Enconuschentamain n'è la dretgira administrativa betg entrada en il recurs da l'emprim sutsegnader cunter la votaziun concernent "sinergia". Ella ha motivà sia decisiun da betg entrar en chaussa cun quai che l'art. 60 al. 2 lit. c LGA prevesa in termin da recurs da 10 dis dapi ch'il motiv da recurs è vegnì scuvrì, il pli tard dentant suenter la publicaziun uffiziala dals resultats d'ina votaziun (consideraziun 2a p. 14). – Davart ils arguments dal recurrent ch'en las explicaziuns da votaziun na sajan vegnidas menziunadas naginas indicaziuns dals meds legals, ha la dretgira administrativa considerà ch'i na sa tractia tar las explicaziuns da la votaziun ni d'ina disposiziun ni d'ina decisiun, mabain d'in act real co ch'el saja usità en ina procedura da votaziun e pussaivel en differenta moda. Tals acts reals na vegnian dentant betg munids cun ina indicaziun dals meds legals (consideraziun 3 p. 17).
Entant che disposiziuns e decisiuns ston stringentamain vegnir munidas tenor l'art. 22 al. 1 LGA cun ina indicaziun dals meds legals, ed il resultat sto er – tar elecziuns e votaziuns chantunalas – vegnir publitgà da la chanzlia chantunala stringentamain en il fegl uffizial dal chantun inditgond il dretg da recurs (art. 44 al. 1 LDPC), na vala quai betg tenor il dretg chantunal vertent tar las explicaziuns da votaziun ch'ins po medemamain contestar tenor las consideraziuns da la dretgira administrativa. Cuntrari a las disposiziuns ed a las decisiuns vegn qua premess che las votantas ed ils votants enconuschan resp. ston enconuscher la regulaziun legala davart il med legal admissibel, l'instanza da recurs, a la quala i sto vegnir appellà, ed il termin per meds legals. In'applicaziun talmain differenta en l'indicaziun dals meds legals n'è betg adequata.
Il senn e l'intent d'ina indicaziun dals meds legals è da mussar a la burgaisa ed al burgais che tschertga dretg la via, co ch'ella ed el po sa defender cunter in act uffizial. Sch'igl èn colliadas vi dal termin per meds legals consequenzas giuridicas sco entrar u betg entrar en chaussa, n'èsi betg chapibel pertge ch'ina indicaziun dals meds legals sto vegnir menziunada tar disposiziuns e tar decisiuns, dentant betg tar explicaziuns da votaziun che pon vegnir contestadas sco uschenumnads acts reals.
L'avis che votantas e votants stoppian enconuscher las regulaziuns legalas respectivas davart il termin per meds legals, davart l'instanza da recurs e davart il gener dal med legal n'è betg realistic. Perfin per bleras politicras e blers politichers è ina tala supposiziun simplamain exagerada.
Or dal puntg da vista dals dretgs politics democratics e da la transparenza èsi indispensabel da reglar en moda unitara l'obligaziun da l'indicaziun dals meds legals ed uschia er da prescriver stringentamain ina tala tar explicaziuns da votaziun chantunalas.
Correspundentamain supplitgeschan las sutsegnadras ed ils sutsegnaders la regenza da cumplettar la lescha davart ils dretgs politics (LDPC) e/u la lescha davart la giurisdicziun administrativa (LGA) en quel senn che las explicaziuns da votaziuns chantunalas ston vegnir munidas cun ina indicaziun dals meds legals che mussa, entaifer tge termin cun tge med legal tar tge instanza che questas pon vegnir contestadas.
