Navigation

Inhaltsbereich

Dumonda Parolini concernent il concept "rumantsch grischun en scola"

Sessiun: 08.12.2004
Il concept general "rumantsch grischun en scola" è ì en consultaziun da mez october fin la fin da november 2004. Anc avant che tut las posiziuns sajan entradas tar il DECA, ha cusseglier guvernativ Lardi exprimì l'avis da la regenza davart l'ulteriur proceder, e quai a chaschun da l'inscunter da la regenza cun ils schurnalists dals 30 da november 2004. Tranter auter hai gì num che la regenza veglia realisar il concept e ch'il concept vegnia probablamain deliberà anc il december 2004. En quest connex fan las sutsegnadas ed ils sutsegnads las suandantas dumondas a la regenza:

1. Tge senn ha fatg questa consultaziun davart il concept general "rumantsch grischun en scola", sch'il cusseglier guvernativ responsabel Lardi communitgescha l'avis da la regenza davart l'ulteriur proceder gia avant che tut las posiziuns sajan entradas tar il DECA?

2. N'è betg la regenza responsabla d'examinar l'agir dal chantun e da'l metter eventualmain en dumonda, surtut sch'ina fitg gronda opposiziun sa manifestescha cunter il proceder? Sche ca. 75% da las votantas e dals votants da bleras vischnancas cun scola fundamentala rumantscha, numerusas persunalitads, tranter quellas er enconuschents linguists rumantschs, professers, scripturs, autoritads communalas ed autoritads da scola, orumantsch grischunanisaziuns regiunalas sco er blers magisters s'expriman cunter la substituziun dals idioms tras il rumantsch grischun, stuess la regenza tadlar e s'occupar en moda pli detagliada da la problematica.

3. È er la regenza da l'avis ch'il cussegl grond haja gì in'aspectativa fallida cun prender sia decisiun la sessiun d'avust 2003, cur ch'i sa tractava d'edir a partir da 2005 mo pli meds d'instrucziun en rumantsch grischun e da sparumantsch grischunnar davent da 2005 annualmain 100'000.- francs? Il fatg è ch'il chantun sto impunder sin basa da stimaziuns almain 10 milliuns francs (probablamain anc dapli) per introducir il rumantsch grischun. Tenor il program da la regenza e tenor il plan da finanzas èsi previs gia per ils proxims onns d'impunder 2.21 milliuns francs per quest project fitg contestà.

4. La decisiun dad edir ils meds d'instrucziun mo anc en rumantsch grischun e las conclusiuns da la regenza en quest connex da remplazzar en scola tut ils idioms tras il rumantsch grischun sco lingua da scrittira, violeschan l'artitgel 3 al. 3 da la constituziun chantunala e na correspundan en nagina maniera a la politica da linguas liberala d'enfin ussa dal Grischun, tar la quala las vischnancas pon decider praticamain en moda autonoma davart lur lingua. È la regenza conscienta da quai?

5. En differentas vischnancas vegn gia discutà il scenario da midar la lingua da scola dal rumantsch al tudestg, sch'il concept rumantsch grischun en scola duess vegnir decretà da surengiu. En autras vischnancas vegn a sa sminuir massivamain l'emprim l'engaschament a favur da la lingua rumantscha en mancanza da l'identificaziun cun il rumantsch grischun. Co sa laschan metter d'accord questas tendenzas chaschunadas dal chantun cun las grondas stentas dal chantun e da la confederaziun per mantegnair e per promover il rumantsch?

6. Il concept "Haltiner" da l'onn 1999 ha previs ina introducziun passiva dal rumantsch grischun oravant tut sin il stgalim superiur da las scolas obligatorias. L'introducziun sperta da quest bun concept avess permess che en ils proxims decennis pliras generaziuns fissan vegnidas confruntadas en moda passiva cun il rumantsch grischun. Mintgin avess emprendì sin il stgalim superiur a leger ed a chapir il rumantsch grischun oralmain. Uschia avess pudì vegnir augmentada l'acceptanza dal rumantsch grischun tar las Rumantschas e tar ils Rumantschs. Ulteriurs pass fissan alura pussaivels tut tenor la situaziun. N'è la regenza betg er da l'avis che quest concept chaschuttà fiss anc adina la meglra varianta per promover la lingua rumantscha en general ed il rumantsch grischun en spezial?

7. La lingua unifitgada rumantsch grischun duess en sasez unir las Rumantschas ed ils Rumantschs. Cun il concept preschentà vegnan las Rumantschas ed ils Rumantschs perencunter polarisads. Els na cumportan dentant nagina ulteriura spartiziun e polarisaziun. Impurtant fissi da tschertgar il numnader communabel il pli grond per tut ils ulteriurs pass. Quai fiss l'introducziun passiva dal rumantsch grischun en scola. È er la regenza da l'avis che a l'unitad da las Rumantschas e dals Rumantschs stuess vegnir dada ina prioritad pli gronda che a l'insistenza sin il project d'introducir integralmai il rumantsch grischun en scola?

