La tscherna da las linguas neolatinas spagnol, franzos, talian e rumantsch sco roms d'accent è colliada oz cun la cundiziun che la scolara u il scolar frequentia a medem temp latin sco rom cumplementar. Quai è ina consequenza da la revisiun parziala da la lescha davart las scolas medias. Questa colliaziun starmenta: a la scola chantunala a Cuira èn s'annunziads per il nov onn da scola 2012/13 mo 13 da 230 scolaras e scolars per spagnol, ils curs da franzos, talian e rumantsch sco roms d'accent n'èn gnanc reussids.
Las scolaras ed ils scolars sco er las numerusas persunas d'instrucziun pertutgadas han previs quai ed han pretendì sin differentas modas e manieras, ma en spezial cun ina petiziun d'abolir questa colliaziun obligatorica. Las iniziantas ed ils iniziants han rimnà entaifer curt temp passa 2000 suttascripziuns. Per la gronda part n'è l'obligaziun d'emprender latin betg attractiva e betg moderna, ella chaschuna in basegn supplementar d'uras da scola e da lavur, restrenscha las pussaivladads da tscherner roms ch'èn per tut las autras scolaras e per tut ils auters scolars avertas entaifer ils roms d'accent ed ils roms cumplementars ed ha per consequenza ch'ils roms d'accent neolatins vegnan evitads.
Las commembras ed ils commembers dal cussegl grond che han sutsegnà questa incumbensa na van betg d'accord cun quest svilup. Ellas ed els teman che l'impurtanza da l'entira gruppa da roms neolatins cun spagnol sco lingua internaziunala e cun las linguas naziunalas franzos, talian e rumantsch vegnia indeblida cun la colliaziun obligatorica cun latin. Ultra da quai bandunan las scolas medias dal Grischun en quai che reguarda las linguas er il context svizzer. Las sutsegnadras ed ils sutsegnaders supplitgeschan la regenza da prender immediatamain tut las mesiras ch'èn necessarias per annullar questa colliaziun obligatorica.
Ellas ed els motiveschan lur incumbensa sco suonda:
• Cumpareglià cun l'entira Svizra èn franzos e spagnol colliads obligatoricamain cun il latin sulettamain en il Grischun. Nus na duessan betg ir ina via linguistica speziala e supplementara. Nossa diversitad linguistica ans dat avunda lavur.
• Mo l'annullaziun da la colliaziun obligatorica cun latin garantescha la cuntinuaziun d'ina purschida adequata da l'instrucziun linguistica en spagnol, franzos e talian a las scolas medias dal Grischun.
• La colliaziun cun latin n'è insumma betg stringentamain obligatorica per in studi da linguas ad in'universitad svizra.
• Passa 2000 suttascripziuns e passa la mesadad da tut las deputadas e da tut ils deputads pretendan ina correctura en la realisaziun da la lescha davart las scolas medias ch'è motivada bain ed en moda objectiva.
• Las iniziantas ed ils iniziants giuvens da la petiziun meritan che lur acziun persvadenta vegnia prendida serius politicamain e ch'ella haja consequenzas concretas.
• L'impurtanza dal latin na vegn betg messa en dumonda. Latin duai vegnir purschì er vinavant. Da quai duain profitar en spezial er scolaras e scolars ch'èn entrads sur la scola secundara en il gimnasi.
