Dumonda Noi-Togni concernent ils examens d'admissiun a la scola media
Sessiun: 23.04.2009
La debatta ch'è vegnida fatga en questa sessiun dal parlament davart la gulivaziun da finanzas ha puspè chaschunà dumondas concernent ils examens d'admissiun a las scolas medias da noss chantun ed ha provocà uschia ina confusiun tranter las parlamentarias e tranter ils parlamentaris. Jau constat che questa discussiun vegn adina puspè fatga en il parlament, ch'ella dura gia almain tschintg onns e ch'ella tracta ils temas dal numerus clausas ch'è vegnì introducì l'onn 2003 ad alura puspè abolì sur ils sbagls da realisaziun ils onns suandants fin a las midadas abruptas che han gì per consequenza – ultra dal fatg ch'ellas èn stadas il tema d'ina dumonda a chaschun da l'ura da dumondas – che duas dumondas parlamentaras èn vegnidas inoltradas ch'èn vegnidas tractadas la sessiun da favrer 2009. Sco cumprova ch'ils quitads che las parlamentarias e ch'ils parlamentaris han exprimì en quellas dumondas èn tut auter che nunmotivads po actualmain vegnir prendì il fatg che differentas candidatas e che differents candidats èn crudads tras l'examen d'admissiun (sulettamain en il Moesano 9 da 12) e ch'ils recurs cunter quests resultats èn anc adina pendents tar la dretgira administrativa.
I fa surstar che giuvenils dal Moesano ch'èn stads preparads fitg bain e che han demussà avant fitg bunas prestaziuns en scola èn crudads tras l'examen d'admissiun. L'experientscha mussa che giuvenils che n'arrivan betg da far l'examen d'admissiun al gimnasi en il Grischun èn pli tard fitg buns scolars en il Tessin. Quai po senz'auter esser fitg positiv. Ins po dentant sa dumandar pertge ch'i sto vegnir manada in partiziun taliana a la scola chantunala a Cuira e pertge ch'ins sto avair classas prelicealas en il Grischun talian, che preparan las scolaras ed ils scolars specificamain per la scola media en la chapitala da noss chantun.
Da quai resultan las suandantas dumondas:
1) Tge propona la regenza per meglierar questa situaziun decuraschanta?
2) Ha la regenza er gia ponderà ina giada sche l'aboliziun da l'examen d'admissiun – ina pratica ch'è incontestada en auters chantuns – fiss in'opziun?
3) N'è la regenza betg da l'avis che, sch'ins na schlia betg questa situaziun, adina main giuvenils vegnan ad entrar en il gimnasi chantunal (tranter auter pervia d'in tschert decuraschament) e che quai periclitass la partiziun taliana che vegn manada dapi blers onns a noss gimnasi?
4) Quants pertschients da giuvenils grischuns che han fatg la maturitad frequentan actualmain in'universitad?
5) È la regenza da l'avis ch'i saja giavischabel da recrutar academicras ed academichers da l'exteriur (vesair las medias ed ils medis als ospitals ed en ils instituts psichiatrics da noss chantun) e da disqualifitgar, per betg dir impedir la scolaziun gimnasiala ed uschia er la scolaziun academica dals giuvenils che vivan en noss chantun?
Cuira, ils 23 d'avrigl 2009
Noi-Togni
Resposta da la regenza
En connex cun la dumonda qua avant maun sto vegnir constatà ordavant:
• che las purschidas da scolaziun da las classas prelicealas (tenor plan d'instrucziun RRM) e da la maturitad bilingua cun tudestg e talian èn concepidas per las scolaras e per ils scolars da tut las parts italofonas dal Grischun;
• che la decisiun da la dretgira administrativa dals 5 da matg 2009 è sa referida ad ina decisiun d'examen da l'onn 2008. Cunter la revisiun parziala da l'ordinaziun davart la procedura d'admissiun a las scolas medias (DG 425.060) ch'è vegnida fatga en quest connex èn vegnids inoltrads en il fratemp dus recurs constituziunals tar la dretgira administrativa. Els èn anc pendents;
• che la media da blers onns da las quotas da success da las participantas e dals participants da l'examen da las singulas regiuns linguisticas per entrar en la 3. classa gimnasiala cuntanschan valurs da 65% fin 69% ed èn detg equilibradas; las scolaras ed ils scolars da lingua taliana n'èn betg vegnids dischavantagiads. I sto dentant vegnir resguardà che las quotas èn suttamessas a variaziuns annualas.
Las dumondas po la regenza respunder sco suonda:
Dumonda 1:
Per las instituziuns ch'èn responsablas per la scola n'exista nagina obligaziun da manar ina classa preliceala. Or da la vista da l'entir chantun è la situaziun tut auter che decuraschanta. Anzi, gia il rapport ch'è vegnì preschentà en il cussegl grond davart las experientschas cun las classas prelicealas (rapport annual da la regenza 2004, p. 125 ss.) ha mussà conclusiuns positivas ed encuraschantas en quai che concerna la purschida da scolaziun pretensiusa. L'onn da scola 2008/09 han 46 scolaras e scolars frequentà la scolaziun per la maturitad bilingua talian/tudestg a la scola chantunala e 62 quella per tudestg/talian. Quai correspunda a 12 % da tut las scolaras e da tut ils scolars che frequentan la 3. fin 6. classa dal gimnasi a la scola chantunala. La maturitad bilingua sa mussa pia sco med adattà per promover il talian sco lingua chantunala. Midadas da las duas purschidas na s'imponan actualmain betg.
Dumonda 2:
En la sessiun da favrer 2009 ha la regenza tractà questa dumonda ed explitgà (PCG 4/2008-2009, p. 640), ch'ella veglia – en vista a la situaziun ch'è speziala en quai che concerna las scolas medias en il chantun Grischun – mantegnair l'examen d'admissiun. En la missiva tar la revisiun parziala da la lescha davart las scolas medias (carnet nr. 11/2007-2008, p. 603) ha ella ultra da quai explitgà la situaziun entaifer la CDEP-ost. Ils chantuns commembers applitgeschan ina procedura d'admissiun cumbinada ed il chantun Turitg ha introducì da nov in examen unifitgà – sco quai ch'el exista en il chantun Grischun dapi l'onn 2000.
Dumonda 3:
Tenor l'art. 6 da la lescha davart las scolas medias (DG 425.000) prepara il gimnasi per in studi ad ina universitad u ad ina scola politecnica federala e las pretensiuns da prestaziun correspundentas ston vegnir ademplidas da las scolaras e dals scolars da las scolas medias dal Grischun. La regenza giuditgescha la maturitad bilingua sco ina scolaziun ch'è pretensiusa ed attractiva per ils giuvenils sco er sco purschida adattada per promover il talian. Ils giuvenils sa decidan cun buna raschun per questa scolaziun.
Dumonda 4:
La quota d'admissiun ad ina scola auta universitara mussa per il Grischun ina valur da circa 80 pertschient. Questa valur è sut la media svizra. Las valurs per las singulas annadas ha la regenza publitgà en la missiva tar la revisiun parziala da la lescha davart las scolas medias (carnet nr. 11/2007-2008, S. 597). Las datas actualisadas èn publitgadas (en tudestg) en l'internet (www.gr.ch - Institutionen - Erziehungs-, Kultur- und Umweltschutzdepartement - Aktuelles - Entwicklungstendenzen).
Dumonda 5:
Il "numerus clausus" per il studi da medischina è ina consequenza da la mancanza da plazzas da scolaziun en ils ospitals e na po betg vegnir adossà al gimnasi.
8 da fanadur 2009