En ina brev al "Comite Na agl art. 23" explitgescha la regenza la
situaziun effectiva e giuridica concernent il diever dal rumantsch
grischun sco lingua uffiziala.
Ils votants e las votantas han approvà ils 10 da zercladur 2001 ina
revisiun parziala da la lescha davart il diever dals dretgs politics en
il chantun Grischun (cudesch da dretg grischun 150.100) cun 29'398 gea
cunter 14'950 na. Tras la midada da l'artitgel 23 da questa lescha han
ins creà las premissas per publitgar il material da votaziun rumantsch
en il futur betg pli en ils idioms rumantschs sursilvan e ladin, mabain
en rumantsch grischun.
Gia ils 29 da november 2000 aveva il cussegl grond creà la basa per
ch'il cudesch da dretg grischun rumantsch possia vegnir manà en
rumantsch grischun; quai è succedì cun ina revisiun parziala da
l'ordinaziun davart la publicaziun d'in nov cudesch da dretg e la
cuntinuaziun da la collecziun uffiziala da leschas (midada da l'artitgel
1, alineas 2 e 3, cudesch da dretg grischun 180.100).
Ils 26 da zercladur ha la regenza mess en vigur domaduas revisiuns
parzialas per l'entschatta da fanadur 2001. En il medem conclus ha la
regenza medemamain mess en vigur in'ordinaziun concernent il diever dal
rumantsch grischun per il material da votaziun rumantsch e per il
cudesch da dretg grischun rumantsch.
A partir dal 1. da fanadur 2001 vegn pia duvrà il rumantsch grischun
sco lingua giuridica chantunala en il sectur rumantsch. Il dretg è la
basa per l'agir dal stadi e las activitads da l'administraziun. Perquai
èsi daventà necessari da duvrar il rumantsch grischun per l'entira
correspundenza uffiziala rumantscha dal chantun. La regenza ha disponì
quai cun conclus dils 26 da zercladur tras ina midada da l'artitgel 4 da
las directivas concernent la translaziun.
Quest pass è ina cuntinuaziun logica e consequenta da la politica da
fin uss da la regenza sin quest sectur. Gia cun conclus dals 17 da
december 1996 era ella numnadamain s'exprimida en favur dal rumantsch
grischun sco lingua uffiziala ed aveva midà correspundentamain las
directivas concernent la translaziun da texts uffizials en talian e
rumantsch. En l'artitgel 4 da las directivas han ins reglà il diever dal
rumantsch grischun en proporziun cun ils dus idioms, da maniera che las
translaziuns da texts ch'èn d'impurtanza per l'entir chantun vegnan
fatgas en rumantsch grischun. Sche las translaziuns sa drizzan a
regiuns, a singulas vischnancas u a singuls burgais, pon ins er far
diever dals idioms. Il servetsch da translaziun ha fatg diever da questa
pussaivladad en cas da translaziuns per adressats singuls. Suenter
ch'ils respectivs conclus congruents dal pievel, dal cussegl grond e da
la regenza han fatg daventar il rumantsch grischun la lingua giuridica
decisiva, èsi stà inevitabel d'abrogar questa reglamentaziun
excepziunala.
Cun la brev dals 14 da fanadur ha il "Comite Na agl art. 23" fatg la
reproscha a la regenza ch'ella, applitgond il rumantsch grischun per
l'entira correspundenza uffiziala dal chantun tenor disposiziun dals 26
da zercladur 2001, n'haja betg tegnì las empermischuns fatgas avant la
votaziun dal pievel dals 10 da zercladur 2001.
La regenza ha adina rendì transparent sias intenziuns e las
consequenzas da las midadas da l'artitgel 23 da la lescha davart il
diever dals dretgs politics sco er da l'ordinaziun davart l'ediziun d'in
nov cudesch da dretg grischun e la cuntinuaziun da la collecziun
uffiziala da leschas; ella ha adina persequità in curs direct en questa
chaussa. En la missiva al cussegl grond vegni per exempel explicitamain
rendì attent al fatg ch'i daventa pussaivel grazia al rumantsch grischun
da sa concentrar sin ina furma linguistica rumantscha e da duvrar quella
sistematicamain sco lingua giuridica ed administrativa. Er las
explicaziuns tar la votaziun chantunala dal pievel dals 10 da zercladur
cuntegnevan gia ina tala remartga cun l'explicaziun che la revisiun
duaia er crear ina lingua rumantscha unifitgada sin il sectur giuridic
ed administrativ.
