En cas da dumondas particularmain delicatas fa la tgira da monuments expertisas specificas voluminusas, en spezial en discussiuns davart il mantegniment, la midada d'utilisaziun, la cumplettaziun u la disfatga (parziala) d'edifizis ordvart degns da vegnir protegids. Cunzunt en cas d'edifizis singuls u da gruppas d'edifizis da l'ultim passà ch'èn anc pauc perscrutads, pon questas expertisas esser ina contribuziun essenziala per valitar la cultura architectonica e per furmar l'opiniun. Ina tala expertisa cumpiglia in'elavuraziun pli detagliada dals motivs istorics, da l'impurtanza per l'architectura resp. per l'istorgia da l'architectura sco er da la valur entaifer il maletg dal lieu u da la cuntrada, che quai ch'ella è pussaivla en il rom da l'inventari chantunal. Sch'ina expertisa vegn elavurada, è quai per regla in indizi per l'impurtanza surregiunala d'in edifizi u d'in ensemble.