Navigation

Inhaltsbereich

Dumonda Farrér concernent la „FIN“ da la lescha federala davart las linguas naziunalas

Sessiun: 18.06.2004
L'incumbensa da la politica da linguas a la confederaziun ed al chantun è vegnida definida da nov cun ils princips fixads en l'art. 70 da la constituziun federala. Cun la lescha federala davart las linguas naziunalas e la chapientscha tranter las cuminanzas linguisticas ch'exista en furma da sboz ha l'uffizi federal da cultura elavurà mesiras per realisar quests princips. Tant l'artitgel 70 da la constituziun federala sco er differentas intervenziuns parlamentaras en las chombras federalas pretendan in engaschament pli grond da la confederaziun e dals chantuns areguard la politica da linguas.

En il center dal sboz da lescha èn stadas la promoziun da la cumpetenza linguistica en las linguas naziunalas, la promoziun dal barat da persunas d'instrucziun e da scolaras e scolars da tut ils stgalims da scolaziun, la creaziun d'in center da cumpetenza per dumondas da plurilinguitad ed il sustegn da mesiras da terzas persunas en favur da la politica da chapientscha. Er las mesiras da promoziun en favur dal rumantsch e dal talian en ils chantuns Grischun e Tessin sco er il sustegn dals chantuns plurilings tras la confederaziun duevan vegnir integrads en la nova lescha da linguas.

Il cussegl federal ha concludì en sia sesida dals 28 d'avrigl 2004 da desister da deliberar il sboz d'ina lescha da linguas per mauns dal parlament. Questa decisiun vegn motivada da la situaziun da finanzas precara da la confederaziun. Grazia a la nova lescha fissan stads a disposiziun a partir da l'onn 2008 ulteriurs 17 milliuns francs per la promoziun linguistica naziunala.
Suenter che las stentas en las chombras federalas da reintegrar la lescha en la planisaziun da la legislatura han bain gì success, ha il parlament dentant refusà il program da legislatura sco pachet total. Uschia planisescha il cussegl federal las finamiras ed ils meds da sia politica guvernamentala e da sia activitad statala.

Il Grischun, sco chantun triling, è pertutgà spezialmain ferm da questa decisiun. Ils sutsegnads supplitgeschan perquai la regenza da respunder las suandantas dumondas:

1. Co valitescha la regenza la realisaziun da l'incumbensa da la constituziun federala (art. 70 CF) e da la charta da linguas dal cussegl da l'Europa?

2. Ha la regenza l'intenziun d'intervegnir tar il cussegl federal en favur d'ina lescha federala davart las linguas naziunalas? Sche gea, cun tge strategia? È previsa per quest intent ina collavuraziun cun la Lia rumantscha e cun la Pro Grigioni Italiano?

3. Co giuditgescha la regenza las consequenzas d'in na a la lescha da linguas pertutgant:
a) la promoziun generala da las linguas,
b) la pressa rumantscha,
c) in center da cumpetenza per dumondas da plurilinguitad?

Cuira, ils 18 da zercladur 2004

Name: Farrér, Bischoff, Parolini, Bachmann, Baselgia-Brunner, Berther (Sedrun), Bleiker, Bundi, Capaul, Casanova (Vignogn), Cavegn, Caviezel (Pitasch), Cavigelli, Christ, Christoffel, Conrad, Dermont, Fallet, Fasani, Fleischhauer, Giacometti, Hartmann (Champfér), Hess, Keller, Koch, Loepfe, Luzio, Maissen, Mengotti, Michel, Montalta, Noi, Perl, Pfister, Plozza, Portner, Quinter, Righetti, Sax, Schmid, Trachsel, Tuor, Wettstein, Zanolari, Zegg, Alig, Guetg, Mainetti