La regenza dat ultra da quai paisa a la constataziun che la
realisaziun da la nova pratica vegnia discutada surtut cun
represchentantas e represchentants da vischnancas rumantschas en il senn
d'ina mesira accessoria.
Contribuziuns culturalas
I vegnan pajadas contribuziuns e garanzias da deficit en la summa
totala da 217'500 francs a las suandantas ovras ed occurrenzas
culturalas:
- Project "200 onns chantun Grischun (1803-2003): elavuraziun dals
effectivs d'actas da la Helvetica ed exposiziun per l'onn da giubileum"
da l'archiv chantunal dal Grischun,
- cumpra da trais litografias e dus maletgs d'acril sin chartun da
Dea Murk,
- publicaziun d'ina collecziun da texts or da l'ovra da pader Iso
Müller,
- publicaziun dal cudesch "Frenzi" cun istorgias curtas da Silvio
Camenisch,
- publicaziun dal cudesch da maletgs e text "Regenlachen -
Sonnenlachen" da Hans Domenig (fotos) e Hans Ruedi Fischer (texts),
- 11. dis da litteratura rumantscha a Domat (9-11 da november 2001),
- 11. dis dal film mundial a Tusaun (24-28 d'october 2001),
- exposiziun singula "Inferno" da Christoph Draeger en
settember/october 2001 en la Roebling Hall a New York,
- participaziun ad in'exposiziun da gruppa da Gabriela Gerber e
Lukas Bardill dals 12 d'october fin il 1. da december en la Kunsthalle a
Winterthur cun la lavur fotografica "Warten auf den Superstar",
- exposiziun "between the balance" da Jürg Moser in november 2001 en
la galaria Luciano Fasciati a Cuira ed ediziun d'ina publicaziun
respectiva,
- concerts "Drei mystische Erstaufführungen" dal "Konzertchor
Graubünden" dals 16 fin ils 25 da november 2001 a Cuira, Zug e Lucerna,
- represchentaziuns dal musical "Brischa, stria!" da Gion Tschuor
la fin d'october/entschatta da november 2001 tras il Chor mischedau
Rueun,
- tschintg concerts da l'ensemble Prisma la fin da december 2001 en
il chantun, e
- primaudiziun dal concert per dus clavazins ed orchester opus 149
da Gion Antoni Derungs sut la direcziun da Simon Camartin ils 20 da
november 2001 a Kiew.
Da regiuns e vischnancas
Ils uffizis da stadi civil da Beiva, Murmarera, Sour, Mulegns,
Tinizong-Rona, Savognin, Cunter, Riom-Parsonz e Salouf vegnan unids a
l'uffizi da stadi civil Surses cun sedia a Salouf cun effect a partir
dal 1. da schaner 2002.
Cun la resalva che la citad da Cuira concedia las permissiuns
correspundentas e che la confederaziun subvenziuneschia ils projects da
construcziun, paja il chantun contribuziuns en l'import total da 247'000
francs vi da la transfurmaziun da las cruschadas Quader ed Untertor en
rundellas. Igl è previs da terminar questas duas rundellas fin la stad
2002.
Fatgs dal persunal
Ils suandants emploiads chantunals èn entrads en pensiun a la fin
d'avust:
- Martin Accola, Cuira, magister al seminari da magisters grischun,
- Martin Derungs, Laax, vier tar l'uffizi da construcziun bassa a
Glion,
- Walter Dierauer, Haldenstein, magister a la scola chantunala
grischuna,
- Christian Gerber-Albietz, Fanas, magister al seminari da magisters
grischun,
- Walter Giger, Passugg-Araschgen, magister a la scola chantunala
grischuna,
- Andreas Hofstetter, Landquart, pedel al Plantahof,
- Massimo Lardi, Cuira, magister al seminari da magisters grischun,
- Hans Nydegger, San Murezzan Bogn, policist chantunal,
- Remo Pola, Cuira, magister al seminari da magisters grischun, e
- Peter Risch, Trimmis, magister a la scola da dunnas grischuna.
La regenza engrazia ad els per lur servetschs en favur dal chantun.
Chanzlia chantunala dal Grischun
Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala dal Grischun