La situaziun dal smog d'enviern da l'onn passà cun extraordinariamain blera pulvra fina en l'aria ha mussà cleramain ch'i dovra stentas considerablas per reducir las substanzas nuschaivlas en l'aria. Ils chantuns han fatg plans d'intervenziun per las fasas da smog d'enviern vegnintas. Quels prevesan da prender mesiras temporaras e da las coordinar sur ils cunfins dals chantuns ora. Uschia duain ils sintoms da l'impestaziun da l'aria vegnir mitigiads ed in ulteriur creschament duai vegnir franà. Ina soluziun persistenta dal problem da la pulvra fina sto dentant cumenzar cun mesiras effizientas permanentas. Il concept general dal chantun per meglierar la qualitad da l'aria (plan da mesiras) è vegnì repassà da l'uffizi per la natira e l'ambient e vegn ussa tramess en consultaziun. Per ch'i possian vegnir prendidas las mesiras impurtantas per reducir la pulvra fina en il mintgadi privat mettan las autoritads a disposiziun las infurmaziuns necessarias.


Actualisà il plan da mesiras per l'igiena da l'aria
La qualitad da l'aria po mo vegnir meglierada, sche tut las purtadras e sche tut ils purtaders da decisiuns tar la confederaziun, tar ils chantuns, tar las vischnancas e tar las persunas privatas fan lur pussaivel. Ina basa impurtanta èn las prescripziuns d'emissiun en l'ordinaziun per mantegnair l'aria pura (OAP) che pon vegnir applitgadas directamain per indrizs da stgaudar e per l'industria/per il mastergn. Il plan da mesiras per l'igiena da l'aria cuntegna la survista da las mesiras chantunalas per meglierar la qualitad da l'aria che ston vegnir coordinadas cun differentas autoritads u che ston vegnir concretisadas envers la OAP. Da quest instrument è puspè vegnida fatga ina controlla dal progress. Pervia da las enconuschientschas las pli novas concernent la pulvra fina èn vegnidas integradas novas mesiras pussaivlas. Il plan da mesiras per l'igiena da l'aria actualisà vegn mess en vigur formalmain suenter che la procedura da consultaziun tar ils departaments è terminada.

Intervenziuns coordinadas sur ils cunfins chantunals ora en cas da smog d'enviern
Sch'i dat situaziuns stabilas da pressiun auta l'enviern pon sa furmar - nà da la Svizra bassa fin en la Val dal Rain grischuna ed en la Tumleastga - lais d'aria fraida da gronda dimensiun e chaschunar grondas immissiuns da substanzas nuschaivlas. En il sid è la Val Mesauc pertutgada da quels lais d'aria fraida da gronda dimensiun fin circa a Soazza. Il chantun Grischun vegn a realisar il proceder ch'è vegnì elavurà da la conferenza svizra da las directuras e dals directurs da construcziun, da planisaziun e da protecziun da l'ambient (CCPA). En cas da smog d'enviern prevesa quel intervenziuns coordinadas sur ils cunfins chantunals ora. Las mesiras ch'èn limitadas areguard il temp e ch'èn previsas, sche las limitas da di vegnan surpassadas per il dubel, cumpiglian tempo 80 sin l'autostrada A13 sut Tusaun respectivamain sut Soazza. Per fieus averts e per stgaudaments secundars da laina datti in scumond respectivamain in appel urgent da betg pli duvrar els. Tut tenor la situaziun vegnan regiuns pli autas che n'èn betg pertutgadas dal smog d'enviern exclusas da las mesiras. Il concept d'intervenziun serva a franar in ulteriur creschament da las immissiuns ed a mitigiar ils sintoms. Il problem sco tal na po dentant betg vegnir schlià uschia.

