La regenza grischuna renconuscha da princip in tschert basegn da
revisiun per la lescha federala davart la planisaziun dal territori ch'è
quasi 30 onns veglia, e quai cunzunt areguard las prescripziuns davart
la zavrada da las zonas da construcziun sco er davart ils edifizis
ordaifer la zona da construcziun. Cun l'introducziun concreta dal
process da revisiun na po la regenza dentant betg sa famigliarisar,
scriva ella en sia resposta da consultaziun a la confederaziun. Per
l'ina pervia dal proceder: crititgà vegni che la confederaziun
preschenta in sboz da revisiun per in sectur che pertutga en emprima
lingia cumpetenzas ed incumbensas dal chantun, e quai senza ch'ella
avess tschertgà ordavant il discurs cun ils chantuns per fixar las
finamiras e la strategia da la revisiun. Ma er dal puntg da vista dal
cuntegn na persvada il project da revisiun betg. Bleras propostas miran
bain en la dretga direcziun, vers in svilup economic e persistent dal
territori. La realisaziun legislativa n'è però betg adattada per la
pratica ed è memia centralistica. Las vischnancas ed ils chantuns perdan
in ulteriur pau da lur libertad da furmaziun e da decisiun. Quai na
dastga betg vegnir acceptà. Il project è focusà unilateralmain sin ils
interess da las aglomeraziuns e na cuntegna naginas propostas duvrablas
per ils problems dals chantuns rurals e turistics, sco il Grischun.
Perquai èsi indispensabel da repassar il project da revisiun, tant
areguard la strategia sco er areguard il cuntegn. I sto vegnir examinà,
sch'i bastass eventualmain er ina revisiun parziala. Ordavant sto avair
lieu en mintga cas in discurs pli approfundà cun ils chantuns, per
arrivar ad in consens davart il basegn, davart las finamiras e davart la
strategia da la revisiun. L'urari da l'iniziativa federala dal pievel
"Spazi per l'uman e per la natira" na dastga betg esser in motiv per
evitar quest discurs cun ils chantuns. En cas da basegn ston vegnir
separadas l'iniziativa "Spazi per l'uman e per la natira" e la revisiun
da la lescha federala davart la planisaziun dal territori.
Ils imports dals premis da cultura vegnan augmentads
Ils imports dal premi grischun da cultura sco er dals premis da
renconuschientscha e da promoziun vegnan augmentads en dus pass. Quai ha
concludì la regenza grischuna. A partir da l'onn 2009 è l'import per il
premi grischun da cultura 30'000 empè da sco fin ussa 20'000 francs. Ils
premis da renconuschientscha vegnan augmentads quest onn dad actualmain
10'000 sin 15'000 francs ed a partir da l'onn 2010 sin 20'000 francs.
L'import dals premis da promoziun èn a partir da l'onn 2009 er 15'000
francs ed a partir da l'onn proxim 20'000 francs (fin ussa 7'000
francs).
La regenza grischuna po surdar il premi grischun da cultura per
prestaziuns excellentas culturalas e scientificas. Ultra da quai surdat
ella annualmain premis da renconuschientscha e da promoziun. En vista
als premis che vegnan surdads da fundaziuns e d'interpresas privatas,
èsi - tenor la regenza - inditgà d'adattar ils imports dals premis. Il
premi da promoziun che vegn surdà a persunas che lavuran sin il champ
cultural e che vivan savens en relaziuns economicas modestas è dal rest
vegnì surdà l'ultima giada l'onn 1996.
Relaschà in nov reglament per la cumissiun da pestga
La regenza grischuna ha approvà in nov reglament per la cumissiun da
pestga. Quest reglament entra en vigur il 1. da matg 2009. El regla la
cumposiziun da la cumissiun da pestga e fixescha sias incumbensas. La
cumissiun da pestga, sco cumissiun spezialisada, cusseglia la regenza ed
il departament da construcziun, traffic e selvicultura en tut las
dumondas impurtantas pertutgant la pestga. Grazia al reglament duai la
cumissiun pudair ademplir en il futur questa incumbensa en in rom
cleramain definì. Quest fatg augmenta er la valur da la funcziun da la
cumissiun da pestga.
