Pertge ina proposta da conclus direct?
En la situaziun actuala da finanzas dal chantun Grischun ch'è precara è er il cussegl grond dumandà da tschertgar soluziuns creativas per meglierar nossa situaziun. Furmaziun è in dals pli impurtants bains che nus stuain tgirar e promover, betg il davos cun stipendis per cuntanscher ina meglra egualitad da las schanzas per noss uffants.Qua èn avant maun dapi blers onns milliuns da francs nunutilisads ch'avessan gia daditg gì dad ir en furma d'agid da stipendis en favur da nossa giuventetgna. Il nuf gordic n'ha er suenter 40 onns lavur giuridica betg anc savì vegnir snuà.
La facultad ch'è vegnida stimada tar la mort da Christian Schmid avant 40 onns cun 120 milliuns francs è empè da crescher cun ils tschains dals tschains gia l'onn 1994 tar la finiziun quasi reussida tranter il president dal Fond Christian Schmid da lez temp ch'era uffizialmain en funcziun, anteriur cusseglier guvernativ Brändli e H.W. Kopp sco represchentant dals ertavels sa sbassada a ca. 80-90 milliuns francs. Per la regenza èsi senza nagin dubi fitg difficultus d'instradar in'examinaziun independenta, essend ch'ella era bain a basa d'eveniments ch'en gia passads daditg involvada en il cas Schmid ed essend ch'ella sto anc ozendi esser activa uffizialmain a basa dal document da fundaziun dal Fond Christian Schmid.
Ils sutsegnaders proponan ussa il suandant proceder cun l'intent da finir suenter 40 onns cun las dispitas giuridicas e da far finalmain diever da tut ils daners previs per il Fond Christian Schmid:

Installaziun d'ina cumissiun dal cussegl grond cun las suandantas incumbensas:

1. Elavuraziun d'in rapport cun consultaziun d'experts independents (istorichers, giurists, economs, e.u.v.)

2. Reglamentaziun d'in dretg d'invista da las actas illimità

3. Far in preventiv per l'elavuraziun dal rapport

4. Formular ina proposta per mauns dal cussegl grond entaifer il pli tard dus onns suenter la surdada d'incumbensa als experts

Per avair meglra chapientscha saja menziunà qua insatge davart la preistorgia (resumaziun or da differents artitgels da pressa)

Tgi era Christian Schmid?
Christian Schmid (1886-1962), figl d'in viturin da Spleia, è avanzà baud ad in industrial grond cun impurtantas interpresas da textil (S.A.Schmid) en Italia. El ha maridà la Basilaisa Bertha Pauline Blaser, acziunaria impurtanta da la CIBA da lez temp (oz Novartis). Christian Schmid appartegneva quasi durant 40 onns al cussegl administrativ da la CIBA.
El ha er profità da sia amicizia persunala cun il faschist Benito Mussolini, il qual el haja zuppà en sia villa sper Como anc avant sia execuziun. Suenter al ha smanatschà sur onns l'arrestaziun en Italia pervia da collavuraziun cun l'inimi e gudogns da guerra nunlubids. I n'è betg cler, sche Schmid ha er retegnì daners transfugids da Mussolini. Sia enorma facultad ha Schmid che n'aveva nagins uffants gia spustà dal temp da vita sper il fisc vi en sia fundaziun da famiglia Crisanus en il Principadi da Liechtenstein. “L'intent da la fundaziun” era da pussibilitar al donatur ed a sia dunna “ina buna existenza”.