Cuira, ils 8 da december 2004

Name: Parolini, Hartmann, Bundi, Arquint, Berther (Mustér), Conrad, Lemm, Maissen, Perl, Ratti, Tramèr, Tuor, Campell, Caviezel (Cuira), Gunzinger, Nay

Session: 8.12.2004
Vorstoss: rg Anfrage


Resposta da la regenza

Il concept general deliberà da la regenza accentuescha che la decisiun davart ina eventuala introducziun dal rumantsch grischun en scola è ils proxims var diesch onns chaussa da las singulas vischnancas. Tgi che vul sa participar, duai avair questa pussaivladad, e quai cun las cundiziuns las meglras pussaivlas.

Las singulas dumondas sa laschan respunder sco suonda:

1. L'elavuraziun dal concept general è ina incumbensa ch'il cussegl grond ha dà a la regenza cun assegnar l'incumbensa Farrér. En quest senn ston vegnir encletgas las explicaziuns a chaschun da la scuntrada dals 30 da november, tenor las qualas la regenza aveva l'intenziun d'ademplir l'incumbensa dada ad ella.

2. En connex cun l'examinaziun da las structuras e da las prestaziuns ha il cussegl grond prendì l'avust 2003 la decisiun da publitgar ils meds d'instrucziun rumantschs mo pli en rumantsch grischun. Sin dumonda da la cumissiun predeliberanta è la realisaziun vegnida spustada sin in onn avant. En la medema sessiun è l'incumbensa Farrér vegnida inoltrada, en la quala igl ha tranter auter num: "Consequentamain sto vegnir quintà ch'il rumantsch grischun vegnia introducì en curt en l'instrucziun da scola." Uschenavant ha il cussegl grond prendì sia decisiun, e quai savend da ses effects sin la scola rumantscha. La regenza n'aveva da princip nagin motiv da betg prender per mauns l'adempliment da l'incumbensa clera. Per tegnair quint dals dubis exprimids accentuescha il concept general da la regenza che las singulas vischnancas decidan ils proxims diesch onns davart il mument d'ina eventuala introducziun.

3. Tar la mesira concernent ils meds d'instrucziun rumantschs sa tracti d'ina mesira A, pia d'in "accent politic-strategic”. Ils meds da project per introducir il rumantsch grischun signifitgeschan ina investiziun en il futur. Questa adattaziun na s'impona betg sco ultim, perquai ch'i para d'esser dapli che intschert, ch'i possian vegnir producids meds d'instrucziun buns ed actuals per tschintg idioms en il futur. Projects per mantegnair e promover la lingua rumantscha vegnan dal rest sustegnids tenor la lescha federala cun fin 75% agid finanzial federal.

4. La regenza è conscienta che las cumpetenzas tenor il dretg vertent èn per part tar il chantun (meds d'instrucziun, examens d'admissiun, scolaziun da las persunas d'instrucziun) e per part tar las vischnancas (lingua da scola dal lieu). La regenza ha l'intenziun da surmuntar quest problem en moda graduada en quai che concerna il temp en trais pass. Las singulas vischnancas decidan davart il mument concernent introducziun procedura da mediaziun eventualas midadas dal dretg.

5. En connex cun l'introducziun dal rumantsch grischun èsi dal tuttafatg cler ch'il mantegniment e la promoziun da la lingua rumantscha stat en il center. Senza il rumantsch grischun fissan ils problems da la Rumantschia tut auter che schliads. La finamira sto esser da persvader la populaziun da la necessitad da quest pass. A quest aspect sto vegnir dada l'attenziun principala en il futur.

6. Gia il concept Haltiner aveva pretendì: "Per motivs linguistic-didactics èsi a lunga vista raschunaivel da duvrar en scola mo ina varianta scritta." Dapi l'elavuraziun da quest concept èn s'augmentadas cuntinuadamain las pussaivladads da sa scuntrar cun il rumantsch grischun (per exempel ils meds d'instrucziun per las linguas cun paginas en rumantsch grischun u la gasetta quotidiana rumantscha). Il concept qua avant maun tegna quint da la situaziun midada.
Da pretender da la Rumantschia in depurtament unanim fiss fallà; visavi las autras gruppas linguisticas na fa er nagin questa pretensiun. Anzi sa tracti uss da pussibilitar in bun cumenzament a las vischnancas che vulan sa participar voluntariamain e da pruvar da persvader las ulteriuras vischnancas.

Datum: 12 da schaner 2005