Societad
La schlattaina e las attribuziuns da schlattaina han consequenzas sin las cundiziuns da viver, sin l'egualitad da las schanzas, sin la participaziun sociala e politica. Las medemas schanzas per tuttas e tuts è ina pretensiun da nossa societad democratica. L'egualitad da las schanzas signifitga da cumpensar las cundiziuns da partenza differentas da las persunas e da favurisar las gruppas da persunas dischavantagiadas.
Cifras e fatgs
- En il chantun Grischun rural vivan – cuntrari a chantuns urbans ed a l'entira Svizra – damain dunnas che umens: 100 778 persunas femininas en cumparegliaziun cun 101 760 persunas masculinas.
- Cun 20 onns han stgars in terz (32 %) da tut las dunnas gia bandunà la chasa dals geniturs, entant ch'i èn tar ils umens quasi 10 puncts procentuals (23 %) damain.
- En Svizra importava l'onn 2022 la cumpart da las lètgs tranter persunas da la medema schlattaina e dals partenadis registrads en cumparegliaziun cun tut las colliaziuns sumegliantas ad ina lètg bun 2,5 pertschient. En il Grischun era questa quota cun 1,38 pertschient bler pli bassa. En cifras absolutas eran quai 12 lètgs tranter persunas da la medema schlattaina u partenadis registrads en cumparegliaziun cun 858 lètgs da differentas schlattainas.
- Il Grischun noda cun Basilea-Champagna e cun il Tessin la populaziun en media la pli veglia da tut ils chantuns svizzers.
- 72,5 pertschient da las persunas che vivan en il Grischun han tudestg sco lingua principala, 14,1 pertschient rumantsch, 13,4 pertschient talian.
Finamira
Schanzas, obligaziuns ed access a resursas en nossa societad stattan a disposiziun a tut las persunas da medema maniera. La finamira è d'eliminar il sistem da schlattainas ierarchic e da promover la participaziun da tut las persunas en la vita professiunala ed en la vita privata sco er en la societad, independentamain da la schlattaina attribuida e da l'identitad da schlattaina.
Vias a la finamira
Il Post da stab per l'egualitad da las schanzas per dunnas ed umens sustegna e promova models multifars per la vita ed in cumportament avert cun stereotips en tut las fasas da la vita. Il post mussa, nua ch'i existan inegualitads pervia da la schlattaina, e sensibilisescha per identifitgar discriminaziuns multiplas.
Stereotips
Bleras persunas han maletgs clers en il chau, sco ch'ina dunna u in um sto esser, e tge rolla che tutga ad «ella» u ad «el». Quests stereotips èn construids da la societad ed influenzeschan nossas decisiuns ed il svilup persunal. L'egualitad tranter dunna ed um na po betg vegnir cuntanschida suffizientamain cun stereotips limitants. Cun far visiblas e reflectar davart stereotips pauc flexibels e limitads, s'engrondescha il spectrum individual da pussaivladads da svilup. Tut las persunas duain pudair sa sviluppar e sa furmar independentamain da la schlattaina tenor lur qualificaziuns e lur imaginaziuns individualas.
Tranter auter vegnan stereotips determinads tras la percepziun publica, tras exempels, tras reclama e tras las medias. Sin l'entir mund èn las dunnas sutrepreschentadas sco expertas en la perscrutaziun, en la scienza, en la tecnologia, en las medias ed en bleras autras branschas – er en Svizra. Anc adina èn ils umens quels che decleran publicamain il mund. Il barat ed il rinforzament d'expertas e da dunnas èn impurtants: Raits da dunnas sustegnan e conferman dunnas en lur cumpetenzas. Particularmain per l'atgna carriera po ina rait esser utila.
Infurmaziuns, projects ed activitads
Diversitad da las schlattainas
La basa legala scumonda il tractament inegual da persunas pervia da l'orientaziun sexuala e/u da l'identitad da schlattaina. Cun la «Lètg per tuts» l'onn 2022 ha la Svizra adattà il dretg da minoritads sexualas a blers pajais da l'Europa dal Vest. Malgrà questas meglieraziuns vegnan persunas, da las qualas l'identitad da schlattaina u l'orientaziun sexuala, lur furma da famiglia u lur furma da viver na vegnan betg resentidas sco la norma, anc adina confruntadas savens cun resalvas, refusas, discriminaziun fin a violenza. Tenor «L'index da l'egualitad da LGBT 2023» dad ILGA Europe, in'organisaziun da tetg betg statala che unescha organisaziuns da LGBTIQ en 54 pajais europeics ed asiatics centrals, èn en Svizra var 47 pertschient da la community da LGBTIQ pertutgads da discriminaziuns. Uschia sa chatta la Svizra en la cumparegliaziun europeica en la media.
L'Uffizi federal per l'egualitad tranter dunna ed um (UFEG) ha l'incumbensa da construir cumpetenzas per tractar temas da LGBTIQ. Ina incumbensa impurtanta è d'elavurar in plan d'acziun naziunal cunter «hate crimes» ostils envers persunas da LGBTIQ.
