Dumonda Jäger concernent ina tgira ed assistenza differenziada da persunas cun demenza en chasas d'attempads e da tgira
Sessiun: 18.04.2005
Per ils 20 da settember 2004 ha l'uffizi da sanadad dal chantun Grischun publitgà la "planisaziun generala chantunala 2004 da las purschidas da tgira ed assistenza per persunas attempadas". Questa planisaziun generala sa basa sin la revisiun parziala da la lescha chantunala per promover la tgira da malsauns. Ella è la basa per planisar las purschidas staziunaras per la tgira ed assistenza da pazientas e da pazients stabels e da persunas attempadas en il chantun Grischun.
L'aspectativa da vita dals umans è s'augmentada cuntinuadamain ils ultims onns. A medem temp s'augmenta fermamain il dumber da persunas cun demenza. I vegn stimà che 80 % da tut las persunas ch'èn pertutgadas da questa malsogna entran en il decurs da tala en ina chasa d'attempads e da tgira. Quest svilup ha consequenzas adina pli evidentas per las chasas. En pli e pli bleras instituziuns d'assistenza vegnan pervi da quai examinadas partiziuns spezialas ch'èn vegnidas adattadas areguard l'architectura u gruppas d'abitar per persunas cun demenza.
Er en la "planisaziun generala chantunala 2004" menziunada pon ins leger en connex cun las calculaziuns da basegn per il sectur staziunar ch'i sa lascha constatar ils ultims onns in augment da las persunas cun demenza e che quai haja ina influenza per il sectur staziunar. Ulteriuras constataziuns concretas en quel reguard n'èn dentant betg cuntegnidas en il rapport dal settember 2004.
Tenor il rapport "provediment da basa concernent la demenza" da l'associaziun svizra d'alzheimer fan ins quint cun ina rata da prevalenza dad 8,1 %. Questa rata designescha la part da persunas cun demenza cumpareglià cun la populaziun totala da las persunas sur 65 onns. Tenor il medem rapport vivevan en Svizra l'onn 2003 circa 89'000 persunas cun alzheimer u cun in'autra furma da demenza. Mintg'onn vegnan vitiers var 21'000 cas novs. Bleras persunas cun demenza vivan a chasa uschè ditg sco che lur rait sociala funcziunescha. Spezialmain en il stadi mesaun da la malsogna cur ch'il senn da l'orientaziun temporala e locala na funcziunescha betg pli e cur ch'i vegnan il medem mument vitiers tar quests sindroms ina inquietezza ed in'agressivitad augmentada daventi adina pli difficil da dumagnar la vita en moda autonoma ed independenta.
En quest stadi mesaun da la malsogna e senza las mesiras correspundentas areguard l'architectura ed areguard il manaschi è er en chasas staziunaras l'assistenza da persunas cun demenza colliada cun grondas chargias per il persunal e per las autras pazientas resp. per ils auters pazients. In studi ch'è vegnì elavurà dacurt da l'universitad da Turitg arriva pervi da quai a la conclusiun ch'ina instituziun d'ina grondezza da sur 10 fin 15 pazientas u pazients avess d'avair en general ina partiziun speziala. Persunas cun demenza en partiziuns spezialas survegnissan uschia la schanza d'ina melgra qualitad d'assistenza e las persunas che tgiran sajan pli cuntentas cun lur lavur.
La situaziun actuala en differentas chasas d'attempads e da tgira, nua che persunas cun demenza vivan ensemen cun las ulteriuras abitantas e cun ils ulteriurs abitants, na cuntenta a lunga vista cleramain betg. Quai ch'ins na po betg schliar cun l'infrastructura, sto vegnir dumagnà dal persunal. In detretschament da las pretensiuns da las differentas gruppas en las chasas gida segir a sbassar ils custs a lunga vista. La planisaziun dal chantun e da las colliaziuns da vischnancas (regiuns da planisaziun) ch'èn a la fin finala responsablas per quai duess pervi da quai succeder ultra da la fixaziun dal basegn necessari (purschida da letgs generala) er en direcziun da crear ina purschida cun localitads separadas e cun ina purschida per persunas cun demenza ch'è autonoma areguard l'infrastructura ed areguard il persunal (structuras d'abitar per persunas cun demenza). Talas purschidas en las singulas regiuns pon esser affiliadas ad ina u a pliras instituziuns existentas e ston esser flexiblas en quai che concerna lur grondezza.
La problematica da la demenza pertutga tut las 19 regiuns da planisaziun da noss chantun designadas en la planisaziun generala chantunala en medema moda e maniera. Pervi da quai n'èsi strusch raschunaivel, sche mintga regiun fa per sasezza lavur da basa e planisescha concepts.
Er sch'igl existan actualmain en il rom da la psichiatria tschertas purschidas centralas che valan per tut il chantun, ston las regiuns da planisaziun bain sa fatschentar cun ina schliaziun decentrala da quest problem che daventa adina pli brisant en il futur. Tenor l'art. 20 da la lescha per promover la tgira da malsauns han las vischnancas da procurar per ina purschida staziunara suffizienta per pazientas e per pazients stabels e per persunas attempadas. Latiers tutga natiralmain er ina purschida suffizienta per umans cun demenza. Perquai ch'il chantun surpiglia 50 % dals custs d'investiziun, èsi necessari tenor l'avis da las persunas sutsegnadas ch'i vegnian stgaffidas sin livel chantunal uschè svelt sco pussaivel las premissas per ina tgira ed assistenza differenziada da persunas cun demenza. Quellas premissas furman da lur vart la basa per la planisaziun chantunala da basa, per la planisaziun en las singulas regiuns ed a la fin finala per las investiziuns futuras.
