L'uffizi federal da sanadad publica fa quint ch'il radon chaschuna mintga onn circa 200 fin 300 mortoris en Svizra. Radon vala sco la raschun la segund frequenta per cancer dal lom. Mesirà vi da la cifra dals mortoris annuals è el cleramain pli privlus che AIDS e circa tuttina problematic sco il cancer da la pel u l'alcoholissem. Circa 15'000 persunas vivan en Svizra en edifizis, en ils quals la limita da radon vegn surpassada. Edifizis d'abitar che han ina chargia da radon auta existan oravant tut en il territori alpin ed en il Giura. Il chantun Grischun è – ultra dal chantun Tessin e dal chantun Neuchâtel – ina da las regiuns ch'è periclitada il pli fitg.
Tenor l'art. 115 da l'ordinaziun federala per la protecziun cunter radiaziuns (OPC) dals 22 da zercladur 1994 determineschan ils chantuns ils territoris che han ina concentraziun da gas da radon augmentada (territoris da radon) e fan per quest intent in dumber suffizient da mesiraziuns. Il chantun Grischun ha designà ils territoris da radon en il rapport "Radon en il Grischun" ch'è vegnì publitgà l'onn 2005. Tenor quel ston 67 vischnancas vegnir classifitgadas sco territoris da radon. Ellas sa chattan oravant tut en la Surselva sco er en il Grischun central ed en il Grischun dal sid. Fin oz èn vegnids chattads 190 edifizis d'abitar che han valurs che surpassan la limita. 20 pertschient da quels èn vegnids sanads.
Ultra da la determinaziun da territoris da radon duain ils chantuns tenor l'art. 116 OPC er fixar en ils territoris da radon las mesiras da sanaziun per ils territoris, en ils quals la limita vegn surpassada. Las mesiras da sanaziun ston esser realisadas 20 onns suenter l'entrada en vigur da l'ordinaziun, q.v.d. fin l'onn 2014.
En ils territoris da radon dals chantuns Tessin e Neuchâtel èn ils ultims onns vegnidas fatgas – cun blera lavur e cun gronds custs – campagnas da mesiraziun cumplessivas. La finamira da questas campagnas è quella da chattar e da sanar sche pussaivel tut ils edifizis che han valurs sur la limita. Ils apparats da mesiraziun èn per regla vegnids mess a disposiziun gratuitamain a las proprietarias ed als proprietaris d'edifizis.
En il chantun Grischun exista er in grond basegn – pervia da la ristga regiunala augmentada – ch'i vegnian fatgas mesiraziuns cumplessivas en ils territoris da radon. Las persunas che vivan en territoris da radon n'èn dentant strusch infurmadas davart il problem cun radon e na san en spezial betg, sch'ellas vivan en in edifizi, en il qual la limita è surpassada, e sch'ellas èn expostas pervia da quai ad ina ristga pli gronda da survegnir cancer dal lom.
En quest connex tschentan las sutsegnadras ed ils sutsegnaders las suandantas dumondas:
1. Co vegn la populaziun che viva en in territori da radon infurmada davart il problem cun radon?
2. Co garantescha la regenza che tut ils edifizis d'abitar en ils territoris da radon vegnian mesirads areguard il radon?
3. Po la populaziun dal Grischun che viva en territoris da radon er profitar da mesiraziuns gratuitas?
4. Co vul la regenza cuntanscher la finamira tenor l'art. 116 OPC da sanar fin l'onn 2014 tut ils edifizis, en ils quals la limita è surpassada?
5. Co vegni garantì en il Grischun ch'i na dettia nagins problems pli cun radon tar edifizis novs?
6. Co ston vegnir giuditgadas las consequenzas per il turissem, sche destinaziuns ch'èn impurtantas per il turissem sco Flem, sco Tavau, sco Mustér u sco Puntraschigna èn classifitgadas sco territoris da radon?
Cuira, ils 22 d'avrigl 2009
Thöny, Berther (Sedrun), Troncana-Sauer, Arquint, Baselgia-Brunner, Berni, Blumenthal, Brüesch, Bucher-Brini, Casutt (Falera), Conrad, Florin-Caluori, Frigg-Walt, Gartmann-Albin, Giovanoli, Jaag, Jäger, Jenny, Kleis-Kümin, Koch, Menge, Meyer Persili (Cuira), Meyer-Grass (Claustra Vitg), Nigg, Noi-Togni, Pedrini, Perl, Peyer, Pfenninger, Pfiffner-Bearth, Portner, Tenchio, Thurner-Steier, Trepp, Wettstein, Locher Benguerel