La missiva davart la cultura da la confederaziun per ils onns 2016-2020 sa referescha en differents lieus directamain a la promoziun dal talian, en spezial ordaifer la Svizra taliana.
Sco ina mesira concreta per rinforzar la coesiun sociala vegn messa en il center la promoziun dal barat scolastic. Plinavant duai il barat scolastic tranter las regiuns linguisticas vegnir sviluppà vinavant cun la finamira che uschè blers giuvenils sco pussaivel sa participeschan ina giada en lur carriera da scola ad in project da barat (p. 28 cifra 1.6.2 missiva davart la cultura, cf. er cifra 2.2.6).
En sia posiziun tar la missiva davart la cultura ha la regenza pretendì en quai che reguarda ils programs da barat vertents che las duas linguas naziunalas minoritaras rumantsch e talian vegnian resguardadas spezialmain pervia da lur situaziun politica-linguistica speziala.
Tenor il document da la CDEP "Cumpetenzas da basa per las linguas estras" duain vegnir promovidas er las cumpetenzas interculturalas cun agid da l'instrucziun da linguas estras. Latiers tutgan la prontezza e l'abilitad d'explorar il mintgadi da l'autra regiun linguistica, da cumparegliar cun l'agen mund da viver e da sa preparar per ina scuntrada reala cun persunas che discurran la lingua da l'autra regiun linguistica. Ultra da quai pon vegnir svegliadas ina savida ed ina chapientscha da las scolaras e dals scolars ch'i dat differentas identitads linguisticas e culturalas.
En quai che reguarda l'emprender linguas estras sin tut ils stgalims da furmaziun èn ins d'accord che la lingua duai vegnir rendida perceptibla per ils uffants e per ils giuvenils. Ina lingua emprendan ins il meglier là, nua ch'ella vegn discurrida. Noss chantun triling porscha premissas idealas per quai. Cun in concept cun cleras finamiras e cun in pachet da mesiras duess il chantun Grischun perquai trair a niz anc meglier la funcziun da punt da las linguas chantunalas.
Tenor la resposta da la regenza a la dumonda Jaag vul la regenza cuntanscher en il futur – sin basa d'evaluaziuns statisticas sin tut ils stgalims da scola e tar tut las gruppas linguisticas – ina participaziun surproporziunala a programs da barat linguistics. Avert resta co che quai duai vegnir realisà.
Per cuntanscher quai incumbenseschan las sutsegnadras ed ils sutsegnaders la regenza da far in concept cun in pachet da mesiras concretas per il barat scolastic. En quest connex duain ils instruments ch'èn gia avant maun servir sco basa. Il concept duai vegnir chapì sco servetsch per ils stgalims da scola en il Grischun e duai cuntegnair ina cumpilaziun da tut las pussaivladads existentas per il barat linguistic. Plinavant duai el vegnir amplifitgà cun almain quests cuntegns:
- soggiorno linguistico
Ina purschida supplementara da segiurns linguistics (soggiorno linguistico) en ina regiun rumantscha, taliana u tudestga dal chantun: Per quella duvrassi in concept concret per quests segiurns linguistics. En quest connex vegnan purschidas a las scolas localitads da champ inclusiv in program da model. Sche las scolas vulan profitar da questa purschida, vegn surlaschà ad ellas. Il concept per il segiurn linguistic respectiv en la regiun linguistica pudess mintgamai vegnir mess en pe en collavuraziun cun la vischnanca pertutgada, cun las scolas sco er cun agid da las organisaziuns linguisticas rumantschas e talianas. Per concepir ils segiurns linguistics pudess er vegnir prendida en mira ina collavuraziun cun il chantun Tessin.
- persuna responsabla
Ina persuna entaifer l'administraziun chantunala duai vegnir definida sco persuna responsabla per la coordinaziun. Ella è cumpetenta per l'infurmaziun, per la communicaziun e per l'intermediaziun da purschidas. Plinavant duai questa persuna coordinatura documentar e metter a disposiziun material d'instrucziun sin ina plattafurma (pagina d'internet).
Quest concept duess vegnir realisà en il rom dals meds finanzials existents (tenor l'art. 15 da la lescha da linguas, tenor ils art. 17 e 18 da l'ordinaziun da linguas e tenor l'art. 88 da la lescha da scola) sco er dals meds finanzials che vegnan deliberads cun la missiva davart la cultura da la confederaziun (tenor la cifra 4.1.6. dals 450 000 francs che vegnan deliberads supplementarmain mintga onn).
