Las emprendistas ed ils emprendists dal Grischun talian che absolvan lur scolaziun professiunala en il Grischun tudestg, valiteschan lur enconuschientschas dal tudestg sco suffizientas per sa far valair en scola ed en la professiun. Els chapeschan la scolaziun en il territori linguistic tudestg sco schanza per lur ulteriur svilup professiunal ed èn pronts da surpigliar ina sfida supplementara correspundenta. Enconuschientschas dal tudestg insuffizientas èn darar la raschun per interrumper l'emprendissadi.

Sche giuvenils dal Grischun dal Sid vulan emprender in mastergn, èn els confruntads cun il fatg, ch'ina furmaziun professiunala da basa è savens mo pussaivla en tudestg. Quai è ina sfida areguard la lingua, la scola e la logistica. En il rom d'ina professura speziala per didactica integrada da plurilinguitad (DIP) ha la Scola auta da pedagogia dal Grischun (SAPGR) analisà la situaziun dals giuvenils dal Grischun dal Sid (Puschlav, Bregaglia, Mesauc e Calanca) che absolvan ina scolaziun professiunala en tudestg.

Situaziun da partenza e dumonda
En furma dal rapport «Südbünden» preschenta la SAPGR uschia in emprim studi analisà empiricamain. La dumonda sa clamava: «Co è la situaziun da partenza dals giuvenils dal Grischun dal Sid che absolvan in emprendissadi resp. ina scola professiunala en il Grischun tudestg suenter la scola obligatorica»? Il studi è vegnì planisà e realisà en pass consecutivs. Suenter avair rimnà ed analisà las datas è vegnida fatga ina retschertga qualitativa cun agid da discussiuns en gruppa cun las persunas d'instrucziun en las scolas professiunalas tudestgas dal Grischun sco er cun furmaturas e furmaturs professiunals en ils manaschis d'emprendissadi da las regiuns Cuira ed Engiadina. Supplementarmain ha gì lieu in'enquista qualitativa da las emprendistas e dals emprendists dal Grischun talian che frequentavan lura ina scola professiunala ed absolvevan lur furmaziun professiunala dal tuttafatg u per part en tudestg. A la retschertga èn sa participadas tut en tut 81 persunas. Quai correspunda ad ina procentuala da respostas da 72 pertschient.

Cumpetenza dal tudestg sco factur da success per l'ulteriur svilup professiunal
Las emprendistas ed ils emprendists da lingua taliana èn conscients da l'impurtanza da bunas enconuschientschas dal tudestg. Els chapeschan lur furmaziun professiunala da basa en tudestg sco sfida, dentant er sco schanza. Ina buna cumpetenza dal tudestg reducescha las retegnientschas envers la Svizra tudestga ed extenda l'eventual champ da lavur futur. Cunzunt al cumenzament da la furmaziun professiunala da basa èn las enconuschientschas linguisticas anc insuffizientas. Per part po quai chaschunar problems en scola, difficultar l'integraziun e svegliar in sentiment d'esser ester. En la scola populara emprendan ils giuvenils tudestg da scrittira, vegnan però confruntads en lur mintgadi professiunal e da scola cun il tudestg svizzer. En general han las emprendistas ed ils emprendists ina gronda motivaziun da far frunt a las sfidas. Uschia emprendan per exempel las emprendistas ed ils emprendists da lingua taliana ils terms specifics en duas linguas.

Ina promoziun sistematica da las enconuschientschas dal tudestg a la plazza da lavur apprezieschan las emprendistas ed ils emprendists pli fitg ch'ils curs da tudestg che las furmaturas ed ils furmaturs professiunals proponan. Las emprendistas ed ils emprendists dal Grischun dal Sid n'èn betg mo confruntads cun obstachels linguistics, mabain er cun ulteriuras sfidas. Els bandunan baud lur dachasa e ston vegnir svelt independents en in ambient ester. Betg mo las emprendistas ed ils emprendists sezs, mabain er las persunas d'instrucziun en las scolas professiunalas sco er las furmaturas ed ils furmaturs professiunals en ils manaschis d'emprendissadi renconuschan, che questa situaziun po esser ina gronda sfida per las emprendistas ed ils emprendists. Ma els vesan er, ch'ins po crescher cun questa sfida. Las furmaturas ed ils furmaturs professiunals vesan las emprendistas ed ils emprendists da lingua taliana sco engaschads e sco motivads d'absolver la furmaziun professiunala da basa en il Grischun tudestg. Quai sa mussa tranter auter er a maun dal fatg, ch'els vulan meglierar lur cumpetenzas dal tudestg.

