Pervia da la crisa economica actuala prevesa il chantun Grischun – malgrà il deficit – in record d'investiziuns d'ina summa brutta da 427 milliuns francs. Da quels sto il chantun finanziar 233 milliuns francs (onn precedent: 222 milliuns francs). Cun questas investiziuns cuntinuescha il chantun cun sia politica da finanzas a lunga vista. Il cumportament anticiclic è mo pussaivel grazia als surplis dal retgav dals ultims onns, cun ils quals ins ha pudì accumular in agen chapital solid. In augment dals custs da 2 pertschient ed ina pitschna reducziun dals retgavs han chaschunà in deficit da circa 37 milliuns francs. Suenter tschintg onns cun in rendaquint positiv vegn il chantun Grischun perquai a scriver cifras cotschnas l'onn proxim. La regenza è da l'avis ch'il deficit budgetà possia vegnir giustifitgà en la situaziun actuala difficila da l'economia.


In augment da las expensas ed in regress tar ils retgavs chaschunan in deficit en il quint current
Las consequenzas da la recessiun sin l'entir mund tutgan pli e pli er l'economia grischuna. L'experientscha mussa che la deblezza da la conjunctura vegn a tutgar noss chantun pli fitg che fin ussa ma cun in tschert retard. L'onn current vegn uschia anc fatg quint – sco budgetà – cun in surpli dal retgav. L'onn proxim ha la crisa economica dentant consequenzas che sa mussan en las finanzas dal chantun Grischun.

Il quint current dal preventiv 2010 serra tar expensas totalas da 2'410.1 milliuns francs e tar ina rendita totala da 2'373.4 milliuns francs cun in deficit da 36.7 milliuns francs (surpli dal retgav en il preventiv 2009: 14.8 milliuns francs, quint dal chantun 2008: 161.4 milliuns francs).

Las expensas totalas decisivas – senza resguardar las scuntradas internas – importan 2'151.6 milliuns francs. En cumparegliaziun cun il preventiv da l'onn precedent s'augmentan ellas per 45.7 milliuns francs resp. per +2.2 pertschient. Cumpareglià cun l'onn precedent èn ils custs da persunal per 6.9 milliuns francs (+2.1%) pli auts. Perquai ch'il nivel da pretschs actual è relativamain stabil, n'è budgetada nagina cumpensaziun da la chareschia tar ils salaris. 1 pertschient resp. 1.3 pertschient da la summa relevanta dals salaris è previsa per il svilup individual dals salaris e per il pajament da premias da prestaziun. Ils custs reals sa reduceschan per pauc, numnadamain per 2.2 milliuns francs (­0.7%). Perquai ch'il volumen d'investiziun è fitg grond, s'augmentan er las amortisaziuns per 10 pertschient ed importan 202.2 milliuns francs. L'onn proxim paja il chantun Grischun contribuziuns a terzas persunas da passa 785 milliuns francs (+36.4 milliuns francs resp. +4.9%). Las chasadas privatas profitan il pli fitg da las expensas supplementaras (reducziun da las premias da las cassas da malsauns +16.5 milliuns francs, prestaziuns supplementaras +4.3 milliuns francs e tgira d'uffants cumplementara a la famiglia +1.0 milliuns francs). En il sectur da furmaziun s'augmentan las contribuziuns er considerablamain: a scolas professiunalas, scolas medias e scolas autas +8.4 milliuns francs sco er a scolas spezialas +4.7 milliuns francs.

Il retgav total equivalent – senza scuntradas internas – da 2'114.9 milliuns francs sa reducescha per pauc, numnadamain per 5.8 milliuns francs (-0.3%). Pervia da la situaziun economica actuala sa reduceschan las entradas fiscalas per totalmain 24.9 milliuns francs. Cunquai che las taglias eran vegnidas sbassadas, aveva la reducziun gia importà en il preventiv da l'onn precedent 100 milliuns francs. En il sectur da l'utilisaziun da la forza idraulica resulta in retgav supplementar da circa 6.7 milliuns francs. Or da la gulivaziun da las resursas ed or da la gulivaziun da las grevezzas geografic-topograficas paja la confederaziun totalmain 6.1 milliuns francs dapli al chantun Grischun che l'onn precedent. Retgavs pli pitschens da la confederaziun resultan da las taglias federalas pli bassas che vegnan chaschunadas da la recessiun (-5.0 milliuns francs) sco er da differentas contribuziuns (-8.5 milliuns francs, spezialmain regress tar la contribuziun per il mantegniment e per la gestiun da las vias naziunalas).

