Navigation

Inhaltsbereich

Dumonda Kaiser concernent il diplom e la finanziaziun dal rom d'instrucziun rumantsch sin il stgalim secundar I

Sessiun: 19.10.2022

La mancanza da persunas d'instrucziun en l'entira Svizra è stà in grond tema en las medias durant la stad 2022. Ils geniturs fan quitads per la furmaziun da lur uffants, las persunas d'instrucziun spetgan ulteriuras chargias en il mintgadi professiunal e la societad sto s'occupar da la dumonda, quant ch'ella vul pajar per ina buna furmaziun.

Sco che la presidenta da LEGR Laura Lutz ha communitgà, na pertutga la mancanza quantitativa actuala da persunas d'instrucziun betg gist uschè ferm il Grischun sco auters chantuns. Ella guarda dentant en moda pli differenziada sin la situaziun e declera, ch'igl exista gia oz ina mancanza qualitativa da persunas d'instrucziun. Bleras persunas d'instrucziun n'han betg il diplom correspundent per ils roms ch'ellas instrueschan effectivamain, u èn diplomadas per in auter stgalim da scola. Spezialmain en egl dat la problematica en ils territoris rumantschs. Là n'han bleras persunas d'instrucziun betg in diplom per instruir il rom rumantsch. In motiv per quest problem è quel, ch'i na dat betg la pussaivladad da far il diplom per il rom rumantsch a la Scola auta da pedagogia da Turitg respectivamain a l'Universitad da Turitg. Cumbain che la Scola auta da pedagogia dal Grischun extenda la purschida da far il diplom per il stgalim secundar I, stoi vegnir fatg quint, ch'i dettia er en l'avegnir persunas d'instrucziun grischunas che studegian a Turitg. Per ellas manca ina purschida correspundenta per far il diplom en il rom rumantsch. Ultra da quai mancan impuls per far in diplom supplementar, sche las persunas d'instrucziun pon instruir er senza diplom pervia da la mancanza da persunas d'instrucziun. Il privel che la qualitad giaja a perder s'augmenta uschia e las persunas d'instrucziun han il problem, ch'ellas na survegnan betg la paja adequata, malgrà ch'ellas han absolvì in studi.

Sut quest aspect supplitgesch jau la Regenza da respunder las suandantas dumondas:

  1. Exista ina cunvegna tranter il chantun Grischun ed il chantun Turitg (u auters chantuns cun purschidas da studi en rumantsch) areguard la finanziaziun dal studi da persunas d'instrucziun dal stgalim secundar I per il rom rumantsch e co sa preschenta quella concretamain?
  2. Co pensa la Regenza da meglierar e da promover la pussaivladad da far in diplom per instruir il rom rumantsch sin il stgalim secundar I?
  3. Tge meds prenda la Regenza en consideraziun per augmentar uschè bain sco pussaivel l'attractivitad per las (futuras) persunas d'instrucziun da far il diplom per instruir il rom rumantsch sin il stgalim secundar I?

Cuira, ils 19 d'october 2022

Kaiser, Epp, Biert, Atanes, Bachmann, Bardill, Baselgia, Beeli, Bergamin, Berther, Bischof, Bisculm Jörg, Cahenzli-Philipp (Vaz Sut), Candrian, Censi, Collenberg, Della Cà, Dietrich, Furger, Gartmann-Albin, Gredig, Kohler, Kreiliger, Lehner, Luzio, Mazzetta, Müller, Nicolay, Perl, Preisig, Rauch, Rettich, Rusch Nigg, Rutishauser, Walser, Wilhelm

Resposta da la regenza

En il chantun Grischun na pon ins betg discurrer d'ina mancanza qualitativa da per­sunas d'instrucziun. 99,8 % da las persunas d'instrucziun che dattan scola han ina scolaziun pedagogica renconuschida. Las persunas d'instrucziun che na possedan betg in diplom renconuschì per il stgalim respectiv u che n'han betg la qualificaziun professiunala specifica, sco er las persunas d'instrucziun senza diplom pedagogic dovran ina permissiun da dar scola da l'Uffizi per la scola populara ed il sport (USS).