Session: 18.06.2004
Vorstoss: rg Anfrage


Resposta da la regenza

1. Ils onns passads èsi reussì da fixar pli bain las stentas per mantegnair e promover la lingua rumantscha e taliana en las decleraziuns dal cussegl da l'Europa ed en las disposiziuns constituziunalas sin plaun federal e chantunal. Ils terms ils pli impurtants èn: la revisiun da l'artitgel 116 da la constituziun federala (1996), la ratificaziun da la charta europeica da las linguas regiunalas u minoritaras (1997), la convenziun da basa dal cussegl da l'Europa per proteger las minoritads naziunalas (1998), la nova constituziun federala cun l'artitgel da linguas amplifitgà (2000), la nova constituziun chantunala cun l'artitgel da linguas amplifitgà (2004).
La charta da las linguas dal cussegl da l'Europa prescriva ch'ils stadis signataris preschentian mintga trais onns in rapport davart la realisaziun da la charta. La Svizra ha scrit ils onns 1999 e 2002 in tal rapport. En quels vegnan cumprovadas detagliadamain er las stentas dal chantun Grischun en favur da la lingua rumantscha e taliana. La collavuraziun cun las instanzas dal cussegl da l'Europa ed il grad da la realisaziun da la charta pon vegnir caracterisads sco buns fin fitg buns.

La realisaziun da l'artitgel 70 da la constituziun federala ha il suandant aspect:

- Las linguas uffizialas da la confederaziun (al. 1): La realisaziun po vegnir caracterisada sco suffizienta fin buna (per exempel il material da votaziun rumantsch u tschertas paginas d'internet en quatter linguas da singuls uffizis). Ulteriuras stentas per resguardar pli fitg numnadamain la lingua rumantscha avevan nus spetgà da la lescha federala davart las linguas naziunalas.

- Il princip territorial (al. 2): Quest sectur è vegnì declerà sco incumbensa dals chantuns e n'è expressivamain betg vegnì integrà en il sboz da la lescha federala davart las linguas naziunalas. Il scleriment sin plaun chantunal vegn fatg cun realisar la constituziun chantunala (project da legislaziun "linguas naziunalas ed uffizialas").

- La chapientscha ed il barat tranter las cuminanzas linguisticas (al. 3): Questa incumbensa constituziunala è realisada pir en propostas. Ulteriurs pass duain vegnir fatgs en il rom da la nova lescha federala. Sut quest titel era previsa en spezial er ina instituziun per promover la plurlinguitad.

- Il sustegn dals chantuns plurilings (al. 4): Sut quest titel sa lascha spetgar in sustegn finanzial pir suenter l'entrada en vigur da la lescha federala.

- Il mantegniment e la promoziun da la lingua e cultura rumantscha e taliana (al. 5): Questa part dal sboz da la lescha federala ha il chantun Grischun resguardà adina sin fundament da la lescha existenta per mantegnair e promover la lingua rumantscha e taliana sco gia cuntanschida. Damai che questa optica ha pudì vegnir integrada cun success en la constituziun, n'èn ils daners federals correspundents betg pertutgads d'ina decisiun negativa areguard la lescha federala davart las linguas naziunalas. Tuttina ston ins medemamain dir ch'il sboz per la nova lescha federala na preveseva nagin augment dals meds federalas sut quest titel.

2. Il chantun Grischun ha gia fatg trais intervenziuns al cussegl federal cunter la renunzia da persequitar vinavant la lescha federala: primo cun ina brev communabla da la lia rumantscha, da la pro Grigioni italiano e dal departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient (matg 2004), secundo cun ina brev da la regenza (zercladur 2004) e finalmain en furma d'ina inoltraziun iniziada dal chantun Grischun e suttascritta communablamain dals quatter chantuns plurilings da la Svizra (fanadur 2004). Gronda speranza da cuntinuar la debatta davart la nova lescha federala ha la regenza plinavant pervia da differentas intervenziuns che n'èn anc betg vegnidas tractadas al parlament federal (iniziativa parlamentara Levrat sco er moziuns Abate e fracziun dals verds).

3. La decisiun negativa dal cussegl federal n'ha naginas consequenzas negativas per il chantun Grischun areguard la promoziun generala da la lingua resp. la promoziun da la pressa rumantscha. Quests dus champs da promoziun sa basan sin la lescha federala vertenta davart agids finanzials per mantegnair e promover la lingua e cultura rumantscha e taliana che n'ha betg gì midadas da cuntegn. Perencunter vegn la renunzia dal cussegl federal ad avair consequenzas negativas per il chantun areguard las contribuziuns als chantuns plurilings spetgadas sco er areguard la creaziun d'in center da cumpetenza per dumondas da plurilinguitad. Per quests dus secturs ston ins temair che las aspectativas giustifitgadas dal chantun na vegnian betg ademplidas u ch'i vegnia almain prolungà lur termin.

Datum: 15 da settember 2004