1. Areguard il destin dals edifizis e dals stabiliments agriculs che han pers lur funcziun è dumandada la planisaziun dal territori. La legislaziun federala davart la planisaziun dal territori (LPT, OPT) fixescha oz definitivamain il diever admess. Entant che la midada da l'utilisaziun d'edifizis d'abitar agriculs per intents d'abitar betg agriculs è admessa tenor il princip "abitar resta abitar", èn stallas – tenor las prescripziuns generalas EOZ – da princip suttamessas ad in scumond da midar l'utilisaziun per intents d'abitar. Excepziuns datti mo per stallas en zonas da mantegniment (art. 33 OPT), per stallas marcantas per la cuntrada (art. 39 al. 2 OPT) sco er per stallas ch'èn degnas da vegnir protegidas (art. 24d al. 2 LPT). Il chantun ha creà las premissas en la legislaziun ed en il plan directiv, per che questas pussaivladads excepziunalas dal dretg federal possian vegnir applitgadas. Ulteriuras pussaivladads excepziunalas per midar l'intent da stallas n'èn betg previsas en il dretg federal actual.

2. La regenza parta dal fatg che tut ils chantuns sa tegnan da princip vi dal rom dal dretg federal en quai che concerna il diever d'edifizis e da stabiliments agriculs che han pers lur funcziun. Sche quai vala er per il model tessinais da midar l'utilisaziun dals rustici, in model ch'è vegnì tematisà dacurt en las medias, vegn anc examinà actualmain. Dal rest sa basa il model tessinais sin ina metoda "museala", q.v.d. ils edifizis ed ils stabiliments ch'il chantun Tessin ha declerà per transfurmabels ed ha mess sut protecziun perquai ch'els èn marcants per la cuntrada dastgan vegnir transfurmads mo sut cundiziuns da furmaziun severas. En il Grischun èn las premissas per midar l'utilisaziun d'edifizis e da stabiliments marcants per la cuntrada atgnamain stgaffida cun il plan directiv chantunal e cun l'art. 84 LPTGR. Tenor il concept dal plan directiv chantunal è la realisaziun – cuntrari al Tessin – sco emprim chaussa da las regiuns, las qualas stuessan definir en lur plans directivs territoris correspundents sco cundiziun per metter sut protecziun edifizis e stabiliments en las planisaziuns localas communalas. Fin ussa èn mo paucas regiuns s'occupadas da questa tematica (p.ex. Bregaglia).

3. Las pussaivladads da midar l'intent ch'èn admessas oz dal dretg federal sa basan tuttas sin ina metoda "museala", er il model tessinais gia menziunà. Quai pudess eventualmain sa midar. En il rom da las lavurs per ina revisiun totala da la LPT èn avant maun propostas da refurma che na laschan betg spetgar per il territori ordaifer las zonas da construcziun mo in rinforzament general da la cumpetenza legislativa chantunala, mabain er la pussaivladad d'ulteriuras regulaziuns excepziunalas che pudessan avair sco object – per cumplettar las soluziuns "musealas" vertentas – er metodas da la politica da svilup (chavazzin "territoris d'utilisaziun speziala). La regenza vegn a represchentar ils interess dal Grischun en il process legislativ. A maun da projects da pilot examinescha la regenza gia ussa, sch'ina valurisaziun da la substanza architectonica agricula, che na vegn betg pli duvrada, è realisabla per furmas persistentas d'alloschament turistic. Quai p.ex. cun definir en ils plans directivs territoris d'utilisaziun speziala en il senn d'ina mesira da la politica da svilup per regiuns cun structuras deblas.

4. Ils edifizis che na pon betg vegnir utilisads per auters intents e che na vegnan perquai er betg mantegnids, daventan pass per pass ruinas che vegnan ad esser visiblas anc per in tschert temp en la cuntrada sco memorials e sco perditgas d'ina structura da manaschi agricula passada, avant ch'ellas smarscheschan u svaneschan dal tuttafatg. Sch'i n'exista nagin interess public per mantegnair ina cuntrada culturala inclusiv ses edifizis e ses stabiliments, sto vegnir acceptada ina tala perdita natirala tenor il plan directiv chantunal. Quai n'è betg extraordinari, èn quests edifizis gea vegnids construids d'umans e n'èn els betg ina part integrala ch'è creschida en la cuntrada. La regenza è pronta da trair a niz las situaziuns spezialas menziunadas en il sectur "midadas d'intent da stallas" en il senn da las aspectativas da la politica da svilup. Ina midada nuncontrollada da l'intent da las var 20'000 stallas, che na vegnan betg pli duvradas, ch'è colliada cun in squitsch architectonic turistic per nossa agricultura, per nossa cuntrada e per noss ambient na vegn er vinavant betg en dumonda.

25 d'october 2010