Tar la dumonda 1: Ina cunvegna tranter il Grischun e Turitg u auters chantuns davart la finanziaziun dal studi dal rom rumantsch per il stgalim secundar I n'exista betg. Subvenziunads vegnan las Grischunas ed ils Grischuns che studegian a scolas autas spezialisadas extrachantunalas ed ad universitads sur la Cunvegna interchan­tunala davart las scolas autas spezialisadas dals 12 da zercladur 2003 (CSAS) sco er sur la Cunvegna interchantunala davart las universitads dals 27 da zercladur 2019 (CIU). Il chantun Grischun è sa participà a tuttas duas cunvegnas. Questas duas cunvegnas reglan ils medems dretgs d'access per tut las studentas ed ils students extrachantunals a las instituziuns menziunadas. Ils chantuns ch'èn responsabels per las studentas ed ils students pajan ina contribuziun per persuna ch'è vegnida fixada da la CDEP resp. da sia conferenza respectiva dals chantuns da cunvegna.

Tar las dumondas 2 e 3: Cun il conclus dals 24 da november 2020 (prot. nr. 979/2020) concernent il studi da master «Stgalim secundar I» sin basa d'in bachelor spezialisà ha la Regenza dal chantun Grischun incumbensà la Scola auta da pedagogia dal Grischun (SAPGR) da sviluppar ina purschida grischuna permanenta per la scolaziun da persunas d'instrucziun per il stgalim secundar I. Sa basond sin conclus da la Regenza porscha la SAPGR da nov dus studis per il stga­lim secundar I, numnadamain in studi da master «Stgalim secundar I» per persunas d'instrucziun da la scola primara sco er in studi da master «Stgalim secundar I» per persunas cun in bachelor spezialisà (p.ex. en rumantsch, talian, istorgia e.u.v.). Grazia a l'extensiun da l'incarica da basa da la SAPGR vegnan scoladas en il chantun Grischun en il futur persunas d'instrucziun per tut ils stgalims da la scola populara. En l'incarica da prestaziun a la SAPGR ha la Regenza fixà, ch'ins stoppia promover vinavant la scolaziun plurilingua ed en general resguardar ils aspects cul­turals da la plurilinguitad chantunala. La scolaziun da persunal d'instrucziun qualifitgà per il stgalim secundar I en tut las regiuns linguisticas vegn sustegnida tras purschi­das en las trais linguas chantunalas.

En connex cun la finamira da la Regenza 5 «Trair a niz la diversitad culturala e lin­guistica dal chantun Grischun sco schanza» dal program da la Regenza 2021–2024 ha la Regenza prendì enconuschientscha cun ses conclus dals 2 da favrer 2021 (prot. nr. 85/2021) d'in catalog da mesiras che pretenda tranter auter ina «strategia per recrutar persunas d'instrucziun da lingua rumantscha e taliana» (mesira 2.1), la «promoziun da l'instrucziun en las linguas chantunalas sco emprima e sco segunda lingua a scolas medias, a scolas autas spezialisadas ed a scolas spezialisadas superiuras» (mesira 2.2) sco er la «sensibilisaziun da la scola per ils avantatgs da la plurilinguitad» (mesira 2.13). La SAPGR è vegnida incumbensada d'elavurar ina strategia da lunga vista per recrutar studentas e students rumantschs e talians, per ch'i stettia a disposiziun en l'avegnir avunda persunal d'instrucziun qualifitgà. Las mesiras 2.2 e 2.13 vegnan medemamain realisadas ensemen cun la SAPGR sco er integrond las instituziuns che porschan ina scolaziun terziara e las scolas medias, ed ellas cuntegnan supplementarmain l'elavuraziun d'in concept general cun indicaziuns davart la realisabladad d'in «Center da linguas». Pass per pass vegn ultra da quai etablì e sviluppà vinavant in certificat da lingua per ils singuls idioms rumantschs. Cumenzà vegni cun in tal per il sursilvan e per il vallader.

7 da december 2022