Collià cun restructuraziuns en l'agricultura survegn l'allevament da vatgas-mamma e da vatgas nutridras adina dapli impurtanza. Tenor las cifras da l'enquista da structura 2006 vegnan manadas ca. 10'000 vatgas-mamma ad alp en il Grischun. Er per questa moda da tegnair animals è l'alpegiada ina basa essenziala per il manaschi e per il pavel. L'allevament da vatgas-mamma tegna er quint dals giavischs da las consumentas e dals consuments per ina tratga d'animals che correspunda a la spezia. Tar ina tala furma da tegnair animals n'èsi dentant betg surprendent ch'ils animals demussan in cumportament "natiral". Ina vatga-mamma che defenda ses vadè n'è betg agressiva. Ella reagescha mo tenor ses instincts normals da protecziun. Ultra da quai stoi vegnir menziunà che la possessura u ch'il possessur dals animals ha durant l'enviern en l'agen manaschi puril da princip l'influenza la pli gronda da promover la fiduzia da l'animal singul. Cun esser preschent en stalla e cun tscherner ina moda fina da tractar ils animals exista la meglra pussaivladad d'influenzar la relaziun da l'uman cun l'animal en moda favuraivla. Quai ha consequenzas er per il cumportament da l'animal singul durant l'alpegiada. Il cumportament individual da l'animal-mamma na dependa alura betg mo unicamain dal far vadè durant l'alpegiada.

Las opiniuns da las expertas e dals experts concernent il far vadè sin l'alp èn divididas. Ils avantatgs da far vadè durant l'alpegiada èn che la perioda per offrir charn sin il martgà dura pli ditg, che malsognas dals vadels na vegnan betg favurisadas e ch'i dat avantatgs per la vendita directa. Da l'autra vart pon vatgas-mamma che han gist fatg vadè augmentar la ristga d'accidents cun il persunal d'alp sco er cun turistas e cun turists, sch'i na vegnan betg prendidas las mesiras da precauziun correspundentas. Tar ils medems problems tutgi segir er ch'igl è pli difficil per il persunal d'alp d'ir enturn cun quests animals u ch'igl è pli difficil da far tractaments veterinars vi da quests animals. Tant pli vegni pretendì dals manaschis d'alp ch'els mettian a disposiziun las infrastructuras correspundentas per garantir ch'il contact cun vatgas-mamma ch'èn londervi da far vadè (p.ex. ina pastgira separada per talas vatgas-mamma) u che han gist fatg vadè saja segir sco er per ademplir las directivas da las prescripziuns d'alpegiaziun mettend a disposiziun indrizs ch'èn adattads per examinar e per tractar ils animals.

Il cumportament da vatgas-mamma che n'è betg enconuschent a la societad na po betg vegnir impedì cun scumandar da far vadè durant l'alpegiada. Anzi, i vegn pretendì da las persunas che mainan in'alp da prender las mesiras da precauziun las meglier pussaivlas saja quai en l'interess d'in manaschi d'alp senza incaps u saja quai dentant er per proteger viandantas e viandants che sa rendan en la vischinanza da scossas da vatgas-mamma. Quai pretenda dentant er che las viandantas e ch'ils viandants observian las reglas da cumportament che stattan sin las tavlas d'indicaziun. Anc dapli vegni pretendì da la singula possessura u dal singul possessur da vatgas-mamma da stabilir cun las stentas e cun ils sforzs necessaris ina buna relaziun dals animals cun l'uman durant ils mais d'enviern, perquai che quai facilitescha il contact cun ils animals er durant l'alpegiada.

Dumonda 1: Il center da furmaziun e cussegliaziun agricula Plantahof è il post spezialisà che surveglia en collavuraziun cun l'uffizi per la segirezza da victualias e per la sanadad d'animals e cun ulteriurs circuls spezialisads ils svilups en scossas da vatgas-mamma er sin las alps e che entra en acziun ed iniziescha ils pass necessaris, sche quai faschess da basegn. En il Grischun è plinavant ina gruppa da lavur ch'è vegnida installada da la regenza s'occupada gia ils onns 2005/2006 da la problematica en connex cun vatgas-mamma e cun accidents tranter auter er sin las alps. Cun fegls d'infurmaziun e cun tavlas d'indicaziun han pudì vegnir realisadas differentas campagnas d'infurmaziun, saja quai da vart da l'agricultura sezza u saja quai da vart da la cuminanza grischuna per sendas. Cun questas indicaziuns infurmativas vegnan viandantas e viandants supplitgads tranter auter da sa cumportar uschia ch'ils privels en cas d'ina scuntrada cun scossas da vatgas-mamma sin pastgiras d'alp vegnian minimads fermamain. Per avair in manaschi d'alp che funcziunescha senza disturbis pon las corporaziuns d'alp ultra da quai excluder da l'alpegiada vatgas-mamma che sa cumportan en moda extraordinaria e las trametter enavos al manaschi da chasa.

Dumondas 2 e 3: Las disposiziuns ch'èn fixadas en las prescripziuns d'alpegiaziun da metter a disposiziun las infrastructuras ch'èn necessarias per tractar e per examinar ils animals sin ils manaschis d'alp duain vegnir mantegnidas.

En vista a la situaziun ch'è vegnida declerada qua survart vegni dentant desistì da relaschar ulteriuras disposiziuns per alpegiar scossas da vatgas-mamma. Quai er, perquai ch'il niz d'in scumond per vatgas-mamma da far vadè sin l'alp è memia pitschen e perquai ch'il far vadè è mo in aspect parzial da tut la problematica. Anzi, tut las parts participadas, numnadamain las viandantas ed ils viandants, il persunal d'alp sco er las possessuras ed ils possessurs dals animals, ston vegnir supplitgadas cun recumandaziuns e cun cleras infurmaziuns (u cun campagnas d'infurmaziun) da contribuir lur part, per che l'alpegiada da vatgas-mamma possia vegnir realisada en moda positiva grazia al fatg che la probabilitad ch'i dettia in accident è uschè pitschna sco pussaivel e quai en in chantun, en il qual tant l'alpegiada sco er il turissem han ina gronda impurtanza.

Datum: 19 d'october 2007