La radunanza communala da Silvaplauna ha concludì ils 24 d'avust 2016 ina nova constituziun communala. Gia ordavant ha l'art. 7 (artitgel da linguas) chaschunà discussiuns. La regenza ha ussa refusà l'approvaziun da quest artitgel da linguas. Las ulteriuras disposiziuns da la nova constituziun communala n'han chaschunà naginas reclamaziuns ed èn vegnidas approvadas.
En il rom d'ina revisiun totala da la constituziun communala ha la radunanza communala da Silvaplauna concludì da reglar da nov er la disposiziun davart las linguas uffizialas. Las linguas uffizialas da la vischnanca èn tudestg e rumantsch. Quai resta uschia. Da nov duain dentant leschas, ordinaziuns e la communicaziun da la vischnanca vegnir tegnidas en general en tudestg. Il rumantsch duai anc vegnir resguardà adequatamain.
Tras la nova formulaziun da quest artitgel da linguas ha la vischnanca l'intenziun da reproducir la situaziun linguistica factica. En la pratica quotidiana vegn applitgà il rumantsch en differents reguards (plurilinguitad areguard il material da votar u areguard las invitaziuns a radunanzas communalas, respostas a dumondas rumantschas, preferenza da persunas da lingua rumantscha tar engaschaments e.u.v.). Ma l'ultima giada ha la vischnanca translatà l'onn 1988 ina lescha en rumantsch. Ella renviescha al fatg che la populaziun n'haja mai crititgà la pratica linguistica ils ultims onns.
Cun il renviament ad in giudicament extern fa la Lia rumantscha percunter valair che la nova formulaziun cuntrafetschia a la legislaziun da linguas surordinada e na possia perquai betg vegnir approvada da la regenza.
Giudicament da la regenza
Ord vista dal dretg da linguas è la vischnanca da Silvaplauna in'uschenumnada vischnanca plurilingua. Tenor la lescha da linguas sto la vischnanca "far diever en moda adequata da la lingua uffiziala tradiziunala" (rumantsch). La dumonda è quella, sche la pratica che vegn transferida en il dretg constituziunal po vegnir considerada sco diever adequat da la lingua tradiziunala. La regenza neghescha quai. Sa basond sin las disposiziuns dal dretg surordinà da la constituziun federala e chantunala sco er da la lescha chantunala da linguas giuditgescha la regenza l'artitgel da linguas sco illegitim. Uschia cementeschia la vischnanca in abus da l'appreziar ch'ella haja areguard l'applicaziun da la lingua sin plaun communal. Cun il "diever adequat" da la lingua uffiziala survegnian las vischnancas la pussaivladad da chattar soluziuns adequatas che correspundian bain a la situaziun linguistica effectiva. Las soluziuns stoppian però resguardar ils princips dal dretg da linguas. Perquai stoppia vegnir pretendì en general in tractament egual da las duas linguas uffizialas. Cumbain ch'i na resultia nagin tractament dal tuttafatg egual per las duas linguas uffizialas tras la "equivalenza" da las trais linguas chantunalas ed uffizialas tenor la constituziun chantunala e tenor la lescha da linguas, restia la disposiziun constituziunala dispitaivla tuttina sut il status dal rumantsch sco lingua parzialmain uffiziala sco quai ch'el è reglà sin plaun federal.
Per resumar è la formulaziun da l'art. 7 – per la regenza – ina cuntravenziun cunter il dretg surordinà. Tras la nunapprovaziun exprima la regenza er sia aspectativa che la vischnanca adatteschia sia pratica (illegitima) e translateschia en il futur per exempel leschas er en rumantsch. Il departament ch'è cumpetent per il dretg da linguas vegn ad observar il svilup ed eventualmain a proponer mesiras da surveglianza.
Infurmaziuns:
cusseglier guvernativ Martin Jäger, schef dal departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient (DECA), tel. 081 257 2701, e-mail
Martin.Jaeger@ekud.gr.ch
Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala dal Grischun