Investiziuns modereschan la crisa e rinforzan il spazi economic ed il spazi da viver dal Grischun
Las expensas d'investiziun importan ina summa brutta da 426.6 milliuns francs. Quai correspunda ad in augment da +3.7 milliuns francs. Tar ina reducziun da las entradas d'investiziun (-7.7 milliuns francs) cuntanschan las investiziuns nettas cun 233.3 milliuns francs in maximum (+5.1%). Ils emprests federals resp. chantunals a l'associaziun grischuna per credits a l'agricultura (ACA) ch'èn per stgars 5.0 milliuns francs pli gronds, pussibiliteschan ulteriuras investiziuns a favur da manaschis agriculs privats. Contribuziuns d'investiziun da stgars 10 milliuns francs vegnan duvrads per projects per utilisar l'energia en ina moda effizienta che schanegia l'ambient. Contribuziuns pli autas vegnan er pajadas a la promoziun da l'economia (+2.4 milliuns francs) sco er a la construcziun d'ospitals e da chasas da persunas attempadas e da tgira (+6.5 milliuns francs).

La regenza propona al cussegl grond d'augmentar la valur directiva che concerna la politica da finanzas per las investiziuns nettas da 200 milliuns francs a 230 milliuns francs. Ella è persvadida che las grondas investiziuns èn raschunaivlas en la crisa economica actuala e che quellas gidan a sustegnair l'economia regiunala. Las investiziuns nettas na pon betg pli vegnir finanziadas cumplettamain cun agens meds finanzials l'onn 2010. Perquai sa reducescha il grad d'atgna finanziaziun planisà envers l'onn precedent per 22.5 puncts procentuals sin 58 pertschient.

In deficit er en il quint da las vias
Il resultat total dal quint da las vias serra cun in surpli d'expensas da 15 milliuns francs. Er en connex cun la construcziun e cun il mantegniment da las vias duai vegnir admess in deficit pli grond pervia da la sbassada actuala da la conjunctura. Ils onns passads ha il debit da las vias pudì vegnir amortisà cumplettamain. Ultra da quai ha pudì vegnir accumulà in dabun da stgars 50 milliuns francs grazia al surpli d'entradas dals ultims trais onns. La regenza è perquai da l'avis ch'in deficit pli grond en connex cun las vias è temporarmain raschunaivel per sustegnair l'economia da construcziun. Ella propona al cussegl grond d'augmentar la valur directiva che concerna la politica da finanzas per il deficit dal quint da las vias da 10 milliuns francs a 15 milliuns francs.

Las expensas per il mantegniment architectonic sa reduceschan vinavant (-14.6 milliuns francs), perquai che l'uffizi da construcziun bassa sa fatschenta da main projects da vias naziunalas che pli baud, e quai pervia dal transferiment da las vias naziunalas a la confederaziun l'onn 2008. I vegnan investids passa 150 milliuns francs en la renovaziun da las vias naziunalas, da las vias principalas e da las vias da colliaziun. 6.4 milliuns francs supplementars vegnan mess a disposiziun per investiziuns generalas (segirar las vias, lavuratoris e basas, parcs da maschinas e da vehichels sco er contribuziuns a vischnancas).

Perspectiva: augment dal deficit ils proxims onns
Tenor las infurmaziuns che stattan actualmain a disposiziun pon vegnir spetgads deficits che creschan fermamain en la perioda dal plan da finanzas dals onns 2011 fin 2014. L'onn 2010 vegn per l'emprima giada realisada la controlla da las incumbensas. Quella è francada en la constituziun chantunala e cuntegna la controlla da la necessitad, da l'efficacitad e da la finanziabladad da las incumbensas publicas. Or da l'optica actuala na sa laschi betg evitar – en spezial areguard las expensas – da concluder e da realisar mesiras rigurusas per distgargiar las finanzas dal chantun.

Il cussegl grond vegn a tractar il preventiv 2010 en la sessiun da december.

Gremi: Departament da finanzas e vischnancas
Funtauna: rg Departament da finanzas e vischnancas