Per ils ultims onns constatain nus in augment massiv da l'immigraziun d'animals da rapina gronds, en spezial da l'urs, dal luf e dal luf-tscherver. Entant ch'ils luf-stscherver na chaschunan nagins problems, fan ils urs ed ils lufs gronds problems als possessurs d'animals da niz, a las vischnancas, a las autoritads ed a la populaziun pertutgada.
Suenter ch'ina emprima rotscha lufs è sa furmada al Calanda, stat p.ex. l'agricultura davant ina sfida dal tuttafatg nova. Nagin na sa, co che la rotscha lufs vegn a sa cumportar la proxima stad. Tenor persunas spezialisadas èsi pussaivel che betg mo il muvel manidel, mabain er vadels e vatgas-mamma na vegnan betg schanegiads d'attatgas dal luf. Il medem vala er per il cumportament da l'urs suenter il sien d'enviern en il Puschlav. Tge problems che resultan per l'agricultura han las experientschas mussà bain avunda l'onn passà en il Puschlav. L'utilisaziun agricula tradiziunala da pastgiras e d'alps d'enfin ussa è periclitada u mo pli pussaivla cun gronds custs persunals e finanzials.
Malgrà experientschas da plirs onns vegn l'efficacitad da la protecziun da muntaneras messa actualmain en dumonda. Ins n'ha betg pudì impedir dal tuttafatg che animals da niz èn vegnids stgarpads. Incidents tranter chauns da protecziun da muntaneras e viandants èn in indizi ch'i dat mancanzas en la tratga e la tegnida da chauns da protecziun da muntaneras. Mo ina clera structuraziun da la protecziun da muntaneras en il chantun Grischun po impedir ulteriurs regress e donns a lunga vista. Per motivs raschunaivels sto la protecziun da muntaneras vegnir concepida independentamain dal «Concept Luf Svizra», per che l'agricultura possia prender a mauns baud avunda eventualas adattaziuns. Senza in proceder coordinà, concentrà e planisà en moda cumplessiva restan ils meds finanzials, che tut las parts participadas han investì fin ussa, senza effect.
Er per las vischnancas han ils animals da rapina gronds consequenzas finanzialas e logisticas. Entant che la populaziun è p.ex. vegnida educada pli baud da cumpostar, è il mantun da cumpost en ils territoris pertutgads ussa ina invitaziun als animals selvadis da sa servir. Perquai sto l'entir concept da rument vegnir reponderà ed adattà sin tut il territori communal. La populaziun sto vegnir infurmada en moda preventiva coordinada davart ina vita cun animals da rapina gronds.
Per sustegnair las persunas ch'èn pertutgadas directamain èsi urgentamain necessari d'instradar diversas mesiras da prevenziun. Parallelamain a las meglieraziuns da la protecziun da muntaneras dovri mesiras da prevenziun en l'agricultura ed en las vischnancas. Ils custs supplementars ston vegnir surpigliads dal maun public!
Perquai vegn la regenza incumbensada:
1. da relaschar in concept davart la protecziun da muntaneras en il chantun Grischun, che cuntegna ils suandants puncts:
• planisaziun da la protecziun da muntaneras (analisa preventiva dals territoris e fixaziun da strategias da protecziun)
• monitoring (controlla ed accumpagnament dals manaschis cun chauns da protecziun da muntaneras)
• cas d'animals da niz stgarpads (analisa immediata dal conturn ed examinaziun da mesiras da prevenziun)
• cas da morsas (meglieraziun immediata da la segirezza e da la qualitad da lavurar sin il manaschi)
• staziun da chauns da protecziun da muntaneras (pensiun da curta durada per realisar mesiras en il rom dal monitoring confurm a la protecziun dals animals)
2. da relaschar in concept per mesiras da prevenziun en l'agricultura e per las vischnancas en tut il chantun.
