Poster d'exposiziun «L'Europa e la svizra l'onn da las revoluziuns 1848» sco PDF

Questa pagina d'internet è ina part da l'exposiziun «Il Grischun e la Constituziun federala» en l'edifizi dal cussegl grond a Cuira. Visualisaziuns instructivas fan endament, tge che l'introducziun da la Constituziun federala ha signifitgà per il Grischun e co ch'il chantun da muntogna è s'integrà en il giuven stadi federal svizzer. L'exposiziun è accessibla publicamain durant las sessiuns d'avust, d'october e da december 2023 dal Cussegl grond, mintgamai da las 08.30 fin las 12.00 e da las 14.30 fin las 18.00.

Vers la fin dal 18avel tschientaner e durant l'emprima mesadad dal 19avel tschientaner è sa furmada en il rom da la revoluziun industriala ina burgaisia adina pli conscienta da sasezza. Sa basond sin las ideas da l'illuminissem e tenor l'exempel da la Revoluziun franzosa dal 1789 ha quella cumenzà a far valair dapertut pretensiuns sumegliantas:

• segirezza giuridica cun decretar constituziuns
• egualitad giuridica ed aboliziun dals privilegis aristocratics
• pussaivladad da sa participar a la pussanza cun in vast dretg da votar e d'eleger ed introducziun da parlaments cun pussanza da decider
• "libertad" cun garantir ils dretgs fundamentals: libertad da pressa, libertad da petiziun, libertad da domicil, libertad da commerzi.

Savens eran questas pretensiuns burgais-liberalas colliadas cun il giavisch da cuntanscher l'independenza politica e da crear stadis naziunals empè dals stadis plurinaziunals existents. En tscherts lieus giugavan era gia ideas e moviments socials radicals e neosocialistics ina rolla: ins na pretendeva betg mo la "Pressefreiheit", mabain – a moda umoristica ed accentuada – era la "Fressfreiheit" (damai betg mo il dretg da nutriment spiertal, mabain era da nutriment corporal suffizient).

L'onn 1848 è l'Europa alura vegnida tschiffada cun ina simultanadad surprendenta d'ina entira unda da revoltas e da revoluziuns che faschevan valair pretensiuns liberalas e radicalas. Ins discurriva da la "primavaira dals pievels". Er en Svizra eran las ideas liberalas sa derasadas ed avevan inspirà gia ils onns 1830 intgins chantuns da refurmar las constituziuns. Sin plaun federal n'èsi dentant fin il 1847 betg reussì da realisar ina tala refurma. I deva adina pli savens conflicts tranter ils chantuns per il solit – dentant betg exclusivamain – protestants ed ils chantuns catolics conservativs. I gieva tranter auter era per la dumonda, schebain ina centralisaziun ed instituziuns federalas pli fermas sajan necessarias per sviluppar il stadi federativ. La finala è la situaziun escalada: ils chantuns liberals han decidì ils 3 da november 1847 da schliar cun forza il "Sonderbund", tenor els in'allianza anticonstituziunala da set chantuns catolics conservativs. Quai ha manà a l'ultima guerra civila en Svizra. Grazia a l'enorma mobilisaziun da var 50'000 umens da vart dals chantuns liberals ed ad ina voluntad da cumbat betg fitg gronda da la cuntrapart ha il conflict pudì vegnir terminà gia la fin da november 1847. En tut hai dà sulettamain 93 victimas.

En ils egls da las pussanzas grondas conservativas da l'Europa – l'Austria, la Prussia e la Russia – che avevan garantì il 1815 a chaschun dal Congress da Vienna la neutralitad ed il territori da la Svizra, violavan la Guerra da la Lia separatista e ses resultat las cunvegnas da Vienna ed eran uschia ina smanatscha per l'urden europeic. Ellas n'èn dentant betg stadas bunas d'interprender insatge, cunquai ch'ellas èn vegnidas franadas da las revoluziuns eruttas en lur territoris l'entschatta 1848. Ed uschia ha la Svizra, en la sumbriva da las tensiuns europeicas, survegnì la schanza da deliberar en tutta prescha ina nova constituziun liberala e da far la midada dal stadi federativ al stadi federal. Retrospectivamain è la Guerra da la Lia separatista savens vegnida considerada sco entschatta ed act inizial da l'onn da las revoluziuns 1848. "Im Hochland fiel der erste Schuss", è il titel d'ina poesia davart la revoluziun, scritta il favrer 1848 dal poet e revoluziunar tudestg Ferdinand Freiligrath. En quella manegia el vinavant: "Schon kann die Schweiz vom Siegen ruhn / Das Urgebirg und die Nagefluhn / Zittern vor Lust bis zum Kerne!"

Legendas

1. Rebelliuns e revoltas durant l'onn da las revoluziuns 1848/1849 en l'Europa. Il ruaus en Svizra cugliuna. Per ina giada è ella ida ordavant: en Svizra avevi gia il 1847 dà in conflict armà dals conservativs cunter ils liberals (Guerra da la Lia separatista). Il Grischun aveva cumbattì da la vart "federala" liberala. Il general da las truppas conservativas da la Guerra da la Lia separatista è dentant stà in Grischun: Johann Ulrich von Salis-Soglio (1790-1874).
2. La gronda part da las revoluziuns, revoltas e stentas refurmatoricas europeicas ha fatg naufragi, almain a l'emprima emprova. In enorm dumber da fugitivs politics e da truppas revoluziunaras en fugia ha cuntanschì la Svizra, en tut var 12'000 fin 20'000 persunas. Tschients han tschertgà per in temp curt u pli lung suttetg er en il Grischun. Qua survegn Joseph Au, fugitiv politic da Baden, ils 11-10-1850 ina permissiun da dimora.