Noziuns
La schlattaina biologica e sociala, l'orientaziun sexuala e l'identitad da schlattaina èn cumponentas da l'identitad sexuala. Qua vegnan quellas decleradas pli detagliadamain:
|
LGBTQIA+
|
L'abreviaziun stat per ils pleds englais lesbian, gay, bisexual, transsexual/transgender, queer, intersexual, asexual. Il plus + stat per tut quai che na vegn betg cuvrì cun ils bustabs numnads.
|
|
Schlattaina biologica (englais «sex»)
|
La schlattaina biologica sa basa sin facturs sco cromosoms, ormons sco er organs sexuals externs ed interns. La schlattaina biologica vegn determinada tar la naschientscha, correspundentamain chattan ins er la designaziun «la schlattaina attribuida tar la naschientscha».
|
|
Intersexual
|
I dat dentant persunas, tar las qualas las caracteristicas sexualas corporalas n'èn betg da classifitgar cleramain sco femininas u masculinas. Ellas vegnan designadas sco inter* u intersexualas.
|
|
Schlattaina sociala (englais «gender»)
|
La schlattaina sociala decida, tge che vegn spetgà d'ina dunna u d'in um en in tschert context, tge ch'è permess da far ad ella u ad el e per tge ch'ella u el vegn stimada u stimà. Tar la schlattaina sociala sa tracti d'in construct sociocultural che po esser different da societad a societad.
|
|
Orientaziun sexuala
|
L'orientaziun sexuala sa referescha a l'attracziun emoziunala, romantica u sexuala ch'ina persuna resenta envers in'autra persuna.
|
|
Identitad da schlattaina
|
La noziun descriva l'impressiun subjectiva d'ina persuna d'appartegnair a la schlattaina masculina, feminina, ina terza schlattaina, nagina u omaduas schlattainas. L'identitad da schlattaina po divergiar da la schlattaina biologica e sociala e po midar – sco l'orientaziun sexuala – en il decurs da la vita.
|
Infurmaziuns, projects ed activitads
Linga che resguarda las schlattainas
La lingua influenzescha noss pensar. E noss pensar sa mussa en nossa lingua. Pleds pon crear e midar nossa realitad, els furman nossa imaginaziun dal mund. Sch'i vegnan mo duvradas designaziuns da persunas masculinas (masculin generic), n'èn dunnas betg part da nossa realitad linguistica – ellas daventan invisiblas. Il medem vala per persunas nunbinaras e da gender fluid che sa sentan appartegnentas a nagina schlattaina u a schlattainas alternantas.
Projects ed activitads
Sanadad
Dunnas ed umens sa differenzieschan quai che pertutga las premissas biologicas e corporalas sco grondezza dal corp, paisa u massa dals musculs. Ultra da quai è lur situaziun da sanadad dependenta dal stadi da furmaziun, da facturs socials e culturals sco er da l'exposiziun e da la vulnerabilitad envers facturs da ristga fixads baud. Umens e dunnas reageschan differentamain sin sintoms da malsogna e sviluppan differentas strategias da tractament.
La perscrutaziun e la situaziun da datas è anc adina in champ dominà dad umens: Il proband è masculin e per il solit alv. Blers studis clinics èn vegnids e vegnan mo u per gronda part realisads tar probands masculins. Sintoms da malsogna vegnan instruids e percepids tenor ils sintoms masculins. In tipic exempel è l'infarct dal cor che sa manifestescha tar dunnas – auter che tar umens – savens cun dolurs en il dies, en las spatlas, en il venter sura u en la missella. Tras la mancanza da tests e da studis cun dunnas mancan infurmaziuns impurtantas davart il corp feminin. Dunnas han uschia ina ristga pli gronda da restar blessadas, donnegiadas u betg tractadas.
La medischina da gender sa fatschenta cun la percepziun, il cumenzament, la prevenziun, la diagnosa e la terapia da malsognas sin plaun psichic e fisic, e quai areguard las differenzas e las egualitads tranter dunnas ed umens.
Infurmaziuns, projects ed activitads
Digitalisaziun
Temas en la consideraziun feministica da la digitalisaziun èn tranter auter:
- La quota da dunnas en la cunconcepziun da la transfurmaziun digitala e da l'intelligenza artifiziala (IA) è fitg pitschna. En general èn dunnas sutrepreschentadas en tecnica ed en informatica.
- La retschertga e l'evaluaziun da datas capita per regla anc adina betg tenor la schlattaina. Dunnas èn sutrepreschentadas en spezial tar studis clinics (guardar er medischina da gender).
- Dunnas – sco minoritads en general – vegnan discriminadas tendenzialmain tras process automatisads. Perquai che l'intelligenza artifiziala sa basa sin datas e musters existents, vegnan reproducids stereotips.
La transfurmaziun digitala na mida betg mo la moda e maniera, co che nus communitgain e consumain. Er il mund professiunal è pertutgà. Tendenzialmain datti dapli plazzas cun qualificaziun superiura e damain activitads da rutina. La forza innovativa d'interpresas, il sistem da furmaziun svizzer ed il dretg da lavur liberal svizzer vegnan savens accentuads sco facturs da success per concepir la transfurmaziun digitala. Betg tut las persunas profiteschan. Uschia vegnan per exempel lavurs en il sectur da salaris bass – che sa laschan automatisar – raziunalisadas davent. A medem temp datti en il sid dal num novas plazzas da pajas bassas che «pavlan» ils process dad IA. Autras professiuns pretendan novas cumpetenzas digitalas ch'i vala da promover. Tgi che perda èn las persunas, a las qualas manca l'access a las purschidas da furmaziun correspundentas ed ad ulteriuras resursas necessarias per pudair profitar da la midada.
La transfurmaziun digitala duai vegnir concepida uschia, ch'ella resguarda la schlattaina en moda neutrala. En las tecnologias digitalas vegnan integradas valurs ed imaginaziuns da las persunas che las sviluppan. Cun lur idea e tenutas da valurs influenzeschan questas persunas ils effects da las tecnologias digitalas sin la societad. Er algoritmus – pia las reglas da quintar davos las culissas – cuntegnan pregiudizis. La participaziun da differentas perspectivas a quests process è indispensabla per ina societad paritara. Gist las dunnas sco la mesadad da la populaziun, èn sutrepreschentadas en quest svilup.
Infurmaziuns, projects ed activitads