A las abitantas ed als abitants
dal chantun Grischun
Stimadas conburgaisas e stimads conburgais
Savens vegni ditg che la coesiun saja sa schliada ils ultims onns en
Svizra. Noss pajais saja dentant ina naziun fundada sin la voluntad
politica e na vegnia tegnì ensemen ni d'ina lingua communabla, ni d'ina
cuntrada communabla u d'ina religiun communabla.
Quai che vegn ditg qua per l'entira Svizra, vala anc dapli per il
Grischun. Las vals s'orienteschan vers differentas direcziuns, las
linguas èn differentas, las confessiuns medemamain, l'economia demussa
ina gronda diversitad. Quai era uschia gia pli baud e n'è betg sa midà
ils ultims onns. Ultra da quai èn arrivads tar nus umans da tut autras
culturas e linguas. Els han manà ina part da lur provegnientscha tar
nus. Ed alura: il Grischun n'è betg mo orientà vers la Svizra, el sa
chatta entamez l'Europa. Il Tirol dal sid, il Vorarlberg, la Vuclina,
tut questas regiuns èn oz partenarias, cun tuttas persequitain nus
incumbensas e plans.
Blera glieud crai ch'i saja pussaivel - en questa situaziun - da
tegnair ensemen il pajais mo cun leschas e prescripziuns exactas. Ma
gist pervi da questa diversitad èsi impurtant che nus na limiteschian
betg memia fitg noss spazi d'agir, mabain che nus ans concedian
vicendaivlamain il spazi che nus duvrain per sviluppar nossas
particularitads. Natiralmain ch'ils indigens dastgan spetgar dals
novarrivads ch'els s'assimileschian. Ma igl è gist uschè natiral che
quels vulan mantegnair ina part da lur provegnientscha. Quai po
chaschunar temas e provocar nus d'ans retrair en nus sezs. Il contact è
dentant in enritgiment, e quai da domaduas varts. Sche nus dain temp e
spazi a quest barat e na limitain betg ses rom cun aspectativas
exageradas e cun pregiudizis, alura po sa sviluppar ina identitad
communabla. Sch'ils umans ch'èn arrivads tar nus or d'auters chantuns,
or d'auters stadis ed or d'auters continents vesan ch'els dastgan
chatschar ragischs qua, èn els pronts da cooperar e da collavurar.
Cun ils umans che vivan en noss chantun da muntogna n'èsi betg auter
che cun las ideas. Novas ideas cumparan, vulan sa far ina via e sa
derasar. Bleras persunas sa fan quitads che quai fetschia ir a perder
tut il vegl e custaivel. Ed uschia na dattan ins nagina schanza al nov
da sa cumprovar. Il nov na survegn betg il spazi necessari. Viceversa
vulan las novas ideas savens crear quasi violentamain quest spazi cun
declerar ch'il vegl saja antiquà e retardà.
Co che noss chantun duai per exempel concepir sias structuras
internas - vischnancas, districts, regiuns - è in gieu permanent dal
svilup da novas ideas e dal mantegniment da quai ch'è sa cumprovà fin
uss. Nus duvrain domadus. Disqualifitgar il nov fiss gist uschè fatal
sco simplamain bittar naven il vegl. Nus avain l'incumbensa da concepir
las structuras politicas, dentant er las relaziuns economicas, socialas
e culturalas uschia, ch'ellas dattan al singul ed er a las cuminanzas er
en l'avegnir in spazi - in che n'è betg gia prescrit exactamain per els
- mabain in ch'els pon anc crear en libertad. Sche nus partin dal fatg,
che nus hajan chattà - cun quai che nus avain oz - la meglra soluziun
ina giada per adina, alura limitain nus quest spazi. Quai ans
deprimescha, ans piglia il flad ed il plaschair da sviluppar.
Sco singuls, sco vischnancas e sco cuminanzas religiusas u
culturalas essan nus tuts appellads da far diever dal spazi ch'ans è
vegnì concedì, d'al concepir e betg da spetgar ch'el vegnia prescrit
exactamain d'in plaun surordinà. Dumandar spazi vul dir a medem temp da
surpigliar responsabladad. Conceder spazi vul dir a medem temp d'avair
fidanza. Domaduas pon crescher e prosperar mo communablamain.
Che nus ans sajan conscients: la moda, co che nus concepin la vita
en noss chantun, sa basa sin la lavur premurusa da quels ch'ans èn
precedids. Nus construin sin lur prestaziuns, nus ans accorschain er da
lur sbagls. Autramain na vegni betg ad ir cun las generaziuns suenter
nus. Nus na concepin betg per l'eternitad e nus faschain sbagls. E che
nus ans sajan conscients d'ina autra chaussa: Il spazi ed il temp
n'avain betg nus sezs creà. Els ans èn dads per che nus als possian
utilisar en moda economica. Betg avara, mabain generusa e responsabla.
Sa dar spazi e sa laschar spazi vicendaivlamain, sa dar temp e concepir
temp. En questa moda vegnin nus a chattar soluziuns er en l'avegnir.
Soluziuns che pussibiliteschan la convivenza d'umans fitg differents,
cun fitg differentas ideas, culturas, religiuns e passads - en questa
part da la Svizra cun ina cuntrada tant bella - soluziuns ch'ans dattan
ina incumbensa enritganta.
Cun quests patratgs As recumandain nus, charas conburgaisas e chars
conburgais, e tut noss conumans ensemen cun nus als mauns dal
Tutpussant.
Cuira, il settember 2004
En num da la regenza
Il president: Klaus Huber
Il chancelier: dr. Claudio Riesen
Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala