La fin da matg 2014 ha il cussegl federal lantschà ina procedura da consultaziun tar la missiva davart la lescha per promover la cultura 1016 – 2019. La basa la pli impurtanta da l'activitad politica-culturala da la confederaziun è tenor questa missiva quella da rinforzar la coesiun sociala sut l'ensaina da la diversitad (p. 25). Las mesiras previsas per quai èn:
- rinforzar la conscienza da la populaziun envers las culturas francadas istoricamain en Svizra,
- promover il barat tranter las cuminanzas linguisticas e culturalas,
- mantegnair la plurilinguitad sco spezialitad da la Svizra sin ils plauns da las persunas singulas e da las instituziuns,
- proteger ils dretgs da las minoritads linguisticas e culturalas,
- garantir la libertad da lingua sco er la protecziun e la promoziun da las linguas minoritaras.
Las sutsegnadras ed ils sutsegnaders resguardan la dumonda da la coesiun sociala sco interess principal per noss chantun, cunzunt er en connex cun l'iniziativa dal pievel ch'è vegnida inoltrada ils 23 da december 2013 „Mo ina lingua estra en la scola primara“.
Perquai dumandain nus la regenza il suandant:
1. La confederaziun ha l'intenziun da sustegnair l'instrucziun bilingua en talian ordaifer la Svizra taliana cun annualmain 800 000 francs:
- Vegn la regenza a pretender che la confederaziun concedia quest sustegn en moda sumeglianta sco fixà en l'art. 16 da l'ordinaziun da linguas dal chantun Grischun?
- Vegn la regenza a s'engaschar per che quest sustegn possia vegnir extendì correspundentamain er per l'instrucziun da rumantsch?
- Vegn la regenza a sa preoccupar per che quests meds da promoziun giajan er a favur da las scolinas, per exempel a Cuira (tudestg/rumantsch e tudestg/talian) e da las scolas professiunalas cun ina maturitad professiunala bilingua?
2. Tenor l'art. 15 da la lescha da linguas promova il chantun il barat tranter las cuminanzas linguisticas:
- Tge meds finanzials ha il chantun gia duvrà per quest intent?
- La confederaziun ha l'intenziun da promover il barat cultural tranter la Svizra taliana e las ulteriuras parts da la Svizra cun annualmain 450 000 francs. Co pensa la regenza da duvrar quests meds finanzials per rinforzar la coesiun sociala sin plaun chantunal?
- Vegn la regenza a s'engaschar per extender quest sustegn sin la cultura rumantscha?
Cuira, ils 29 d'avust 2014
Jaag, Blumenthal, Michael (Castasegna), Albertin, Alig, Atanes, Baselgia-Brunner, Berther, Brandenburger, Bucher-Brini, Caduff, Cahenzli-Philipp, Caluori, Casanova (Glion), Caviezel (Cuira), Caviezel (Tavau Clavadel), Clalüna, Darms-Landolt, Della Vedova, Deplazes, Dosch, Epp, Fasani, Felix (Scuol), Foffa, Gartmann-Albin, Giacomelli, Gunzinger, Hartmann, Hitz-Rusch, Holzinger-Loretz, Jenny, Locher Benguerel, Marti, Michael (Donat), Monigatti, Nay, Niederer, Niggli (Samedan), Niggli-Mathis (Grüsch), Noi-Togni, Papa, Pedrini, Perl, Peyer, Pfäffli, Pfenninger, Pult, Rosa, Salis, Schutz, Stiffler (Cuira), Thomann-Frank, Thöny, Tomaschett-Berther (Trun), Troncana-Sauer, Weber, Weidmann, Widmer-Spreiter, Tuor
Resposta da la regenza
En sia sesida dals 16 da settember 2014 ha la regenza deliberà la posiziun dal chantun tar la missiva federala davart la cultura per la perioda 2016 – 2019. Pertutgant ils dus accents politics-linguistics ch'èn cuntegnids en la missiva davart la cultura ("promoziun da la lingua e cultura taliana ordaifer la Svizra taliana" sco er "promoziun dal barat cultural en Svizra") s'exprima la regenza da princip en moda positiva. Dentant ha la regenza accentuà en sia posiziun ch'ils projects previs e las mesiras previsas stoppian vegnir precisads resp. cumplettads en tscherts puncts. Quests puncts èn per part cuntegnids er en la dumonda Jaag. Las singulas dumondas sa laschan pia respunder sco suonda:
1. Instrucziun bilingua en talian ordaifer la Svizra taliana:
- Perquai ch'il chantun Grischun ha gia fatg experientschas – cun la lescha chantunala da linguas – concernent il pajament da contribuziuns a projects correspundents, intimescha la regenza da reglar analogamain las modalitads da pajament sin plaun federal (contribuziuns pauschalas a l'instituziun sco er contribuziuns per persuna a la gestiun da las scolas respectivas).
- Analogamain al sustegn proponì per l'instrucziun da talian èn da prevair – tenor la posiziun da la regenza – er mesiras a favur da la lingua rumantscha.
- Da quests meds da promoziun duain profitar tut ils stgalims da scola: scolas popularas, scolas medias, dentant er projects correspundents en scolinas u en scolas professiunalas. La finala ston vegnir resguardadas – ultra da projects monolings en talian resp. en rumantsch – er scolas plurilinguas cun talian e/u rumantsch.
2. Barat tranter las cuminanzas linguisticas:
- La promoziun dal barat tranter las cuminanzas linguisticas vegn fatga sur contribuziuns a favur da programs da barat per classas da scola e per persunas d'instrucziun sin tut ils stgalims da scola. En l'art. 18 al. 2 e 3 da l'ordinaziun da linguas è fixà l'import da las contribuziuns als dis resp. a las emnas da barat. A partir da l'onn 2009 èn previs en il preventiv 60 000 fin 100 000 francs sin la posiziun "contribuziuns a las vischnancas per activitads en connex cun il barat linguistic". Las contribuziuns che vegnan pajadas dal chantun per activitads da barat linguistic a las vischnancas sa movan tranter circa 25 000 francs e 58 000 francs.
- La "fundaziun ch per la collavuraziun federala" fa mintga onn ina statistica dals barats tranter las regiuns linguisticas da la Svizra ("Austauschstatistik zwischen den schweizerischen Sprachregionen"). Sin il stgalim primar mussa il Grischun per l'onn da scola 2012/13 ina participaziun media dals barats vicendaivels da classas; sin il stgalim secundar I è la participaziun sut la media e sin il stgalim secundar II sur la media. Plinavant resorta entaifer il chantun ina differenta participaziun da las singulas gruppas linguisticas als programs da barat. Sin basa d'evaluaziuns statisticas sco er cun agid d'ulteriurs impuls finanzials federals vul la regenza cuntanscher sin tut ils stgalims da scola ed en tut las gruppas linguisticas ina participaziun sur la media als programs da barat.
- Er pertutgant in'extensiun dals programs da barat vertents pretenda la regenza en sia posiziun per mauns da l'uffizi federal da cultura che las duas linguas minoritaras rumantsch e talian vegnian resguardadas spezialmain pervia da lur situaziun politica-linguistica speziala.
23 d’october 2014