Mesiras deducidas
La Regenza ha prendì enconuschientscha dal rapport da la SAPGR. Sin basa da l'evaluaziun dals resuns dals trais uffizis da furmaziun, vul dir da l'Uffizi per la scola populara ed il sport (USS), da l'Uffizi per la furmaziun professiunala (UCFP) e da l'Uffizi per la furmaziun media-superiura (UMS), vegnan deducidas tschintg mesiras realisablas. Il UCFP è vegnì incumbensà da sensibilisar las scolas professiunalas spezialisadas da realisar las mesiras definidas:

• Mesira 1: Duvrar consequentamain il tudestg da scrittira en l'instrucziun
• Mesira 2: Promover il barat tranter las scolas professiunalas spezialisadas concernent il diever da meds auxiliars
• Mesira 3a: Betg fixar sin las sondas ils termins per ils curs da sustegn che vegnan purschids tenor basegn
• Mesira 3b: Examinar in project da pilot per purschidas da curs da sustegn via instrucziun a distanza tranter las scolas professiunalas pertutgadas
• Mesira 3c: Sclerir cas singuls per frequentar curs da sustegn en ina scola professiunala spezialisada pli manaivla

Il UCFP vegn a discutar las mesiras proponidas sco er lur realisaziun en il rom da la Conferenza da manadras e manaders da scolas professiunalas spezialisadas dals 9 da mars 2023. Cun questas mesiras è la Regenza persvadida da sustegnair cunvegnentamain las emprendistas ed ils emprendists dal Grischun dal Sid che absolvan lur furmaziun professiunala da basa en il Grischun tudestg.

«Certificat rumantsch» en ils idioms vallader e sursilvan
Quest project sviluppa cumprovas da la cumpetenza linguistica per las enconuschientschas dals idioms sco emprima lingua e per las enconuschientschas dal rumantsch grischun e validescha quellas tenor princips scientifics. Analogamain a la Norma europeica communabla per las linguas (NEC) duai concretamain esser pussaivel en il futur d'eruir sistematicamain las enconuschientschas linguisticas e da las certifitgar. Per garantir la qualitad scientifica dal project collavura la SAPGR stretgamain cun l'Institut per l'evaluaziun da la furmaziun da l'Universitad da Turitg.

L'emprim vegnan sviluppads ils pensums e las lezias en ils dus idioms vallader e sursilvan. A vista pli lunga duain resultar er pensums e lezias da test en ils auters idioms ed en rumantsch grischun. En in'emprima fasa duai vegnir retschertgada la cumpetenza en rumantsch da las (futuras) persunas d'instrucziun da tut ils stgalims. A vista mesauna duai il test star a disposiziun a tut las persunas che vulan avair ina cumprova da lur cumpetenza linguistica sin in nivel fitg aut (C1-C2). A lunga vista duai la cumprova da cumpetenza daventar pussaivla er per auters stgalims da cumpetenza. La repartiziun dals pensums e da las lezias da test s'orientescha a la Norma europeica communabla per las linguas (NEC) che classifitgescha la cumpetenza linguistica en ils stgalims «Utilisaziun elementara da la lingua» (A1-A2), «Utilisaziun autonoma da la lingua» (B1-B2/First), «Utilisaziun cumpetenta da la lingua» (C1-C2/Advanced e Proficiency).

Agiunta:

Rapport da la Scola auta da pedagogia «Berufliche Ausbildung in deutscher Sprache – Eine Herausforderung für Jugendliche aus Südbünden? Eine Situationsbeschreibung aus der Perspektive von Lernenden und Lehrenden»

Infurmaziuns:

• Prof. dr. Gian-Paolo Curcio, rectur da la SAP Grischun, tel. +41 81 354 03 20, e-mail Gian-Paolo.Curcio@phgr.ch
• Curdin Tuor, manader da l'Uffizi per la furmaziun professiunala, tel. +41 81 257 27 70 (cuntanschibel da las 13.30 fin las 14.40), e-mail Curdin.Tuor@afb.gr.ch

Responsabladad: Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient