Natiralisaziuns èn – independentamain da l'orientaziun politica e da las consequenzas – ina incumbensa impurtanta da la politica da stadi che fatschenta e pertutga tut la societad. Questa cumpetenza sa chatta en il chantun Grischun tar las vischnancas burgaisas, nua ch'i dat anc talas. Il Grischun è in dals paucs chantuns che fa quai. Avevan las vischnancas burgaisas il cumenzament da la confederaziun anc incumbensas dal stadi variadas e centralas, èn ellas actualmain occupadas en emprima lingia cun administrar lur facultad ed han – sco incumbensa da la politica da stadi lunschor la pli impurtanta – la cumpetenza da far natiralisaziuns. Las vischnancas politicas e las vischnancas burgaisas èn pli baud stadas pli u main congruentas, midadas d'abitants pli grondas n'han betg stuì vegnir registradas. Actualmain però dirigian las vischnancas politicas las fatschentas en ina vischnanca. Las abitantas ed ils abitants d'ina vischnanca na possedan per gronda part betg pli il dretg da burgais communal da lur vischnanca da domicil.
Vischnancas burgaisas n'èn betg corporaziuns territorialas, mabain persunalas. Uschia vegn ina gronda part da la populaziun exclusa da ses dretgs politics en cas d'ina procedura da natiralisaziun. Tge che pertutga tuts, sto pudair vegnir decidì da tuts. La fin finala ston tuts purtar las consequenzas e la responsabladad da natiralisaziuns. Quai cuntegna er l'obligaziun da motivaziun che vegn pretendida dal tribunal federal.
Displaschaivlamain n'è quai betg il cas en quellas vischnancas politicas, nua ch'igl existan anc vischnancas burgaisas. Uschia decidan per exempel en la citad da Cuira ca. 12 % da las abitantas e dals abitants cun dretg da votar che appartegnan tant a la vischnanca politica sco er a la vischnanca burgaisa, tgi che dastga daventar burgais da Cuira e tgi betg. Viceversa vegnan ca. 88 % da las votantas e dals votants da Cuira privads da quest dretg.
Quai è in deficit democratic intolerabel, ina privaziun dals dretgs democratics en ina dumonda impurtanta, che concerna tut las votantas e tut ils votants.
Per ils motivs declerads qua survart supplitgeschan las sutsegnadras ed ils sutsegnaders la regenza da midar la lescha dal dretg da burgais e la lescha da vischnancas en quest senn e d'attribuir il dretg da far natiralisaziuns sulettamain a las vischnancas politicas.
Cuira, ils 23 d'october 2012
Trepp, Meyer-Grass, Blumenthal, Augustin, Baselgia-Brunner, Bezzola (Samedan), Bucher-Brini, Caluori, Casutt, Clavadetscher, Fontana, Gartmann-Albin, Heiz, Jaag, Locher Benguerel, Müller (Tavau Plaz), Noi-Togni, Peyer, Pfenninger, Pult, Thöny, Zweifel-Disch, Camathias, Hensel, Monigatti, Patt (Jenaz), Scartazzini, Sgier
Resposta da la regenza
Tenor l'art. 38 al. 2 Cst. relascha la confederaziun prescripziuns minimalas concernent la natiralisaziun da persunas estras tras ils chantuns. Quels pon laschar depender la concessiun dal dretg da burgais da l'adempliment d'ulteriuras pretensiuns. Tar la concepziun da la procedura e da l'attribuziun da la cumpetenza èn ils chantuns uschia stads libers in lung temp. Cun las decisiuns da princip DTF 129 I 217 e DTF 129 I 232 ha il tribunal federal restrenschì questa libertad d'agir. La decisiun da natiralisaziun stoppia vegnir resguardada sco act d'applicaziun dal dretg e betg sco decisiun politica. La revisiun parziala da la lescha federala davart l'acquist e la perdita dal dretg da burgais svizzer (LDB; CS 141.10) ch'è entrada en vigur il 1. da schaner 2009 ha realisà la pratica dal tribunal federal. L'art. 15 al. 2 LDB statuescha l'obligaziun da motivaziun en cas da decisiuns negativas. Cun questa resalva pon radunanzas communalas er vinavant decider davart natiralisaziuns (art. 15a al. 1 LDB).