Dapi 40 onns vegn fatga la lutga per l'ierta da milliuns da l'industrial grischun Christian Schmid.
Sch'il criminolog Mark Pieth, professer ordinari per dretg penal a l'universitad da Basilea e president da la cumissiun da la OECD discurra “en differents reguards d'in cas brisant” stuessan atgnamain tutgar ils zains d'alarm. A la fin da l'onn 2000 vuleva el intermediar sco mediatur, però sia invitaziun a la “maisa radunda” en chaussa dal Fond Christian Schmid è vegnida refusada da figuras-clav impurtantas.
Evidentamain sa tracti da l'ierta stimada tar la mort da Schmid a 120 milliuns francs, sur da la quala ins è en dispita dapi decennis. Quants milliuns ch'igl èn propi, sa Hugo von der Crone, anteriur directur general da la “Schweizerische Kreditanstalt” (oz CS Group) e liquidatur da la fundaziun anonima da famiglia Crisanus a Vaduz. Però von der Crone na di nagut: “Jau na dun nagin commentari en quest connex.”
La Crisanus è vegnida installada l'onn 1937 en il Principadi da Liechtenstein sco pussaivladad da mitschar da la taglia per l'impressari e finanzier grischun cun plirs milliuns Christian Schmid. A la fin finala duai il retgav da la Crisanus currer en il Fond Christian Schmid.
Il na provisori a la “maisa radunda” tar Pieth sa pudess gia sa vinditgar en curt. Suenter che pretensiuns da process èn vegnidas cedidas ad ina societad americana, smanatscha ina procedura en il straglisch internaziunal da las dretgiras americanas. E quai pudess metter lunsch sur il cas concret or supplementarmain en las stretgas ils plazs da finanzas Svizra ed il Principadi da Liechtenstein.
En nauscha glisch èn en general er las fundaziuns anonimas en il Principadi da Liechtenstein che vegnan duvradas da bleras bancas svizras e da blers fiduziaris svizzers. Questas fundaziuns servan savens a la defraudaziun fiscala , a la lavada da daners ed a l'engion d'ierta. “Tant en la UE sco er en la OECD vegnan gizzads ils cuntels encunter quai,” admonescha Mark Pieth. El pensa ch'il “sistem Svizra Principadi da Liechtenstein dals davos 40 onns” saja mess en dumonda.
Schmid ha a ses temp empruvà cun tut ils meds da mitschar da l'imposiziun da taglia. Quai betg mo sur sia chascha da brevs en il Principadi da Liechtenstein. Quant nunschenà ch'el ha duvrà en quest connex sia pussanza economica, illustrescha en moda exemplarica ses traffitgar cun San Murezzan. Là aveva el cumprà sco domicil la villa Oberalpina cun 230 000 meters quadrats terren. Cura che la vischnanca ha vulì al far pajar taglia ha el smanatschà cun partenza e cun la bloccada d'ina pista da skis. A la fin èn ins sa cunvegnì ad ina “taglia pauschala” voluntara da 10'000 francs. Ins al ha schizunt onurà sco burgais d'onur e Schmid ha mess a disposiziun il terren da skis per ina summa simbolica d'in franc per onn.
Da lez temp ha il “Beobachter” scrit davart la “republica da bananas Grischun” (8/1968) ed ha tematisà pliras giadas l'entretschament grischun en connex cun Schmid. A la fin ha la relaziun stretga d'in ami da Schmid er gì in effect fatal politic per quel: Il cusseglier guvernativ grischun Heinrich Ludwig, cussegliader giuridic e cussegliader da taglia da Schmid, n'aveva duranta ses temp d'uffizi betg mo incassà considerabels onuraris, mabain er intervegnì cun success cunter l'imposiziun da taglia da l'ertadi en Svizra. Ludwig ha tratg las consequenzas ed ha demissiunà sco cusseglier guvernativ.
“Sch'il cumportament ch'è vegni pratitgà da Schmid envers las autoritads fiscalas fiss generalmain usità, mettess quai en dumonda la basa finanziala da la Svizra e l'egualitad giuridica en chaussas da taglia”, ha la dretgira d'appellaziun da Basilea-Citad giuditgà davart il refugi da chapital da Schmid. Ils derschaders basilais han crititgà massivamain las autoritads grischunas: “I resta il sentiment negativ che la scuvrida da la vardad duai vegnir impedida.” La sentenzia è però a la fin restada senza consequenzas.