Adina dapli bus da lingia ed autos da posta cun filters cunter particlas circuleschan en il chantun Grischun
In'ulteriura mesira cunter la pulvra fina èn filters cunter particlas da fulin. L'onn 2005 ha l'auto da posta dal Grischun mess en servetsch 8 vehichels novs ch'èn munids cun filters cunter particlas. L'onn 2006 èn vegnids acquistads 12 ulteriurs vehichels novs cun filters cunter particlas. Il medem mument èn 18 autos da posta existents vegnids munids posteriuramain cun filters cunter particlas. Oravant tut en ils centers respectivamain en las basas regiunalas da l'auto da posta (Cuira, Tavau, San Murezzan, Tusaun e Scuol) fan quels vehichels cun filters cunter particlas actualmain lur servetsch quotidian. Cun excepziun dals vehichels da reserva èsi previs fin l'onn 2011 da convertir tut ils bus dal traffic public en il Grischun en vehichels cun filter cunter particlas, e quai cun als substituir cuntinuadamain.
Ils custs supplementars unics per in filter cunter particlas importan actualmain ca. 18'000 francs per bus. Quests custs vegnan surpigliads dal chantun sco empustader da la purschida da bus. Per ch'il program da midada possia vegnir realisà a temp, ston las posiziuns correspundentas en il preventiv dal chantun er star a disposiziun ils proxims onns. Il traffic public ha quitads pervia da la scursanida da la restituziun dal dazi sin carburants ch'il cussegl federal ha prendì en mira per vehichels senza filter cunter particlas.

Zavraders da particlas tar stgaudaments da laina fan il serv
Per la qualitad da l'aria en il chantun Grischun èsi fitg impurtant ch'ils stgaudaments da laina possian far lur serv cun uschè paucas emissiuns sco pussaivel. Sco emprova da pilot ha l'uffizi per la natira e l'ambient installà pervia da quai avant stgars in onn zavraders da particlas ch'èn vegnids sviluppads da nov, e quai en tschintg indrizs da stgaudar privats ch'èn uschè differents sco pussaivel. Cun quai vul l'UNA cumprovar che tals zavraders da particlas fetschian lur serv e sajan efficazis per l'utilisaziun da mintgadi. Ils resultats d'enfin ussa mussan che la pulvra fina da tut ils geners da stgaudaments da laina ha pudì vegnir reducida per bundant la mesadad.
Sch'i mancan las prescripziuns, datti gist tar la pulvra fina emissiuns considerablas en il sectur privat. Cunzunt cun envidar in fieu vegn savens producida memia blera pulvra fina en cheminés. Cun ina metoda optimada da far fieu (cf. fegl d'infurmaziun) pon tut las persunas che utiliseschan in cheminé far bler cunter l'emissiun da pulvra fina, e quai er a curta vista.
Ma er maschinas cun motor sco segapastgets u resgias a motor che dovran benzin normal per lur funcziun produceschan bler tissi en furma da benzol sco er autras substanzas nuschaivlas che chaschunan pulvra fina. Pervia da las relaziuns climaticas favuraivlas è la perioda da vegetaziun spezialmain lunga en la Val Mesauc. Il temp che maschinas a motor pon vegnir utilisadas en l'iert e sin il champ è pervia da quai correspundentamain lung en la Val Mesauc. Pervia da quai è vegnì creà in fegl sgulant per la Val Mesauc che sensibilisescha per questa tematica e che numna ils lieus nua che benzin per maschinas a motor, l'uschenumnà benzin alchilà, po vegnir cumprà en la regiun.

Memia blera pulvra fina spezialmain en la Val dal Rain grischuna ed en las valladas dal sid
La limita da la media annuala da pulvra fina vegn surpassada en il Grischun tar quatter da las set staziuns da mesiraziun. Las valurs da mesiraziun da las trais staziuns equipadas cun apparats da mesiraziun permanenta da pulvra fina vegnan actualisadas mintga ura e pon vegnir consultadas sin la pagina d'internet www.gr-luft.ch. La pulvra fina cumpiglia particlas da pulvra da differenta derivanza e da different privel. Las parts da la pulvra fina ch'èn las pli privlusas per la sanadad derivan dal fulin da motors da diesel. Cunter il fulin da diesel e cunter la pulvra fina da stgaudaments da laina pon vegnir applitgadas mesiras tecnicas.

Gremi: departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient
Funtauna: rg uffizi per la natira e l'ambient