Navigation

Inhaltsbereich

Incumbensa Crameri concernent il Plan d'acziun Territori da muntogna!

Sessiun: 16.06.2021

Ils territoris periferics en il chantun Grischun èn confruntads dapi onns cun in regress da la populaziun, da plazzas da lavur e da servetschs (posta, banca, serrada da chanzlias communalas pervia da fusiuns), per numnar mo in pèr sfidas. Malgrà quai han ils territoris rurals tuttina lur attracziuns. Gist la pandemia actuala da COVID-19 ha mussà ch'il lavurar da chasa anora n'è betg mo pussaivel, mabain è vegnì ordinà dal Cussegl federal dapi ils 18 da schaner 2021 dapertut là, nua che quai è pussaivel sin basa da l'activitad e realisabel cun relativamain paucs custs. Questas experientschas han mussà ch'in lavurar independentamain da lieu è pussaivel ed attractiv. Il medem mument ha il chantun Grischun sbassà cleramain l'imposiziun da prestaziuns da chapital per il 1.da schaner 2021, uschia che nus avain en quest reguard da nov ina plazza a la testa. E gia avant la pandemia da COVID-19 èsi sa mussà ch'il territori da muntogna ed en spezial er il territori periferic daventa adina pli interessant per la concepziun dal temp liber. Gist quests conturns vali da trair a niz per il territori da muntogna cun procurar intenziunadamain che persunas spostian lur domicil ed interpresas lur sedia en il Grischun.

Ch'igl è actualmain attractiv da lavurar e da prender domicil en il chantun Grischun, ha er consequenzas directas per la realisaziun actuala da la Lescha davart la planisaziun dal territori 1 (LPT 1). Tenor quella ston las zonas da construcziun vegnir fixadas uschia, ch'ellas correspundan al basegn probabel per 15 onns, e zonas da construcziun surdimensiunadas ston vegnir reducidas. Entant ch'il chantun era parti da svilups cleramain pli positivs per la perioda da contemplaziun dals onns 2030 e 2040 cun calcular las prognosas demograficas, èn questas prognosas vegnidas curregidas ultimamain vers engiu. Vischnancas cun in svilup da la populaziun positiv fin l'onn 2030 han, tenor las calculaziuns pli novas, tuttenina ina prognosa negativa. Quai vul dir che talas vischnancas ston reducir cleramain pli ferm lur reservas da zonas da construcziun che tenor las prognosas oriundas. Tenor il nov mussavia per eruir il basegn da zonas da construcziun dastgan uschenumnadas vischnancas C cun in svilup negativ da la populaziun avair ina plazza da construcziun per 100 abitantas ed abitants e vischnancas pitschnas maximalmain 4 plazzas da construcziun. Quest dumber minimal da plazzas da construcziun po esser exaurì gia entaifer in onn e na tegna betg quint d'ina dumonda dinamica da terren da construcziun. Cun calcular las reservas da terren da construcziun n'èn betg vegnids resguardads ils svilups actuals da la pandemia da COVID-19.

Per che la spirala negativa descritta en l'introducziun per il territori da muntogna na vegnia betg rinforzada, mabain per ch'i possia vegnir prendì en mira in svilup positiv per ils territoris periferics en il chantun Grischun e per ch'i possian uschia er puspè vegnir mussadas perspectivas per ils umans e per las interpresas en quests territoris, incumbenseschan las sutsegnadras ed ils sutsegnaders la Regenza d'elavurar in plan d'acziun per il territori da muntogna.

Il plan d'acziun sto cuntegnair mesiras per augmentar l'attractivitad da prender domicil en il Grischun ed en nossas regiuns perifericas. Plinavant stoi vegnir examinà, sche e nua ch'i pon vegnir stgaffidas zonas d'utilisaziun speziala cun cundiziuns generalas che favuriseschan spezialmain la domiciliaziun da persunas e d'interpresas, e tge plazzas chantunalas che pon vegnir domiciliadas directamain en moda decentrala en las regiuns. Las prognosas demograficas per las vischnancas en il chantun Grischun ston vegnir curregidas vers ensi en correspundenza cun ils novs svilups e sut l'aspect dal Plan d'acziun Territori da muntogna.

