova constituziun chantunala (art.3).
Datum: 2 settember 2003