3. da metter a disposiziun ils meds finanzials necessaris per la realisaziun dals concepts, per las mesiras da prevenziun e per ils custs supplementars da tut las parts participadas. Per l'onn 2013 ston ils daners vegnir deliberads or dal preventiv current. Per l'onn 2014 duain ils custs vegnir budgetads ordinariamain.
4. da s'engaschar intensivamain tar la confederaziun, per ch'ils meds finanzials federals concernent ils animals da rapina gronds vegnian augmentads. I na dastga betg esser che l'entira Svizra vul animals da rapina gronds e ch'ils chantuns pertutgads ston surpigliar sezs la gronda part dals custs.
Cuira, ils 12 da favrer 2013
Michael (Donat), Della Vedova, Darms-Landolt, Aebli, Albertin, Barandun, Berther (Mustér), Bucher-Brini, Burkhardt, Casty, Casutt Renatus, Cavegn, Clalüna, Davaz, Dosch, Fallet, Fasani, Foffa, Frigg-Walt, Gartmann-Albin, Grass, Hardegger, Heiz, Hitz-Rusch, Holzinger-Loretz, Jeker, Kappeler, Kasper, Kleis-Kümin, Koch (Tumein), Kollegger (Cuira), Kollegger (Malix), Komminoth-Elmer, Locher Benguerel, Lorez-Meuli, Mani-Heldstab, Märchy-Caduff, Michael (Castasegna), Niederer, Niggli (Samedan), Niggli-Mathis (Grüsch), Noi-Togni, Papa, Parolini, Pedrini, Peyer, Pfenninger, Rosa, Steck-Rauch, Stiffler (Tavau Plaz), Stiffler (Cuira), Tenchio, Thöny, Tomaschett-Berther (Trun), Trepp, Troncana-Sauer, Zanetti, Buchli (Tenna), Bürgi-Büchel, Degonda, Deplazes, Derungs, Epp, Felix (Scuol), Loi, Michel (Igis), Monigatti, Müller (Susch), Pfister, Wellinger
Resposta da la regenza
La situaziun en il sectur da la protecziun da muntaneras è fitg nuncuntentaivla per ils circuls pertutgads. Il basegn da mesiras adattadas e da sustegn professiunal è grond. Las mesiras tenor il concept da la confederaziun na bastan betg per cuntanscher resultats qualitativamain buns en il sectur da la protecziun da muntaneras. Sch'il chantun na vul betg laschar sulettas las persunas pertutgadas, n'ha el naginas autras pussaivladads che da prender sez mesiras, damai ch'ins na po actualmain betg spetgar dapli agid da la confederaziun. Las resursas chantunalas actualas disponiblas na bastan dentant lunschor betg en quest sectur.
Pervia da quai, ma er sin basa da la constataziun che la tratga dals chauns e la structura organisatorica dal program per la protecziun da muntaneras han mancanzas, ha il chantun laschà far vers la fin da l'onn 2012 in'expertisa che duai examinar la problematica dals chauns da protecziun da muntaneras en il chantun Grischun e che duai er proponer mesiras. L'expertisa "Concept per la protecziun da muntaneras" propona differentas mesiras che permettan d'eliminar las mancanzas actualas. Tut en tut vegni fatg quint cun custs da var 380 000.– francs. Ma actualmain èn planisads meds finanzials federals da mo circa 180 000.– francs. Ils custs restants da var 200 000.– francs ston vegnir pajads dal chantun. Betg resguardads na vegnan er vinavant ils custs supplementars generals che la preschientscha dals animals da rapina gronds chaschuna tar las persunas pertutgadas en l'agricultura e tar ils uffizis chantunals pertutgads.
