1. La crisa finanziala è daventada gia daditg ina crisa economica globala ed extraordinariamain profunda. Sin l'entir mund èn vegnidas prendidas ils ultims mais numerusas mesiras per impedir collaps bancars che fan donn a l'economia publica, per stabilisar il sistem finanzial sco er per evitar ina reducziun anc pli ferma da la conjunctura.
La crisa economica ha er consequenzas per il Grischun. Il mument percepeschan ins la recessiun pir en singulas branschas. En il turissem èn vegnidas registradas ils emprims mais da questa stagiun d'enviern bunas cifras, l'industria principala e secundara da construcziun fa quint per l'onn 2009 cun ina buna occupaziun, e la quota da dischoccupaziun è stada il favrer cun 1.6 pertschient anc sin in nivel bass. A la crisa economica èn vegnidas exponidas frontalmain las interpresas ch'èn dependentas da l'export en l'industria che furnescha cumponentas d'automobils ed en l'industria da maschinas. La fin da favrer han passa 40 manaschis cun var 1'750 collavuraturas e collavuraturs pertutgads introducì la lavur reducida. Quai è il pli aut dumber da collavuraturas e da collavuraturs pertutgads dapi l'introducziun da l'assicuranza obligatorica cunter la dischoccupaziun l'onn 1983. L'experientscha mussa che la recessiun cumpara en il Grischun cun in retard da circa in onn en cumparegliaziun cun ils centers economics. Perquai èsi da far quint er en noss chantun cun ina situaziun da conjunctura che sa pegiurescha e cun in dumber da dischoccupaziun che s'augmenta. La dimensiun e la durada da questa recessiun dependan fermamain da l'ulteriur percurs da la conjunctura mundiala.

2. Il chantun Grischun survegn en tut circa 400 milliuns francs en furma da daners senza intents specifics or da la gulivaziun da las resursas ed or da la gulivaziun da las grevezzas geografic-topograficas (GGG) sco er or da las entradas da la taglia federala directa, da la taxa sin il traffic pesant dependenta da la prestaziun (TTPDP) e da la taglia anticipada. A medem temp profita il chantun da la distribuziun dal gudogn da la banca naziunala svizra (BNS). La GGG, las quotas da la TTPDP e la participaziun al gudogn da la BNS èn per gronda part independentas dal svilup da la conjunctura. La quota dal chantun vid la taglia federala directa dependa percunter fermamain da la conjunctura. Sco las entradas fiscalas dal chantun dependa er ella da la situaziun economica vertenta en il chantun. Tar la gulivaziun da las resursas resorta ina durada relativamain lunga per adattar il svilup economic effectiv e las contribuziuns che vegnan pajadas. Il potenzial da resursas per l'onn 2009 sa basa sin ils trais onns da taxaziun 2003 fin 2005 e reflectescha uschia la situaziun economica dals singuls chantuns d'avant pli u main 5 onns. I dura gist uschè ditg fin che la reducziun da las entradas fiscalas vegn ad avair consequenzas per la gulivaziun da las resursas. L'effect pudess dentant esser relativamain ferm. Il volumen total sa reducescha ed ultra da quai s'augmentan las resursas dal Grischun en cumparegliaziun cun la media svizra. Per l'onn current 2009 survegn il Grischun ina contribuziun da 120 milliuns francs or da la gulivaziun da resursas. Questa contribuziun vegn probablamain a sa reducir a partir da l'onn 2011. A medem temp vegnan ils chantuns da muntogna a stuair s'engaschar per ch'il volumen da la GGG na sa reduceschia betg a favur da la gulivaziun sociodemografica da grevezzas. Il volumen total vegn fixà da nov l'onn 2011 per la perioda 2012-2015.

3. /4. Pervia da la recessiun ch'è fitg ferma sin tut il mund pari inditgà a la regenza da concluder mesiras che gidan a stabilisar l'economia e che cumpletteschan il program da conjunctura da la confederaziun. Il schaner ha la regenza incumbensà ils departaments da preparar ils conclus correspundents. Projects ch'èn planisads gia dapi ditg e che pon vegnir effectuads immediatamain duain vegnir realisads. Ultra da quai duain las expensas vegnir limitadas e cumplettar prestaziuns da persunas privatas u da terzas persunas. Las mesiras duain en emprima lingia far effect en branschas ch'èn pertutgadas da la crisa e che han problems d'occupaziun. In augment dals pretschs en branschas bain occupadas duai vegnir impedì. Il cumenzament da matg vegn la regenza ad infurmar detagliadamain davart las mesiras che ston vegnir prendidas.
En il passà èn plinavant gia vegnidas concludidas differentas mesiras che gidan ussa ed ils proxims onns – tras lur vast effect – a stabilisar la conjunctura, a mantegnair la capacitad da cumpra da las consumentas e dals consuments ed a distgargiar las interpresas. Questas mesiras èn cunzunt la penultima revisiun da la lescha da taglia 2006, la reducziun dal pe da taglia ed ina quota d'investiziuns fitg auta sin il plaun chantunal e communal. Il plan da finanzas 2009-2012 cuntegna er vinavant fitg grondas investiziuns. La regenza vul cuntinuar cun questa pratica d'investiziuns. Ultra da quai vegn la regenza a suttametter al cussegl grond in'ulteriura revisiun da la lescha da taglia per pudair distgargiar – en quest sectur difficil – cunzunt er las interpresas ch'èn dependentas da l'export e ch'èn pertutgadas il pli fitg da la crisa. Per il 1 da schaner 2010 duai a medem temp vegnir gulivada la progressiun fraida a favur da tut las pajataglias e da tut ils pajataglias. Mesiras supplementaras per l'onn 2009 n'èn tenor l'avis da la regenza betg necessarias en quest mument.

5. Il schaner 2009 ha la regenza nominà in monitoring per dumondas da conjunctura, per ch'ella survegnia a temp tut las infurmaziuns davart il stadi actual da la situaziun economica e da las branschas las pli impurtantas en noss chantun. La regenza ha a medem temp laschà examinar il plan da finanzas 2010-2013 ed ha reducì en quest connex la creschientscha nominala a media vista da 3 % sin ina taxa mesauna da creschientscha dad 1.5 %. La regenza è sa chapescha pronta d'infurmar il cussegl grond e la CdG da tut temp davart il svilup e davart las eventualas mesiras che vegnan prendidas per sustegnair la conjunctura. Infurmaziuns supplementaras suondan cun il preventiv 2010.

18 da mars 2009