Cuira, ils 28 d'avust 2015
Locher Benguerel, Tenchio, Thomann-Frank, Albertin, Alig, Atanes, Baselgia-Brunner, Berther, Blumenthal, Bondolfi, Brandenburger, Bucher-Brini, Burkhardt, Caduff, Cahenzli-Philipp, Caluori, Casanova (Glion), Casutt-Derungs, Cavegn, Caviezel (Cuira), Clalüna, Danuser, Darms-Landolt, Della Vedova, Deplazes, Dosch, Engler (Tavau Vitg), Epp, Fasani, Felix (Scuol), Florin-Caluori, Gartmann-Albin, Hartmann, Jaag, Jeker, Kappeler, Kasper, Märchy-Caduff, Marti, Michael (Castasegna), Monigatti, Nay, Noi-Togni, Papa, Pedrini, Perl, Peyer, Pult, Rosa, Thöny, Tomaschett-Berther (Trun), Troncana-Sauer, von Ballmoos, Waidacher, Weber, Widmer-Spreiter, Wieland, Zanetti (Landquart), Degiacomi, Engler (Surava), Föhn, Nicolay, Tuor
Resposta da la regenza
La confederaziun ed ils chantuns èn obligads tenor l'art. 70 da la constituziun federala (Cst.; SR 101) sco er tenor l'art. 14 da la lescha federala davart las linguas naziunalas e la chapientscha tranter las cuminanzas linguisticas (lescha da linguas, LLing; CS 441.1) da promover il barat tranter las cuminanzas linguisticas e specificamain il barat da scolaras e scolars sco er da persunas d'instrucziun. Cun la missiva tar la finanziaziun da la promoziun da la cultura da la confederaziun 2016–2020 (missiva da cultura) ha la confederaziun punctuà pir dacurt l'impurtanza dal barat da scola e deliberà meds finanzials supplementars per quai. En l'art. 15 da la lescha da linguas dal chantun Grischun (LLing; DG 492.100) è francà il barat da scola sco incumbensa dal chantun e da las vischnancas. La finamira da las activitads da barat n'è betg mo quella da promover la cumpetenza linguistica individuala en tut las linguas chantunalas e naziunalas, mabain er da contribuir a la meglra chapientscha tranter las cuminanzas linguisticas.
Per la promoziun chantunala dal barat sin tut ils stgalims da scola (scola populara, scola media, furmaziun fundamentala professiunala) èn responsabels ils uffizis respectivs dal departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient. Il barat da classas da scola e da persunas d'instrucziun vegn sustegnì cun contribuziuns tenor l'art. 18 da l'ordinaziun da linguas dal chantun Grischun (OLing; DG 492.110). En spezial en la scola populara vegn promovì il barat da classas da scola en il rom d'emnas e da dis da barat linguistics. Sper il barat linguistic sco tal vegnan er sustegnidas sin basa da l'art. 88 da la lescha davart las scolas popularas dal chantun Grischun (lescha da scola; DG 421.000) uschenumnadas emnas cumpactas da classas cun lur persunas d'instrucziun u da singulas scolaras e da singuls scolars. Quellas na servan betg en emprima lingia al barat, mabain a l'instrucziun en ina lingua naziunala che na vegn betg instruida sco rom obligatoric. Ellas han lieu en il territori linguistic correspundent. L'uffizi per la scola populara ed il sport cun ils inspecturats da scola funghescha sco post d'infurmaziun e da cussegliaziun per sustegnair la coordinaziun tranter ils purtaders da scola, ma er sco instanza da permissiun da las emnas cumpactas e da barat. El infurmescha las scolas e las persunas d'instrucziun davart purschidas da barats linguistics e da lur premissas per survegnir contribuziuns. Ultra dal chantun èn er las vischnancas cumpetentas per promover il barat. L'organisaziun da las activitads da barat è mintgamai l'incumbensa dals purtaders da scola respectivs.
La regenza è pronta d'elavurar – sin basa da las purschidas existentas – in concept per promover il barat linguistic da scola per tut ils stgalims da scola e d'examinar purschidas supplementaras en il senn dal "soggiorno linguistico" pretendì. En il rom da las lavurs da concept stoi vegnir examinà ultra da quai, sche e tge mesiras che pon gidar ad augmentar l'attractivitad da segiurns linguistics per emprendistas ed emprendists en la furmaziun fundamentala professiunala sco er per scolaras e scolars da la scola media. In aspect essenzial duai er esser l'examinaziun da las cumpetenzas chantunalas per la communicaziun, per la coordinaziun sco er per la documentaziun dal barat linguistic.
Las incaricas formuladas en l'incumbensa na pon eventualmain betg vegnir realisadas cumplettamain cun las resursas persunalas existentas. Il concept che sto vegnir elavurà duai mussar en quest punct differentas posiziuns d'agir. Tant l'elavuraziun sco er la realisaziun dal concept ston succeder en il rom dals meds finanzials existents ed eventualmain cun integrar ils meds finanzials supplementars da la confederaziun ch'èn vegnids permess en la missiva da cultura. En quest reguard èn gia vegnids manads emprims discurs tranter il chantun e la confederaziun. Ils detagls vegnan sclerids l'onn proxim en il rom da l'elavuraziun d'ina nova cunvegna da prestaziun.
La regenza è pronta d'acceptar l'incumbensa en il senn da questas explicaziuns.
28 d'october 2015