Il chantun Grischun cun ses pass ha garantì durant millis d'onns il barat tranter l'Europa dal nord e l'Europa dal sid. En vista a quests fatgs è creschida ina cultura che mussa gist en sia varietad ina gronda independenza.
Savens vegn la cultura messa en connex cun centers urbans sco las citads da Venezia u da Minca. Malgrà ch'il Grischun è ina terra muntagnarda, sa chatta ella en ina tensiun culturala tranter las citads da l'Europa dal nord e dal sid. Correspundentamain sa laschan chattar influenzas dad omadus circuls culturals. Uschia è la claustra da Müstair, ch'appartegna oz al patrimoni mundial da la UNESCO, ina fundaziun da Carli il Grond, il retg dals Francs e pli tard imperatur roman. Da l'autra vart sa manifestescha er l'influenza dal sid, per exempel en ils blers palazis.
©Andrea Badrutt
Da la cultura architectonica a la pictura alpina
En il chantun Grischun èn dentant er sa sviluppadas – sin fundament da las influenzas dal nord e dal sid – adina puspè furmas individualas da la cultura che stattan mintgamai en in connex specific estetic e funcziunal cun la cuntrada: En Engiadina chattan ins chasas da crap maiestusas en vitgs serrads, fertant ch'en ils territoris dals Gualsers domineschan ils abitadis sparpagliads cun chasas da lain. Las valladas grischunas dal sid sa preschentan cun guauds da chastagners cultivads cun quità. En Bregaglia sa chatta schizunt il pli grond guaudet da chastagners da l'Europa!
A partir dal 19avel tschientaner è l'egliada culturala sa drizzada pli fitg da la cultura architectonica e da las valladas vers las muntognas: Ils maletgs alpins da Giovanni Segantini, las ovras da la famiglia Giacometti e d'artists sco Ernst Ludwig Kirchner han cuntanschì gia daditg ina muntada internaziunala. A medem temp è er la cultura architectonica sa sviluppada tras ils architects ed inschigners grischuns. Intgins da quels èn enconuschents sin plaun internaziunal.
Cultura perceptibla
La ritgezza culturala dal Grischun sa mussa oz tant en la cuntrada sezza sco er en ils 75 museums che sa deditgeschan mintgamai en moda individuala a l'istorgia ed a la cultura. Observabla è er la trilinguitad dal chantun, ch'enconuscha bunamain en mintga vallada anc differents dialects. Plirs lieus sco per exempel Tavau èn ultra da quai francads en la litteratura mundiala. Differents festivals da musica en tut las regiuns dal Grischun permettan plinavant da pudair sa divertir cun operas, cun musica da jazz u cun rock, e tut quai er sut tschel avert.