Las midadas da la lescha davart las persunas estras e da la
lescha d'asil vegnan beneventadas
Da princip beneventa la regenza grischuna las adattaziuns previsas
da la lescha federala davart las persunas estras e da la lescha federala
d'asil. Sco ch'ella scriva en sia consultaziun a la confederaziun, è
ella da l'avis che las midadas previsas sajan per gronda part
raschunaivlas ed utilas, schebain ch'ellas na permettan betg da schliar
effectivamain ils gronds problems en ils fatgs da las persunas estras e
da las requirentas e dals requirents d'asil.
Cun la revisiun previsa da la lescha d'asil e da la lescha davart
las persunas estras duain las proceduras vegnir acceleradas e concepidas
en moda pli effizienta. In ulteriur accent da la revisiun parziala da la
lescha d'asil è il cumbat consequent dals abus.
La regenza beneventa l'intenziun da vulair meglierar la basa legala
respectiva sin quest champ giuridic delicat. Tuttina fa il process
legislativ che dura gia onns donn a la segirezza giuridica. La regenza
avess perquai beneventà, sch'ins avess examinà l'emprim durant in
tschert temp che la nova lescha davart las persunas estras e che la nova
lescha d'asil fissan effectivamain pratitgablas, e ch'ins avess
introducì alura - tut tenor il resultat ed il basegn - revisiuns
parzialas, per pudair resguardar las eventualas mancanzas. La finala
pretenda la regenza puncto finanzas che las revisiuns da las leschas
n'hajan betg per consequenza spustaments dals custs da la confederaziun
sin ils chantuns.
La cuntraproposta indirecta tar la "iniziativa per il
repatriament" vegn sustegnida
La regenza grischuna beneventa la midada previsa da la lescha
federala davart las persunas estras en la furma d'ina cuntraproposta
indirecta tar "l'iniziativa per il repatriament". Tuttina tema ella che
perquai che las permissiuns da domicil vegnan concedidas en general mo
pli cur ch'i vegn controllà, sche l'integraziun ha gì success, vegnia a
resultar in surpli d'expensas considerabel. Plinavant pretenda ella che
grevs delicts vegnian ad implitgar consequentamain la revocaziun da las
permissiuns dal dretg da persunas estras.
Sco che la regenza constatescha en sia resposta da consultaziun, han
las iniziantas ed ils iniziants da l'iniziativa per il repatriament
cleramain l'intenziun d'impussibilitar a las persunas estras criminalas
da sa trategnair vinavant en Svizra. La regenza renconuscha las stentas
che vegnan fatgas en la cuntraproposta da cuntentar per l'ina ils
giavischs da las iniziantas e dals iniziants e per l'autra las garanzias
existentas da la constituziun federala. Las pussaivladads vertentas che
existan gia survegnan pia ina expressiun in pau pli clera en las novas
disposiziuns. Sche quai basta per cuntanscher ina pratica pli unitara e
pli consequenta da vart dals chantuns, en il senn d'in pratica pli
rigurusa, e sche quai meglierescha las pussaivladads da spedida, vegn
dubità e sto eventualmain sa cumprovar cur ch'il dretg vegn applitgà.
Laud e critica per il program federal "traffic
d'aglomeraziun"
Il giudicament dal program federal previs "traffic d'aglomeraziun" è
ambivalent ord vista da la regenza grischuna. Per l'ina èsi in fatg
allegraivel ch'ils meds finanzials federals ch'èn destinads per
l'infrastructura da traffic van a favur da l'aglomeraziun da Cuira, per
l'autra n'è la regenza betg perencletga cun la midada da las prioritads
che la confederaziun ha fatg per differentas mesiras.