Tavau, ils 16 da zercladur 2021

Crameri, Hug, Kienz, Alig, Berther, Berweger, Bettinaglio, Bondolfi, Brandenburger, Brunold, Buchli-Mannhart, Caluori, Casutt-Derungs, Censi, Clalüna, Danuser, Deplazes (Rabius), Derungs, Dürler, Ellemunter, Epp, Fasani, Favre Accola, Felix, Föhn, Gort, Grass, Hardegger, Hefti, Hitz-Rusch, Holzinger-Loretz, Jochum, Kasper, Koch, Kohler, Kunfermann, Lamprecht, Loepfe, Maissen, Märchy-Caduff, Michael (Castasegna), Michael (Donat), Müller (Susch), Natter, Niggli-Mathis (Grüsch), Papa, Paterlini, Ruckstuhl, Sax, Schmid, Schneider, Schutz, Thomann-Frank, Tomaschett (Breil), Tomaschett-Berther (Trun), Ulber, Weber, Weidmann, Wellig, Widmer (Favugn), Widmer-Spreiter (Cuira), Zanetti (Landquart), Bürgi-Büchel, Patzen

Resposta da la regenza

Augmentar l'attractivitad da l'economia locala dal Grischun resp. dal Grischun sco lieu d'abitar è in giavisch central da la Regenza. Igl è ina incumbensa cuminaivla dal chantun e da las vischnancas da stgaffir cundiziuns generalas che effectueschan che interpresas ed umans vulan sa domiciliar en tut las regiuns dal Grischun. Il program da la Regenza 2021–2024 ha l'intent da rinforzar duraivlamain il chantun Grischun sco spazi d'abitar, da lavur, da furmaziun, economic e natiral ed al posiziunar sco chantun da muntogna innovativ e digital. Differents giavischs da l'incumbensa qua avant maun cuntegnan las finamiras da la Regenza gia (cf. p.ex. la finamira da la Regenza 4: "Posiziunar il chantun da muntogna Grischun sco lieu da lavur, da viver e da recreaziun attractiv" u la finamira da la Regenza11: "Sustegnair il svilup da las regiuns dal Grischun"). Ultra da quai ha la Regenza approvà cun il conclus dals 15 da settember 2020 (protocol nr. 756/2020) il Plan d'acziun "Territori da muntogna" da la Conferenza da las regenzas dals chantuns alpins (CRCA). Il plan d'acziun propona quatter direcziuns strategicas per la politica dal territori da muntogna (rinforzar las axas da las vals principalas, sviluppar vinavant il turissem en moda flexibla, concepir da nov l'abitar ed il lavurar, valurisar las resursas natiralas). Da quellas resultan set propostas da mesiras concretas per mauns da la Confederaziun per sviluppar vinavant la politica regiunala. Cun il program da la Regenza e cun il Plan d'acziun "Territori da muntogna" da la CRCA dispona la Regenza gia da las basas strategicas e dals champs d'acziun per augmentar l'attractivitad da l'economia locala dal Grischun, sco ch'i vegn pretendì en il rom da l'incumbensa.

Sin plaun federal han acceptà il Cussegl naziunal ed il Cussegl dals chantuns ina moziun «Plan d'acziun territoris da muntogna» (19.3731 moziun Egger). Sche quest plan d'acziun, che duai vegnir renovà mintga quatter onns, è avant maun, vegn la Regenza ad examinar, sche las mesiras sin plaun federal possian eventualmain vegnir cumplettadas cun mesiras chantunalas.

L'incumbensa pretenda da stgaffir uschenumnads territoris d'utilisaziun speziala. Quest giavisch è gia stà il tema d'inoltraziuns da pli baud dal Cussegl grond. Territoris d'utilisaziun speziala, chapì sco territoris, tar ils quals las disposiziuns legalas vertentas da la Confederaziun, dal chantun e da la vischnanca pon vegnir interpretadas en autra moda, n'èn betg admess ed èn ultra da quai constructs che n'èn betg realisabels sut l'aspect da l'egualitad giuridica e da la giurisdicziun. La Regenza è dentant pronta d'examinar ensemen cun la Confederaziun l'applicaziun da "zonas d'experimentar" sco in tip da zonas nov sco er las clausulas d'experimentar respectivas. Areguard ils territoris d'utilisaziun speziala e las IPM stoi vegnir renvià a la missiva tar la revisiun totala da la Lescha per promover il svilup economic en il chantun Grischun (carnet nr. 2/2015–2016, p. 106, incumbensa Stoffel).

