La trilinguitad sco element essenzial dal chantun duai vegnir
rinforzada e francada en la lescha. Per quest intent ha la regenza
grischuna deliberà la missiva concernent il relasch d'ina lescha da
linguas per mauns dal cussegl grond. Quel vegn a tractar la fatschenta
en la sessiun d'october.
Il punct da partenza per relaschar ina lescha chantunala da linguas
è l'artitgel da linguas en la nova constituziun chantunala. La nova
lescha da linguas regla l'emprim ina giada il diever da las trais
linguas uffizialas dal chantun - rumantsch, talian e tudestg - tras il
cussegl grond, tras la regenza, tras l'administraziun e tras las
dretgiras chantunalas. En connex cun questas regulaziuns na sa tracti
per gronda part betg da novas fixaziuns, mabain da francar la pratica
ch'existiva gia avant che la nova constituziun chantunala è entrada en
vigur. Areguard il rumantsch grischun sa restrenschan las regulaziuns da
la lescha al diever da las linguas uffizialas sin plaun chantunal.
Davart il diever dal rumantsch grischun sin plaun communal
respectivamain cirquital n'exprima la lescha nagut. Per introducir il
rumantsch grischun en scola resta vinavant decisiv il concept general da
la regenza dal december 2004.
En ina seguna part regla la nova lescha da linguas las mesiras, cun
las qualas las linguas minoritaras chantunalas - rumantsch e talian -
duain vegnir mantegnidas e promovidas. La promoziun da la lingua ch'era
francada fin ussa en la lescha chantunala per promover la cultura vegn
pia transferida en la lescha da linguas. Areguard il cuntegn vegnan
midads ils princips vertents mo minimalmain. Sco nov instrument directiv
survegn il chantun dentant la pussaivladad da far cunvegnas da
prestaziun cun las organisaziuns linguisticas. Medemamain da nov vegn
integrada en la lescha da linguas la pussaivladad da promover il barat
tranter las cuminanzas linguisticas.
La finala regla la lescha co che las linguas uffizialas e las
linguas da scola en las vischnancas ed en ils circuls vegnan
determinadas sco er co ch'il chantun cooperescha cun questas
corporaziuns tar la determinaziun da lur linguas uffizialas e da lur
linguas da scola. Resguardond l'autonomia communala e las cundiziuns
actualas vegnan attribuidas las vischnancas ad in tschert territori
linguistic. Questas regulaziuns realiseschan il princip territorial ch'è
francà en la constituziun federala ed en la constituziun chantunala.
Vischnancas cun ina part da commembras e da commembers d'ina cuminanza
linguistica tradiziunala sur 50 pertschient valan sco vischnancas
monolinguas, talas cun ina part tranter 20 e 50 pertschient sco
plurilinguas. En quest connex vegn sa basà sin ils resultats da la
dumbraziun dal pievel federala la pli actuala. Sche la part da la
cuminanza linguistica tradiziunala croda sut 20 pertschient en ina
vischnanca, vegn applitgada la procedura per midar la lingua uffiziala e
la lingua da scola. En las vischnancas respectivas pretenda quest pass
ina decisiun clera e democratica che vegn prendida da la populaziun. Per
tegnair adequatamain quint dals interess da las minoritads linguisticas,
ston dus terzs da las votantas e dals votants approvar questa midada.
Conclus che vischnancas han prendì pli baud per midar la lingua na
vegnan betg tangads da questas disposiziuns da la lescha da linguas.
La lescha da linguas è il resultat d'ina vasta procedura da
consultaziun. Ella observa las prescripziuns dal dretg internaziunal ed
ademplescha las finamiras da la constituziun federala e chantunala
areguard il dretg da linguas. La regenza è persvadida ch'ella suttametta
al cussegl grond - cun la lescha chantunala da linguas - in project
modern che tegna quint da la situaziun linguistica speziala en il
chantun Grischun.
Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala dal Grischun