En il rom dal program duain survegnir - durant la perioda da 2011
fin 2014 - 26 citads ed aglomeraziuns totalmain 1.5 milliardas francs da
la confederaziun. Da quels van 11.1 milliuns francs a favur da la regiun
Cuira ed èn destinads per prender mesiras là. Circa la mesadad da questa
summa vegn utilisada per la colliaziun dal traffic betg motorisà tranter
Cuira e ses conturns. Ils 5.9 milliuns francs restants èn previs per
projects en la citad da Cuira.
Sco che la regenza scriva en sia resposta da consultaziun a la
confederaziun, datti en connex cun il traffic d'aglomeraziun - sco
ch'ins sa - ina gronda discrepanza tranter ils giavischs d'expansiun e
las finanzas disponiblas. Da quest puntg da vista èsi in fatg
allegraivel che la confederaziun ha l'intenziun da s'engaschar cun ina
contribuziun da 40 pertschient vi dals projects approvads dal program
d'aglomeraziun per Cuira. Ma areguard las singulas mesiras deplorescha
la regenza zunt fitg e na chapescha er betg che la confederaziun ha midà
las prioritads en plirs cas. Uschia propona la regenza che la mesira
"colliaziun laterala cun la via dal Scanvetg" vegnia - sco previs
oriundamain - puspè attribuida a la glista da prioritads A. Medemamain
duai vegnir laschà il binari cun trais rodaglias Cuira - Domat - Domat
"Werk" en la prioritad B sco mesira che sto vegnir realisada a media
vista. La finala duai la colliaziun dal traffic betg motorisà Razén -
Mantogna/Tumleastga vegnir laschada en la prioritad B e l'access da
Panaduz/Razén cun la "via dals Polacs" duai vegnir laschà en la
prioritad A.
Resalvas visavi il program federal per eliminar stretgas da
la rait da vias naziunalas
La regenza grischuna fa resalvas visavi il program ch'è vegnì
preschentà da la confederaziun per eliminar stretgas da la rait da vias
naziunalas. L'optica dal project haja ina tendenza fitg favuraivla
visavi ils centers e visavi las aglomeraziuns, constatescha la regenza
en sia resposta da consultaziun a la confederaziun. Quai mussa cunzunt
il fatg ch'ils territoris da muntogna e da turissem èn mo in tema
subordinà e che las contribuziuns finanzialas per mantegnair la
substanza da las vias principalas en ils territoris da muntogna ed en
las regiuns periferas èn cun 0.8 milliardas francs fitg modestas.
Per eliminar stretgas da la rait existenta da vias naziunalas vul la
confederaziun metter a disposiziun totalmain 5.5 milliardas francs. Per
la regenza è il basegn d'agir en connex cun ils chantuns da center e
d'aglomeraziun bain cumprovà ed incontestà. Tuttina pari ad ella
impurtant da betg emblidar ils giavischs dals chantuns da muntogna e
perifers.
Las cundiziuns per il project "EnergiaSvizra suenter 2010" èn
vegnidas formuladas
La regenza grischuna beneventa da princip il program "EnergiaSvizra
suenter 2010". Quest program duai dentant sa concentrar sin ils puncts
strategics impurtants e betg intervegnir en il sectur executiv dals
chantuns. Questas cundiziuns formulescha la regenza en sia consultaziun
a l'uffizi federal d'energia. Ella suonda qua cumplettamain il
giudicament da la conferenza da las directuras e dals directurs
chantunals d'energia. Per etablir ina collavuraziun colleghiala èsi
d'ina impurtanza decisiva che la repartiziun da las incumbensas tranter
la confederaziun ed ils chantuns saja clera e lianta. Medemamain ston
vegnir mantegnidas las cumpetenzas vertentas dals chantuns. Tenor la
regenza ha il chantun Grischun er vinavant in grond interess da pudair
cooperar activamain a concepir ils programs d'acziun naziunals da la
politica d'energia. Perquai è el er pront da gidar en moda constructiva
a cuntanscher las finamiras naziunalas da la politica d'energia e da la
politica dal clima. Il nov project substituescha il program existent
"EnergiaSvizra da l'uffizi federal d'energia" che scada la fin da l'onn
2010.