Cuira, ils 23 d'avrigl 2013
Tscholl, Claus, Augustin, Bezzola (Samedan), Bezzola (Zernez), Brandenburger, Buchli-Mannhart, Burkhardt, Campell, Casutt Renatus, Davaz, Hardegger, Jeker, Jenny, Kasper, Koch (Igis), Kollegger (Cuira), Komminoth-Elmer, Krättli-Lori, Kunz (Cuira), Marti, Meyer-Grass, Nick, Niggli-Mathis (Grüsch), Parolini, Pedrini (Roveredo), Stiffler (Tavau Plaz), Vetsch (Pragg-Jenaz), Gugelmann, Haltiner
Resposta da la regenza
Tras las explicaziuns da votaziun che ston vegnir approvadas da la cumissiun da redacziun infurmescha il cussegl grond las votantas ed ils votants davart il cuntegn pli detaglià dals projects chantunals che van en votaziun, ed el propona d'acceptar u da refusar ils projects (art. 22 da la lescha davart ils dretgs politics en il chantun Grischun [LDPC; DG 150.100]; art. 28 al. 4 lit. d da l'urden da gestiun dal cussegl grond [DG 170.140]). Las explicaziuns da votaziun èn in uschenumnà act real, vul dir in act administrativ ch'è drizzà sin in success effectiv, e betg ina disposiziun, pia betg in act administrativ ch'è drizzà sin in success giuridic (determinaziun da dretgs e d'obligaziuns tranter il stadi e l'adressata u l'adressat). L'obligaziun d'inditgar meds legals tenor l'art. 22 al. 1 da la lescha davart la giurisdicziun administrativa (LGA; DG 370.100) vala exclusivamain per acts administrativs, vul dir per disposiziuns e per decisiuns, e betg per acts administrativs reals, sco las explicaziuns da votaziun. Quai ha la dretgira administrativa decidì cleramain en il cas "sinergia".
L'urden da meds legals che vala en il sectur dals dretgs politics en il Grischun prevesa en quest connex tranter auter ch'ins po recurrer en emprima instanza tar la regenza ed en segunda instanza tar la dretgira administrativa pervia d'irregularitads tar la preparaziun e tar la realisaziun da votaziuns chantunalas (uschenumnà recurs da votaziun, cf. art. 95 al. 1 lit. b ed art. 102 LDPC). Questas irregularitads pon pertutgar acts (u er omissiuns) da different gener d'autoritads u da persunas privatas (mancanzas organisatoricas, mancanzas da procedura, influenza inadmissibla da vart da las autoritads u da vart da persunas privatas, dumbraziun incorrecta). Tar ils acts da preparaziun e da realisaziun, cunter ils quals ins po far recurs da votaziun, tutgan er las explicaziuns da votaziun. Igl è cunvegnent che tals acts reals na cuntegnan logicamain betg ina indicaziun dals meds legals resp. na pon logicamain betg vegnir munids cun ina tala. La pussaivladad d'in recurs da votaziun ed ils termins relativs ed absoluts che ston vegnir resguardads en quest connex vegnan dentant mintgamai communitgads regularmain ed explicitamain a las votantas ed als votants en il fegl uffizial dal chantun Grischun, e quai tant tar l'annunzia d'ina votaziun chantunala sco er pli tard tar la publicaziun dals resultats. Suenter la decisiun en il cas "sinergia" ha la dretgira administrativa plinavant sclerì ch'eventualas contestaziuns en connex cun las explicaziuns da votaziun ston – en divergenza da la via ordinaria da las instanzas – excepziunalmain vegnir purtadas directamain davant la dretgira administrativa. Quai per motivs da dretg public e per raschuns statalpoliticas.
Sut questas circumstanzas n'èsi – tenor l'avis da la regenza – betg adequat da prevair en la lescha in'obligaziun d'inditgar meds legals per in singul cas d'applicaziun. Quai vala tant pli, perquai che la dumonda da far in recurs direct tar la dretgira administrativa per motivs da dretg public e per raschuns statalpoliticas po resultar en il rom da la preparaziun e da la realisaziun da votaziuns chantunalas er tar contestaziuns d'auters acts reals da la regenza e dal cussegl grond, ils quals n'èn betg accessibels ad ina indicaziun dals meds legals. Uschia per exempel, sch'i duai vegnir contestà schebain commembras u commembers da la regenza u dal cussegl grond han fatg valair inadmissiblamain lur influenza en in cumbat da votaziun. Sche recurs vegnan tuttina inoltrads a la regenza en tals cas excepziunals, vegnan quels surdads a la dretgira administrativa cumpetenta, per ch'i na resultia betg in dischavantatg per las persunas che tschertgan dretg (art. 4 al. 3 LGA).
La protecziun giuridica en il sectur dals dretgs politics è garantida gia oz. Sco explitgà vegnan las votantas ed ils votants rendids attents repetidamain a las pussaivladads da far recurs. Las circumstanzas spezialas ch'existan en quest sectur (contestaziun d'acts reals) pretendan dentant er da las votantas e dals votants resp. da lur represchentantas legalas e da lur represchentants legals en mintga cas ina tscherta attenziun, en spezial sch'i sa tracta da sclerir la dumonda schebain il termin da recurs vegn observà.
Tenor quai ch'è vegnì ditg na vesa la regenza nagin basegn d'agir e propona perquai al cussegl grond da refusar l'incumbensa.
13 da zercladur 2013