17 chantuns ed il principadi da Liechtenstein sa participeschan gia a la rait svizra "Scolas orientadas a la promoziun da la sanadad", en il chantun Sursilvania vegn questa rait gist installada. Il Grischun stat anc dapart.
Ils onns ch'ils uffants ed ils giuvenils passentan en scola, emprendan els bler davart lur sanadad, davart moviment, davart violenza, davart problems da dependenza, davart il deport en situaziuns da stress, da dispita e da ristga. Els dovran questas enconuschientschas per pudair dumagnar la vita en atgna responsabladad sco persunas creschidas.
L'uffizi federal da sanadad publica sustegna ils chantuns e las vischnancas da profitar dal potenzial da las scolas per la sanadad dals uffants e dals giuvenils, ma er da las persunas d'instrucziun.
En tschertas parts, sco per exempel tar "grischun en moviment" è il chantun Grischun gia oz activ. Cun la participaziun a la rait svizra e cun la creaziun d'ina atgna rait pon nossas scolas mo profitar, profitar da las experientschas da las scolas entaifer noss chantun e da las scolas d'auters chantuns. Sinergias tranter dus departaments (furmaziun e sanadad) pon vegnir tratgas a niz per il bainstar da noss uffants e da nossas persunas d'instrucziun.
Las basas legalas sa chattan en l'artitgel 87 da la constituziun chantunala: Els (il chantun e las vischnancas) promovan e sustegnan ensemen la prevenziun sanitara sco er la profilaxa cunter toxicomania.
Ed en ils artitgels 13 fin 15 da la lescha da sanadad, sco er en l'ordinaziun respectiva, là en spezial en ils artitgels 1 e 2.
Tar las dumondas:
1. È la regenza er da l'avis ch'ina colliaziun dals singuls acturs è impurtanta, sch'i sa tracta da la cumplexitad da la promoziun da la sanadad en scola?
2. Per tge motivs lavura il Grischun anc adina dapart da talas raits?
3. Fin cura è la regenza pronta da far ils pass per che er las persunas d'instrucziun, las scolaras ed ils scolars hajan tar nus l'access a las preziusas infurmaziuns d'ina rait?
4. Tge uffizi pudess surpigliar l'incumbensa da coordinaziun surordinada?
5. Cun tge custs supplementars fa la regenza quint per installar ina rait da scolas ch'èn orientadas a la promoziun da la sanadad? Cun tge respargns e facilitaziuns per las scolas, cur che la rait è installada?
Cuira, ils 4 da december 2013
Trepp, Tomaschett-Berther (Trun), Gunzinger, Augustin, Baselgia-Brunner, Bucher-Brini, Caduff, Caluori, Casty, Cavegn, Darms-Landolt, Della Vedova, Dermont, Florin-Caluori, Frigg-Walt, Gartmann-Albin, Geisseler, Hardegger, Jaag, Jenny (Arosa), Kleis-Kümin, Locher Benguerel, Lorez-Meuli, Marti, Meyer-Grass, Michael (Castasegna), Michel (Tavau Monstein), Müller (Tavau Plaz), Niggli-Mathis (Grüsch), Noi-Togni, Peyer, Pult, Rosa, Thöny, Troncana-Sauer, Deplazes, Hauser, Hensel, Michel (Igis), Monigatti
Resposta da la regenza
La "rait naziunala da las scolas orientadas a la promoziun da la sanadad" è vegnida fundada l'onn 1993 per incumbensa da la confederaziun. Ella cumpiglia oz var 1'700 scolas. Per ch'ellas survegnian il meglier sustegn pussaivel al lieu sa participeschan gia 17 chantuns cun raits chantunalas. Ina "rait chantunala da las scolas orientadas a la promoziun da la sanadad" è in element essenzial per la sanadad e per la prevenziun en scolas. La promoziun da la sanadad e la prevenziun duain vegnir integradas en moda cumplessiva en il mintgadi da scola, perquai che mesiras isoladas n'èn betg persistentas e na gidan betg fitg bler. La finamira da la rait è quella da sustegnair las scolas d'ademplir lur incumbensa da furmaziun e d'educaziun uschia che la sanadad vegn promovida e ch'ellas vegnan rinforzadas en lur incumbensa principala.
La regenza respunda las dumondas sco suonda:
1. Gea. Ina buna colliaziun dals differents acturs è impurtanta per che la promoziun da la sanadad e la prevenziun hajan success. En l'epoca da la surinfurmaziun è la concentraziun ed il metter a disposiziun sin plaun chantunal d'ideas empermettentas da la prevenziun cunter la violenza, cunter la dependenza e cunter il stress sco er da la promoziun da la sanadad da gronda valur per tut las persunas d'instrucziun.
2. Tenor l'art. 60 da la lescha davart las scolas popularas dal chantun Grischun han las persunas d'instrucziun il dretg da concepir libramain lur instrucziun en il rom dal plan d'instrucziun, da las directivas da l'uffizi per la scola populara ed il sport, da las prescripziuns da l'instituziun ch'è responsabla per la scola e dals meds d'instrucziun obligatorics. Pia ston ellas decider, sch'ellas vulan sa participar a questa rait. Fin ussa fan trais scolas part da la rait da las scolas orientadas a la promoziun da la sanadad, numnadamain la scola da la citad da Glion, la scola da Tavau Glaris e la chasa da scola dal stgalim superiur Compogna a Tusaun.
3. Sch'in interess grond avunda per questa rait è avant maun da vart da las persunas d'instrucziun e da vart da las direcziuns da las scolas, è la regenza pronta da dar l'incumbensa respectiva als uffizis dal departament da giustia, segirezza e sanadad (DGSS) e dal departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient (DECA) ch'èn responsabels per quai.
4. L'installaziun d'ina "rait chantunala da las scolas orientadas a la promoziun da la sanadad" sto vegnir fatga en moda interdisciplinara. Tenor l'art. 1 da l'ordinaziun tar la lescha da sanadad èsi l'incumbensa da l'uffizi da sanadad da coordinar projects interdisciplinars da la promoziun da la sanadad e da la prevenziun. Pia pudess l'uffizi da sanadad vegnir incumbensà cun l'installaziun da questa rait. Perquai ch'ils secturs da la furmaziun e da la sanadad èn colliads stretgamain in cun l'auter pudess eventualmain vegnir prendida en mira ina strategia cuminaivla dals dus departaments DECA e DGSS per il sectur da la promoziun da la sanadad en scola.
5. Cun las resursas che al stattan oz a disposiziun pudess l'uffizi da sanadad ademplir sia incumbensa sco coordinatur da projects interdisciplinars da la promoziun da la sanadad e da la prevenziun er en il sectur da scola. Ultra da quai paja la confederaziun per in tschert temp subvenziuns parzialas a l'installaziun da "raits chantunalas da las scolas orientadas a la promoziun da la sanadad". En il rom da la "rait chantunala da las scolas orientadas a la promoziun da la sanadad" pon las direcziuns da las scolas e las persunas d'instrucziun profitar da prestaziuns fundamentalas sco infurmaziuns concentradas, cussegliaziun, coordinaziun, furmaziun supplementara e barat d'experientschas. Las stentas d'orientaziun e d'organisaziun da las persunas d'instrucziun vegnan levgiadas uschia.
12 da favrer 2014