La regenza sustegna la distgargia da famiglias cun
uffants
Sin plaun federal duain famiglias cun uffants survegnir in
levgiament fiscal. Che la regenza grischuna sustegnia da princip in
project respectiv, scriva ella en sia resposta da consultaziun. Centrals
èn qua cunzunt l'augment da la deducziun per uffants e l'introducziun
d'ina deducziun per la tgira d'uffants.
La limita da vegliadetgna fin al 16avel onn cumplenì, che vegn
proponida per la deducziun per la tgira d'uffants da la confederaziun, è
tenor l'avis da la regenza memia auta. Il chantun Grischun ha gia ina
deducziun per la tgira d'uffants per uffants sut 14 onns. Questa limita
da vegliadetgna duai vegnir introducida er sin plaun federal. La regenza
beneventa la proposta da divider la deducziun per uffants, sch'ils
geniturs vivan en ina lètg separada e na pajan nagins aliments. Quai
permetta ina imposiziun da taglia tenor la capacitad economica. En il
Grischun vegn questa divisiun a mesadad da la deducziun per uffants gia
pratitgada ed è sa cumprovada. La regenza refusa dentant categoricamain
in model che prevesa, ultra da la deducziun per uffants, anc ina
deducziun da l'import da taglia. Tras ina tariffa progressiva ston
vegnir resguardads - cun l'effect da la progressiun - er ils custs
ch'ils uffants chaschunan. Quai vul dir che tals custs ston vegnir
deducids da la basa da valitaziun e betg da l'import da taglia.
Da vischnancas e da regiuns
Casti-Vargistagn: A la vischnanca da Casti-Vargistagn vegn concedida
e deliberada la contribuziun da 65'700 francs als custs per renovar ils
conducts d'idrants a Vargistagn ed a Casti.
Engiadin'ota: La revisiun parziala dal plan directiv regiunal "vias"
ch'è vegnida concludida dal circul da l'Engiadin'ota ils 17 d'avrigl
2008 vegn approvada e vegn declerada sco lianta per las autoritads dal
chantun Grischun.
Luzein: Las adattaziuns da la lescha da construcziun, concludidas
ils 18 da december 2008 da la vischnanca da Luzein, vegnan approvadas.
Mastrils: La revisiun parziala da la planisaziun locala da la
vischnanca da Mastrils dals 21 da november 2008 vegn approvada.
Tumein: La revisiun totala da la planisaziun locala da la vischnanca
da Tumein dals 12 d'avust 2008 vegn approvada cun intginas correcturas e
resalvas.
Contribuziuns chantunalas a differentas instituziuns
Viafier retica: Il project "rempar da Brusio" da la Viafier retica
vegn approvà. Als custs vegn garantida ina contribuziun da maximalmain
2'400'000 francs.
Promoziun da la cultura: La regenza ha concedì contribuziuns da
totalmain 329'000 francs per promover 19 occurrenzas ed ovras
culturalas.
Projects da vias
La regenza ha approvà totalmain 9'563'000 francs per construir e per
sanar ils suandants trajects da vias:
- via da Duvin e via da Camuns: lavurs da cuvrida, via da Val S.
Pieder - spartavias Duvin e Camuns
- via da Cunter en il Partenz: lavurs d'impressari e da
cuvrida, punt da la Landquart, Küblis
- via d'Engiadina: lavurs da cuvrida, sviament d'Ardez; lavurs
d'impressari e da cuvrida, correcziun da la via Lavin - Giarsun
- via dal pass dal Fuorn: lavurs da cuvrida, Champsech - Ova
Spin
- via dal Partenz: lavurs d'impressari e da cuvrida, punt dal
Talbach - punt da la Landquart, Claustra
- via dal Scanvetg: lavurs da cuvrida, punt da la Plessur -
Postplatz, Cuira
- via da St. Antönien: lavurs d'impressari e da cuvrida, punt dal
Schanielabach
Chanzlia chantunala dal Grischun
Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala dal Grischun