Nus supplitgain la regenza da respunder las suandantas dumondas:
1. È la regenza er da l'avis ch'i stoppian vegnir stgaffidas purschidas che sa drizzan spezialmain tenor ils basegns da persunas cun demenza?
2. È la regenza pronta da retschertgar en tut il chantun en il rom e sin basa da la planisaziun generala chantunala il basegn da plazzas da tgira spezialas per persunas cun demenza sco er d'elavurar en general ils princips per l'assistenza staziunara da questa gruppa da pazientas e da pazients?
3. È la regenza er da l'avis che las purschidas per persunas cun demenza stoppian da princip vegnir fatgas en moda decentrala? En las singulas regiuns pudess en quest connex tenor pussaivladad er mo vegnir amplifitgada correspudentamain la construcziun da singulas chasas en il senn d'in center da cumpetenzas regiunal.
Cuira, ils 18 d'avrigl 2005
Name: Jäger, Pfiffner, Frigg, Arquint, Bucher, Jaag, Meyer Persili (Cuira), Noi, Peyer, Pfenninger, Schütz, Trepp, Zindel, Caviezel (Cuira), Raselli
Session: 18.04.2005
Vorstoss: rg Anfrage
Resposta da la regenza
Per metter a disposiziun ina purschida suffizienta per la tgira ed assistenza staziunara da persunas cun disturbis da la prestaziun dal tscharvè (tranter auter persunas cun demenza) e per la coordinaziun necessaria da questa purschida èn cumpetentas tenor l'artitgel 20 da la lescha per promover la tgira da malsauns las vischnancas resp. las regiuns da chasas.
Il chantun sustegna cun contribuziuns d'investiziun che purschidas spezialas per persunas cun demenza vegnian messas a disposiziun en chasas da tgira. La premissa per conceder quellas contribuziuns è la cumprova d'ina tgira ed assistenza adequata da persunas cun demenza sco er l'adempliment da las pretensiuns dal spazi ad ina staziun per persunas dementas. Ina gruppa da lavur che sa cumpona da represchentantas e da represchentants da las direcziuns da chasas da tgira, dals servetschs da tgira e dal post spezialisà per la spitex e per dumondas da vegliadetgna da l'uffizi da sanadad è actualmain londervi d'adattar las pretensiuns da la construcziun sco er dal manaschi d'ina staziun per persunas dementas a las novas enconuschientschas professiunalas. Quellas pretensiuns furman las premissas per conceder contribuziuns. Actualmain han tschintg chasas pli grondas en il chantun (Tusaun, la chasa da burgaisas e da burgais a Cuira, il Rigahaus a Cuira, il EAM a Cuira, Samedan) ina purschida staziunara speziala per la tgira ed assistenza da persunas cun demenza.
Respostas a las dumondas
1. L'installaziun da partiziuns spezialas en chasas da tgira è ina pussaivladad per assister persunas cun demenza. I dat studis che cumprovan effects positivs ed auters studis che cumprovan effects negativs ed a la fin finala datti studis che cumprovan ch'i na dettia nagins effects. Correspundentamain è la regenza da l'avis che la decisiun stoppia vegnir prendida da mintga chasa da tgira singula respectivamain da ses purtaders, sche partiziuns spezialas per persunas cun demenza duain vegnir stgaffidas.
2. La planisaziun chantunala da basa cuvra il basegn per tut ils sindroms. La regenza è pervi da quai da l'avis ch'i na saja betg raschunaivel ed er betg util da far ina planisaziun separada per mintga malsogna. Princips generals per l'assistenza da persunas cun demenza èn avant maun. Els vegnan adattads periodicamain a las novas enconuschientschas professiunalas.
3. Gea. Tenor l'avis da la regenza duai la soluziun per il Grischun esser decentrala. La soluziun decentrala e damanaivla dal domicil meglierescha il mantegniment dals contacts da las persunas cun demenza cun lur conturns socials e viceversa e sustegna l'integraziun dals conturns socials en lur assistenza. Vitiers vegn che la lingua da mintgadi giuga ina rolla impurtanta en noss chantun triling. Perencunter duai per motivs da l'effizienza vegnir avisada ina soluziun centrala per far ils scleriments e la diagnosa, per il perfecziunament e per cussegliar e sustegnair ils confamigliars. En quest senn vegnan purschids dals servetschs psichiatrics dal Grischun in scleriment instituziunal ambulant da la demenza (ura da consultaziun en cas da demenza) sco er ina tgira gerontologica durant il di en la clinica Waldhaus a Cuira. Cun il scleriment da la demenza vegn persequitada la finamira da percepir il sindrom da la demenza uschè baud sco pussaivel per ch'il tractament possia vegnir inizià ad ura e betg pir cur che la persuna malsauna n'è betg pli en cas da dumagnar il mintgadi.
Daum: 6 da fanadur 2005