En connex cun la schluppettada da l'urs M13 èn vegnidas tschentadas tar il parlament federal e chantunal dumondas davart l'avegnir da l'urs en Svizra e davart deficits existents en il dossier "urs". Sin tut ils plauns spezialisads èn ins da l'avis che mesiras da prevenziun èn da gronda impurtanza e ston vegnir intensivadas. Las mesiras da prevenziun han la finamira d'evitar donns e da tegnair davent ils urs uschè bain sco pussaivel dals umans resp. dals abitadis. Sch'ils urs chattan en la vischinanza dals abitadis material organic ch'els pon utilisar – savens vanzadiras –, sa disan els svelt vi da questas funtaunas da nutriment. Consequentamain ston la confederaziun, il chantun e las vischnancas prender mesiras da prevenziun praticas. Ina prevenziun generala per l'entir territori duai bain vegnir prendida en mira, n'è dentant betg realistica per il mument. Per quest intent mancan meds correspundents en tut ils secturs. Ultra da quai dovri dentant er l'acceptanza da la populaziun en ils territoris, nua che l'urs viva, e – collià cun quai – la voluntad da realisar mesiras da prevenziun.
Tar ils puncts concrets da l'incumbensa prenda la regenza posiziun sco suonda:
1. In "Concept per la protecziun da muntaneras" en il rom proponì è gia vegnì elavurà.
2. En chaussas prevenziun stain nus en il Grischun pir al cumenzament. En l'agricultura, che n'è durant generaziuns betg stada confruntada cun animals da rapina gronds, dovri mesiras che chaschunan gronds custs. Il "Concept per la protecziun da muntaneras" propona talas mesiras. Per quellas vegni fatg quint cun custs da 200 000.– francs da vart dal chantun.
Er gia avant maun è in concept per il proceder en las vischnancas. Da princip èn mesiras da prevenziun sin territori communal chaussa da las vischnancas. Il chantun sustegna dentant questas mesiras e porscha a las vischnancas in instrumentari cun ils suandants instruments:
• Agid pratic per la prevenziun da l'urs: Instrucziun per il tractament pratic da funtaunas da nutriment antropogenas en territoris da l'urs (infurmaziun, organisaziun e realisaziun pratica da mesiras da prevenziun).
• Cussegliaziun/plan da mesiras: Ina cussegliaziun versada tar l'elavuraziun d'in plan da mesiras e tar la realisaziun pratica da mesiras preventivas al lieu è la premissa per il success. Las vischnancas en territoris (potenzials) da l'urs ston far e realisar plans da mesiras concretas. La finamira è quella da cuntanscher al lieu ina prevenziun da l'urs che ha success.
• Infurmaziun: En il rom d'occurrenzas regiunalas per las autoritads communalas vul il chantun tematisar la necessitad da mesiras da prevenziun sco er preschentar las pussaivladads ed ils instruments respectivs.
Il chantun duai gidar a finanziar er vinavant la cussegliaziun professiunala per elavurar ils plans da mesiras sin il stgalim da la vischnanca.
3. En il sectur da la prevenziun d'animals da rapina gronds èn ils budgets currents strapatschads gia oz. Ils posts spezialisads na disponan betg da las reservas necessarias per finanziar incumbensas supplementaras. Mesiras necessarias pon vegnir finanziadas l'onn 2013 mo sur ina procedura da credit posteriur. Per l'onn 2014 vegnan ils meds budgetads en moda ordinaria.
4. La regenza è da l'avis ch'il tema "animals da rapina gronds" ed uschia er la prevenziun che stat en connex cun quest tema, èn en emprima lingia ina incumbensa federala. En consequenza da la moziun Hassler (10.3242) è il cussegl federal vegnì incumbensà d'elavurar in rapport davart soluziuns per finanziar a pli lunga vista las mesiras per proteger las muntaneras sco er da procurar per lur basas giuridicas. Il rapport n'è betg anc avant maun. Il chantun vegn er vinavant a far tut il pussaivel ed a s'engaschar che la confederaziun mettia er a disposiziun ils meds necessaris per ademplir questa incumbensa impurtanta.
En quest senn è la regenza pronta d'acceptar l'incumbensa.
2 da matg 2013