Cuira, ils 30 d'avust 2012
Jaag, Claus, Mani-Heldstab, Albertin, Barandun, Baselgia-Brunner, Bezzola (Zernez), Bucher-Brini, Burkhardt, Caduff, Campell, Casanova-Maron, Casutt, Casutt-Derungs, Conrad, Dermont, Engler, Fallet, Foffa, Fontana, Frigg-Walt, Furrer-Cabalzar, Gartmann-Albin, Geisseler, Gunzinger, Hartmann (Champfèr), Hartmann (Cuira), Heiz, Hitz-Rusch, Holzinger-Loretz, Jeker, Jenny, Joos, Kappeler, Kasper, Kleis-Kümin, Koch (Igis), Kollegger (Cuira), Kollegger (Malix), Komminoth-Elmer, Krättli-Lori, Kunz (Fläsch), Kunz (Cuira), Locher Benguerel, Lorez-Meuli, Märchy-Caduff, Marti, Meyer-Grass, Michael (Castasegna), Müller, Nick, Niederer, Niggli (Samedan), Niggli-Mathis (Grüsch), Noi-Togni, Papa, Parolini, Parpan, Pedrini (Roveredo), Peyer, Pfäffli, Pfenninger, Pult, Sax, Steck-Rauch, Stiffler (Tavau Plaz), Stiffler (Cuira), Tenchio, Thöny, Tomaschett (Breil), Trepp, Troncana-Sauer, Tscholl, Valär, Vetsch (Claustra Vitg), Waidacher, Wieland, Zweifel-Disch, Degonda, Deplazes, Fausch, Monigatti, Pedrini (Soazza), Pfister
Resposta da la regenza
En il rom da la revisiun parziala da la lescha davart las scolas medias en il chantun Grischun dals 7 d'october 1962 (lescha davart las scolas medias; DG 425.000) aveva il cussegl grond concludì ils 22 d'avrigl 2008 da prender mesiras per augmentar la qualitad da la scolaziun e per garantir la qualitad (PCG 52007/2008, p. 661). La regenza ha mess en vigur la revisiun parziala da la lescha davart las scolas medias per il 1. da settember 2008. Ina da las mesiras per augmentar la qualitad da la scolaziun è stada quella che scolaras e scolars, che tschernan ina lingua neolatina sco rom d'accent, ston frequentar obligatoricamain l'instrucziun da latin e ston absolver a la fin da la scola media in examen da latin. En quest connex è vegnì lantschà l'onn da scola 2012/13 in experiment da scola cun latin sco rom cumplementar ch'è vegnì permess da la cumissiun svizra da maturitad (CSM) e ch'è limità a 5 onns.
Che las linguas neolatinas vegnian tschernidas main savens sco rom d'accent perquai ch'ellas èn colliadas obligatoricamain cun latin, na po betg vegnir confermà cleramain cun las datas ch'èn vegnidas registradas per l'emprim rapport intermediar davart l'experiment da scola per mauns da la CSM dals 13 da settember 2012. L'onn da scola current frequentan 202 scolaras e scolars ina 4. classa gimnasiala a la scola chantunala grischuna. 15 da quellas e da quels han tschernì spagnol sco rom d'accent. En cumparegliaziun cun ils ultims 2 onns da scola, nua ch'i n'era anc betg obligatoric d'absolver latin, n'è il dumber da scolaras e da scolars che han tschernì spagnol sco rom d'accent betg sa reducì sur la media. En las 5. classas gimnasialas èsi totalmain 20 (da 191) scolaras e scolars, en las 6. classas gimnasialas 16 (da 209). Franzos han memia paucas scolaras e memia paucs scolars da la 4. classa gimnasiala da la scola chantunala grischuna tschernì sco rom d'accent, uschia ch'il rom na vegn betg purschì quest onn da scola. L'onn da scola passà ha mo ina scolara tschernì franzos sco rom d'accent, l'onn avant 16 scolaras e scolars. Rumantsch e talian n'èn betg pli vegnids absolvids sco roms d'accent ils ultims 3 onns a la scola chantunala.
Sumegliantamain sa preschenta la situaziun en las scolas medias privatas dal chantun Grischun. Per exempel frequentan l'onn da scola current 8 da var 70 scolaras e scolars da las 4. classas gimnasialas da la scola media evangelica da Schiers (SME) spagnol sco rom d'accent. En las 5. classas gimnasialas èsi 7 da circa 75 scolaras e scolars ed en las 6. classas gimnasialas 17 da radund 100 scolaras e scolars.
La regenza è cunter l'interrupziun anticipada da l'experiment da scola permess da la CSM. Pir l'evaluaziun finala da l'experiment da scola vegn a mussar, sche la colliaziun obligatorica cun latin sa cumprova sco mesira per augmentar la qualitad da la scolaziun en il gimnasi. Intginas universitads, en spezial quellas da Turitg, da Losanna, da Genevra e da Neuchâtel, premettan ultra da quai enconuschientschas cumprovadas dal latin per il studi d'ina lingua neolatina. Las gimnasiastas ed ils gimnasiasts grischuns duain avair er vinavant la pussaivladad da s'acquistar las enconuschientschas da latin ch'èn necessarias per il studi d'ina lingua neolatina gia en il rom da lur scolaziun da maturitad. Perquai propona la regenza da refusar l'incumbensa.
19 d'october 2012