«Nus duvrain basas da datas specificas per il context, per pudair planisar en moda pli effizienta»

Denise Efionayi-Mäder è perscrutadra al Forum svizzer per studis da migraziun e da la populaziun da l'Universitad da Neuchâtel. Ella discurra davart las largias da savida problematicas en connex cun l'integraziun sistematica en regiuns urbanas e ruralas.

Intervista: Philipp Grünenfelder

Dunna Efionayi-Mäder, Vus perscrutais dapi blers onns davart la migraziun e l'integraziun. Datti en Svizra studis fidads davart eventualas differenzas tranter la citad e la champagna?
Denise Efionayi-Mäder (DEM): Deplorablamain strusch. Avant intgins onns avain nus perquai vulì realisar sezs in project dal Fond naziunal en chaussa – ma displaschaivlamain n'è el per pauc betg vegnì permess dal cussegl da perscrutaziun. Ina discussiun fundada fiss dentant urgentamain necessaria. Fin ussa ans basain nus sin enconuschientschas praticas, sin enconuschientschas da tscherts detagls u sin cumparegliaziuns cun studis d'auters pajais. La Svizra è dentant en bleras chaussas unica, federala, plurilingua e structurada en pitschnas unitads – nus duvrain basas da datas specificas per il context, per giuditgar la situaziun e per pudair planisar en moda pli effizienta.

Tge renda il tema citad/champagna uschè relevant?
DEM: Integraziun na capita mai en il vid. Igl è different, sch'insatgi viva en citad u en champagna. La structura territoriala caracterisescha enormamain nossas dinamicas socialas – er ils process d'integraziun. Entant ch'ils posts da coordinaziun e las purschidas professiunalas èn per gronda part domiciliads en ils centers, chattain nus main structuras d'integraziun en las regiuns ruralas. Per l'inclusiun procuran là savens persunas singulas – persunas d'instrucziun, commembers d'ina uniun u vischinas e vischins. Quest engaschament è impurtant, dentant er fragil.

Quant fitg?
DEM: El sa basa bain sin relaziuns persunalas e fitg engaschadas, ma quellas dependan savens da la casualitad. Sch'ina suprastanza communala n'è per exempel betg exemplarica per ina tenuta averta, mancan raits socialas purtantas en il lieu e fraina quai schizunt l'integraziun.

Vus tematisais l'engaschament da la societad civila...
DEM: Quel è bain fitg impurtant, ma i na dastga betg dar in'alternativa gratuita a la promoziun professiunala da l'integraziun. Ina pura pensiunada po per exempel prestar in agid essenzial, per che futitivas e fugitivs emprendian la lingua discurrida – ma concepir ed instruir didacticamain in curs da lingua, quai è in'autra chaussa. Igl è fitg impurtant, ch'ins coordineschia e sustegnia sistematicamain omaduas varts e na las opponia betg ina a l'autra. Quai pretenda er ina collavuraziun optimala tranter ils posts spezialisads per l'integraziun, ils uffizis da lavur e l'agid social.

Co sa preschenta quai en citads ed en aglomeraziuns?
DEM: Da princip tuttina. Però, tant las purschidas voluntaras sco er quellas da la structura professiunala han qua natiralmain ina dimensiun bler pli vasta. Ina professiunalisaziun memia intensiva po esser gist uschè cuntraproductiva sco in'atmosfera che fraina – integraziun consista cunzunt da la tgira da relaziuns. En la champagna po la coordinaziun tranter ils differents players ed ils posts spezialisads chantunals esser ina sfida pervia da las distanzas. En ils centers urbans percunter è questa coordinaziun mintgatant ina sfida, perquai ch'i dat in dumber nunsurvesaivel da purschidas e perquai ch'i manca la prontezza da coordinar talas.

En chantuns rurals vesain nus, che fugitivas e fugitivs han per part quotas d'activitad da gudogn pli autas. Co valitais Vus il connex tranter il lieu da domicil e l'integraziun en il mund da lavur?
DEM: Ina meglra quota d'activitad da gudogn po en quest cas depender tranter auter dals contacts persunals tranter las patrunas ed ils patruns, las lavurantas ed ils lavurants e las persunas ch'intermedieschan (cf. p. 6). Tgi ch'ins enconuscha, inscuntran ins cun main pregiudizis ed è plitost pront da siglir sur l'atgna sumbriva. Ma er questa dumonda stuess ins analisar. Mo las statisticas na din betg tut. Sch'i sa tracta cunzunt da lavurs senza perspectivas a pli lunga vista e betg da staziuns intermediaras cun accumpagnament professiunal, sco in jobcoaching, è quai pauc raschunaivel a vista pli lunga. Per che l'integraziun reusseschia en moda persistenta, dovri er l'access a purschidas da scolaziun e da furmaziun supplementara – betg mo il svelt success da chattar in'emprima lavur.

Tgi che viva en regiuns perifericas ha tendenzialmain main access a talas resursas.
DEM: Quai constat. Tgi che sto viagiar 4 uras per frequentar in curs da lingua – forsa cun lungs dis da lavur, cun uffants e senza auto – ha in cler dischavantatg. Qua duess ins en mintga cas promover la mobilitad – per exempel cun contribuziuns finanzialas al traffic public u cun soluziuns da transport. Ins na dastga betg emblidar, che la situaziun da partenza da las persunas fugidas è – linguisticamain, socialmain e psichicamain – savens anc mendra che quella da las persunas indigenas cun nauschas relaziuns finanzialas. Tgi che prenda serius la promoziun da l'integraziun, sto preparar er quella via.

Cun tge ulteriuras mesiras?
DEM: Gist en regiuns ruralas dovri bler dapli plazs en canortas d'uffants e meglras structuras dal di en las scolas. Sche tals mancan, na ston ins betg sa smirvegliar, sche las dunnas lavuran pauc u na frequentan betg in curs da lingua.

Tge signifitgan Vossas valitaziuns per la promoziun da l'integraziun en il Grischun?
DEM: Jau na poss betg prender posiziun explicitamain davart il Grischun, ma il chantun è segiramain in exempel per las sfidas da la citad e da la champagna. Sias caracteristicas èn la gronda decentralitad, la diveristad linguistica e las differentas structuras communalas. Cun questa situaziun da partenza èsi pretensius da gidar a stabilir e cunzunt er da coordinar purschidas adattadas da la societad civila e da las vischnancas. Quai sa il Post spezialisà per l'integraziun, perquai ch'el fa quai mintga di. Basas scientificas pudessan gidar a tuts d'emprender cun cleras finamiras in da l'auter. Il Giura dal Grischun, il Grischun dal Vallais e.u.v.

Uschia che nus turnain tar la dumonda iniziala. Co pudess la perscrutaziun sustegnair la lavur dal Post spezialisà per l'integraziun e d'autras instituziuns participadas?
DEM: Nus pudessan evaluar sistematicamain las experientschas localas, render visiblas las differenzas e furnir uschia recumandaziuns che sa basan sin l'evidenza. Cunvegnenta fiss ina cumbinaziun da las datas quantitativas – per exempel davart las quotas d'activitad da gudogn, la furmaziun u l'acquisiziun da lingua – e da las enconuschientschas qualitativas ord la pratica. Lain considerar: ina buna coordinaziun spargna a lunga vista resursas.