En quai che concerna la domiciliaziun decentrala da posts chantunals, stoi vegnir renvià a la strategia d'immobiglias 2010 "Rapport davart la strategia d'immobiglias dal chantun – realisaziun da la strategia a Cuira" (carnet nr. 6 /2009–2010) che persequitescha la finamira da realisar nov centers administrativs regiunals, repartids sin tut il chantun, e da rinforzar uschia tut las regiuns dal chantun cun concentrar ils posts da servetsch en ils centers administrativs regiunals. Set centers administrativs èn gia vegnids realisads. I mancan anc ils centers a Samedan ed a Puschlav. Uschia vegn cuntanschì en las regiuns in niz meglierà per la clientella e per l'administraziun ed i vegn evitada in'emigraziun da plazzas da lavur. La Regenza è conscienta da l'impurtanza da plazzas da lavur regiunalas per l'attractivitad da l'abitar e da l'economia locala e sa fatschenta regularmain cun quest tema e vegn a tematisar quai puspè en la missiva: "Rapport davart il stadi actual e perspectiva per l'ulteriura realisaziun da la strategia chantunala d'immobiglias" (carnet nr. 5/2021–2022) sco er en il rom da l'examinaziun da las incumbensas e da las prestaziuns.

La finala pretenda l'incumbensa d'adattar vers ensi las perspectivas demograficas cun la finamira che las vischnancas possian engrondir lur reservas da zonas da construcziun. Ils scenaris demografics èn ina part da la strategia chantunala da la planificaziun territoriala che vegn fixada dal Cussegl grond (art. 14 al. 1bis da la Lescha davart la planisaziun dal territori per il chantun Grischun, LPTGR; DG 801.100). En quest connex è el però lià a las prescripziuns legalas dal dretg federal. Sche quellas na vegnan betg observadas, na vegn il plan directiv betg approvà da la Confederaziun. Per il plan directiv (PDChant-A) relaschà l'onn 2018 ha il chantun Grischun duvrà il scenari «aut» da l'Uffizi federal da statistica (UST) da l'onn 2015. Il PDChant-A resguarda per il Grischun il scenari demografic ch'è stà maximalmain pussaivel areguard la lescha da quel temp. Il Cussegl federal ha approvà il PDChant-A l'onn 2019. Ils scenaris publitgads da nov dal UST l'onn 2020 devieschan dals scenaris da l'onn 2015 ed èn pli bass per il chantun Grischun. Pervia da quai è il volumen ch'è francà actualmain en il PDChant-A pli aut che quai che l'art. 5a da l'Ordinaziun davart la planisaziun dal territori (OPT; CS 700.1) permettess. Sche las perspectivas demograficas vegnissan ussa augmentadas p.ex. en las regiuns/vischnancas ruralas, stuessan ellas percunter vegnir reducidas en autras regiuns/vischnancas per ademplir la legislaziun federala. Concretamain chaschunass quai ina clera reducziun dal volumen total e da las perspectivas da svilup da las regiuns dinamicas. Dal rest n'arrivassan las reservas da zonas da construcziun pli grondas en las regiuns perifericas betg da cumpensar lur dischavantatgs dal lieu, perquai che auters facturs giogan qua ina rolla pli impurtanta.

Sa basond sin questas explicaziuns propona la Regenza al Cussegl grond da midar questa incumbensa sco suonda: La Regenza examinescha, tge posts chantunals che pon vegnir domiciliads directamain en las regiuns en moda decentrala e tschertga permanentamain pussaivladads per sustegnair las perspectivas da svilup regiunalas entaifer las disposiziuns vertentas. Plinavant examinescha la Regenza ensemen cun la Confederaziun l'applicaziun da "zonas d'experimentar" sco in tip da zonas nov sco er las clausulas d'experimentar respectivas.

3 da settember 2021