In fond da stipendis sco med carmalant
Il tractament miaivel da Schmid en il Grischun era baingea ina prestaziun preliminara per il jackpot ch'el ha empermess al chantun per suenter sia mort. Tenor testament va gea la gronda part da ses chapital a favur dal Fond Christian Schmid. Ils ertavels natirals ha el mess sin la part obligatoria.
Cunzunt ils criteris sexistics per il fond procuran dapi onns per discurs: Distribuids vegnan stipendis ad “uffants intelligents e diligents da schlattaina masculina e da confessiun evangelica” ch'èn oriunds da “vischnancas dal chantun Grischun sur 800 meters u da Malans”. Tenor statuts è mintgamai la scheffa/il schef dal departament d'educaziun dal Grischun, uschenavant ch'ella/el n'è betg catolic(a), president(a) da la fundaziun dal Fond Christian Schmid. Uschiglio èsi in represchentant refurmà dal schef d'educaziun.
La confurmitad legala dal fond è almain dispitaivla, er la regenza grischuna ha gia signalisà informalmain ch'ella fiss pronta d'adattar il document da fundaziun a las pretensiuns d'ozendi, quai sch'i vegn tar la finiziun da las dispitas. Il fond dat mintg'onn var 300'000 francs e dispona il mument da ca. dus milliuns francs facultad da fundaziun.

Lavina da process senza fin
La dispita giuridica cumplexa davart l'ierta da Schmid cuzza ussa prest 40 onns. Il mument marscha ina procedura pervia da l'abrogaziun da l'administraziun uffiziala da l'ierta. Da princip sa tracti dentant da quai tgi ch'ha insumma il dretg d'ierta e surtut da las pretensiuns a la Fundaziun Crisanus, nua che la gronda part da la facultad vegn tegnida sut viertgel.
Erich Diefenbacher, advocat dals ertavels da la part obligatoria, ha surdà ses mandat ad ina chanzlia d'advocatura a Kreuzlingen. Questa vart pretenda per sia clientella ina part dals milliuns Crisanus, quai che la fundaziun ha bloccà enfin ussa cun success tras tut las instanzas tant davant dretgiras svizras sco er talianas. Diefenbacher, en il fratemp ha el 75 onns ed el è ina smanatscha per ses contrahents, crai da savair pertge: “Ina sentenzia en nossa favur cunter la Fundaziun Crisanus fiss in pregiudizi cun grondas consequenzas.” Pertge che differents “Christians Schmids” hajan cun agid da bancas e fiduziaris investì summas enormas sin fundaziuns anonimas en il Principadi da Liechtenstein per las laschar sparir davant il fisc, però er davant ils iertavels, agiunta el.
Diefenbacher ha pers la confidenza en la giustia svizra: “Na vegni betg prest tar ina cunvegnientscha amicabla vegnan dretgiras americanas a giuditgar.” Diefenbacher ha en passond promovì avant 50 onns sco doctor dals dretgs a la facultad da giurisprudenza da l'universitad da Basilea, da la quala el ha obtegnì ils 8 da matg da quest onn en ina brev gratulaziuns per sias visiuns e ses agid da reflectar sco er per sia contribuziun al bainstar dal stadi e da la societad sur il temp preschent or.
Er la cumissiun d'istorichers dal Principadi da Liechtenstein ch'è vegnida definida ils 17 d'october 2001 vegn a guardar pli exactamain il cas Schmid. Ella s'interessescha uschia ses president Peter Geiger cunzunt per “il gener e la dimensiun da las relaziuns da fatschenta cun il reschim faschist da Mussolini e cun il naziunalsocialissem”.
Tant en curta resumaziun concernent la preistorgia.

Cuira, ils 14 da zercladur 2003

Name: Trepp

Session: 14.06.2003
Vorstoss: rg Direktbeschluss