La lescha dal dretg da burgais dal chantun Grischun (LDBchant; DG 130.100) è vegnida revedida totalmain l'onn 2005 ed è entrada en vigur il 1. da schaner 2006. Decisiuns negativas ston vegnir motivadas ed i dat la pussaivladad da far recurs cunter las decisiuns tar la dretgira administrativa (art. 25 LDBchant). Tirond a niz l'autonomia chantunala existenta dat la LDBchant la cumpetenza a las vischnancas burgaisas en dumondas dal dretg da burgais communal. Las incumbensas e las cumpetenzas èn formuladas en ils art. 10 ss. LDBchant. Ellas cumpiglian tranter auter ils scleriments che vegnan fatgs da la polizia e che mussan, sche las premissas da natiralisaziun materialas èn vegnidas ademplidas (art. 12 al. 3 ed art. 13 al. 3 LDBchant). Alura èsi chaussa da la radunanza da la vischnanca da burgais da prender la decisiun sco tala davart la concessiun respectivamain davart la garanzia dal dretg da burgais communal (art. 14 al. 1 LDBchant). La finala han las vischnancas burgaisas tenor l'art. 11 al. 2 LDBchant il dretg d'augmentar la durada da domicil minimala per Svizras e per Svizzers da 4 a maximalmain 6 onns respectivamain per persunas estras a maximalmain 12 onns. Sch'i n'exista betg ina vischnanca burgaisa, surpiglia la vischnanca politica questas incumbensas (art. 78 al. 3 lescha da vischnancas; DG 175.050).
Da nov ha il tribunal federal fixà (1D_6/2011) che las autoritads da natiralisaziun n'èn betg libras pervia da l'obligaziun da motivaziun "da tuttina betg natiralisar ina persuna che ademplescha tut las premissas da natiralisaziun giuridicas statuadas sin plaun federal e chantunal e ch'è pia integrada". Bain dastgia la pratica da natiralisaziun esser severa u bainvulenta envers las petentas ed ils petents. En il rom da las pussaivladads stoppia ella però vegnir exequida tenor las medemas normas da dretg. Tenor l'avis da la regenza ha il legislatur da sa laschar guidar da quests princips cun reglar la cumpetenza per las decisiuns da natiralisaziun. Ed il n'è betg opportun da resguardar il singul act da natiralisaziun er vinavant exclusivamain sut l'aspect da la participaziun d'uschè blers sco pussaivel u sco pussaivladad d'exprimer sia opiniun politica. En il center stat la garanzia ch'il dretg vegnia applitgà en moda nunarbitraria ed eguala. En quest connex vegnan las retschertgas e la decisiun da natiralisaziun surdadas en il cas ideal ad ina "autoritad" ch'è conscienta da la responsabladad ch'è colliada cun quai e ch'è en cas d'ademplir questa incumbensa cun la cumpetenza professiunala necessaria e cun l'enconuschientscha da las relaziuns localas. En quest connex èsi evident da surdar questas cumpetenzas a las vischnancas burgaisas. Las experientschas ch'èn vegnidas fatgas ils ultims stgars 7 onns mussan ch'ils represchentants da las vischnancas burgaisas – sco dal rest er quels da las vischnancas politicas – prendan per mauns questa incumbensa cun blera motivaziun. Las retschertgas vegnan fatgas en moda seriusa e sin basa dals formulars elavurads da l'uffizi da migraziun e da dretg civil. Quai garantescha ch'il dretg vegnia applitgà en moda correcta e però independentamain da la dumonda, sche la decisiun da natiralisaziun vegn prendida da la radunanza da burgais, da la suprastanza da la vischnanca burgaisa u d'ina cumissiun admessa da la lescha. Perquai na vesa la regenza er nagin motiv da privar las vischnancas burgaisas da la cumpetenza da decider davart las dumondas da natiralisaziun. Per quests motivs propona la regenza da refusar l'incumbensa.
16 da schaner 2013