En il rom da la construcziun dal nov stabiliment per l'execuziun giudiziala Cazas Tignez ha il servetsch archeologic dal chantun Grischun stuì exchavar l'onn 2016 il santeri da la chasa da correcziun cun 103 fossas dal 19. e dal 20. tschientaner. Las retschertgas ch'èn ussa vegnidas publitgadas pussibiliteschan per l'emprima giada ina invista differenziada da las relaziuns da viver da quella giada e dal stadi da sanadad da questas persunas a l'ur da la societad ch'èn vegnidas internadas per forza.

Sco reacziun a la povradad derasada fermamain è sa sviluppà en Svizra durant il 19. tschientaner in sistem d'agid sfurzà. Da quel temp eran ins persvadì che la povradad haja ses motiv en in cumportament sbaglià dal singul e betg en circumstanzas structuralas, economicas u politicas. Umans, dals quals il stil da viver divergiava da la norma giavischada u ils quals n'eran betg en cas da finanziar sezs lur custs da viver e ch'eran pervia da quai ina chargia per la famiglia u per la vischnanca, vegnivan internads sfurzadamain en instituziuns sco chasas da correcziun e chasas da povers (plazzament administrativ).

Plazzament administrativ – la chasa da correcziun Cazas-Realta
Sin basa da quests fatgs è vegnida construida a Cazas a partir da l'onn 1854 la "chasa chantunala da correcziun Realta" e per cussadents da questa nova chasa da correcziun ch'èn morts là è vegnì installà in agen santeri. A maun dals registers tradids da la chasa da correcziun èn enconuschents ils nums ed ulteriuras datas da bleras persunas ch'èn mortas durant lur temp en la chasa da correcziun e ch'èn vegnidas sepulidas là. Las funtaunas mussan in vast spectrum da persunas internadas sfurzadamain cun dunnas ed umens da tuttas duas confessiuns, da differentas vegliadetgnas ed er da provegnientschas extrachantunalas. Ultra da persunas ch'èn vegnidas categorisadas sco "negligentas" u "mitschafadias" eran internads er cussadents ch'èn vegnids designads sco "nars". Il santeri sez è vegnì duvrà fin curt suenter l'onn 1910 ed il pli tard ils onns 1930 è el vegnì dà si definitivamain. En il rom da la construcziun dal nov stabiliment per l'execuziun giudiziala Cazas Tignez ed en connex cun la destrucziun totala dal lieu dal santeri ch'è stada colliada cun quai ha il servetsch archeologic dal chantun Grischun stuì examinar l'onn 2016 il santeri istoric da la chasa da correcziun. Tar questa exchavaziun da salvament èn vegnidas salvadas 103 baras sepulidas en vaschels simpels da lain che dateschan circa dals onns 1858 fin 1910.
 

Infecziuns, traumas, impediments, alimentaziun manglusa
Gia dal cumenzament ennà ha quest lieu da chat archeologic relativamain giuven purschì la pussaivladad unica da colliar ina cun l'autra funtaunas istoricas, archeologicas ed antropologicas d'in chapitel impurtant e sensibel da l'istorgia da la Svizra e dal Grischun. Il studi ch'è vegnì publitgà ussa davart midadas patologicas dals skelets dals morts permetta da giuditgar en moda pli differenziada ils motivs corporals pussaivels e las consequenzas dal plazzament administrativ a Cazas. En quest connex han skelets da santeris regulars da quel temp purschì datas da referenza impurtantas pertutgant la populaziun generala ed han pussibilità uschia da percepir singularitads en la gruppa da Cazas-Realta. Eventuals cas dal sindrom Stickler, da microcefalia, da sifilis innata, da ipotireosa endemica e d'impediments chaschunads da traumas èn eventualmain stads il motiv per marginalisar e per internalisar las persunas pertutgadas. La quota marcantamain pli auta da cas da tuberculosa è stada colliada cun il status socio-economic e cun las cundiziuns da viver en la chasa da correcziun. Plirs cas da scorbut e dad osteomalazia pon vegnir declerads cun differents facturs da ristga sco povradad, alcoholissem, malsognas psichicas u cun la dimora en la chasa da correcziun. Las ratas da fracturas en spezial da las costas èn stadas extremamain autas. Ina gronda part da questas ruttadiras d'ossa n'è mai guarida cumplettamain. Probablamain èn questas ruttadiras vegnidas chaschunadas durant l'internament pervia da violenza interpersunala. A questa auta rata da fracturas han er contribuì malsognas da basa sco l'osteoporosa u l'osteomalazia.

Aspects novs dal provediment sfurzà grazia a l'archeologia
L'emprima examinaziun en Svizra da skelets d'ina instituziun istorica per il plazzament administrativ mussa, co che restricziuns da la sanadad gia avant maun e l'appartegnientscha a la classa sociala inferiura han manà ad in internament. Ultra da quai mussa il studi, co che quests internaments han pegiurà la situaziun da la sanadad. Uschia vegnan dilucidads da l'archeologia novs aspects dal provediment sfurzà che n'èn fin ussa – pervia da la mancanza da la tradiziun istorica – strusch vegnids resguardads.

Per la publicaziun:
Christine Cooper, Bernd Heinzle, Thomas Reitmaier:
Evidence of infectious disease, trauma, disability and deficiency in skeletons from the 19th/20th century correctional facility and asylum "Realta" in Cazis, Switzerland

Link: PLOS ONE


Infurmaziuns:
- dr. Thomas Reitmaier, archeolog chantunal, manader dal servetsch archeologic dal Grischun, tel. 081 257 48 60, e-mail Thomas.Reitmaier@adg.gr.ch
- dr. Christine Cooper, antropologa en il project "Cazas-Realta", e-mail Christine.Cooper@llv.li
- Bernd Heinzle, manader d'exchavaziun en il project "Cazas-Realta", servetsch archeologic dal Grischun, tel. 081 257 48 71, e-mail Bernd.Heinzle@adg.gr.ch


Gremi: uffizi da cultura, servetsch archeologic dal Grischun
Funtauna: rg uffizi da cultura, servetsch archeologic dal Grischun