En ses terz rapport dal schaner 2012 davart la realisaziun da la convenziun da basa dal cussegl da l'Europa per proteger las minoritads naziunalas (convenziun da basa) ha la confederaziun constatà che la situaziun areguard las plazzas da staziunament e da transit per viagiantas e viagiants n'è betg sa meglierada ils ultims 10 onns sin plaun naziunal.

En il Grischun stattan a disposiziun en las vischnancas da Panaduz, Favugn, Roten e Ziràn plazzas da transit che vegnan administradas da questas vischnancas e duvradas da las viagiantas e dals viagiants. Facticamain duvradas vegnan dentant mo las plazzas a Panaduz (savens), a Favugn (strusch) ed a Ziràn (savens; campadi). La vischnanca da Cazas (10 parcellas) e la citad da Cuira (7 parcellas) han mintgamai ina plazza da staziunament. Entant che la plazza a Cuira vegn administrada da la citad, stat la plazza da staziunament a Cazas sut la surveglianza dal chantun sco locatur da la plazza.

Ils custs persunals e finanzials per mantegnair relaziuns ordinadas sin la plazza da transit per viagiantas e viagiants esters a Domat èn daventads ils ultims onns ina grevezza pli e pli gronda per la vischnanca da Domat. Pervia da quai e pervia dal fatg ch'i n'è betg specificamain ina incumbensa communala da metter a disposiziun ina tala plazza da transit, è la contribuziun chantunala al mantegniment da la plazza da transit vegnida augmentada l'onn 2012 da 3000 francs per onn a 10 000 francs per onn.

Tar las dumondas tschentadas:

1. Tant en vista al dumber da plazzas da staziunament e da transit en tut la Svizra sco er tenor il giudicament da l'associaziun da las viagiantas e dals viagiants po la situaziun en noss chantun vegnir giuditgada senz'auter sco exemplarica. L'associaziun da las viagiantas e dals viagiants attesta al chantun ch'el haja fatg sias lezias e ses pensums en quest sectur e ch'el saja posiziunà fitg bain en cumparegliaziun cun il rest da la Svizra. La plazza da transit a Panaduz po vegnir designada sco exemplarica, tranter auter areguard l'infrastructura. Cun la plazza da transit a Domat dispona il chantun dal rest da la suletta plazza uffiziala da quest gener en Svizra. Areguard il basegn da plazzas da staziunament e da transit stoi vegnir menziunà en general, che talas plazzas vegnan giavischadas – per differents motivs – da preferenza en territoris urbans.

La regenza è dentant conscienta che mintga chantun è – da princip ed independentamain dal dumber absolut da plazzas existentas – obligà da procurar per ulteriuras purschidas da plazzas. Quai vala tant pli, perquai ch'ils chantuns han la responsabladad principala per la planisaziun dal territori ed uschia per resguardar en la planisaziun ils basegns da las viagiantas e dals viagiants. Sco quai ch'exempels d'auters chantuns mussan, è dentant il sustegn da las vischnancas per ils basegns da las viagiantas e dals viagiants la finala in factur decisiv, per ch'ils plans da construir ina plazza possian vegnir realisads. Gist l'exempel positiv da la vischnanca da Panaduz cumprova che la realisaziun dependa decisivamain da la dumonda, quant bainvulentas che las persunas, che han la responsabladad politica al lieu, èn envers ils giavischs da las viagiantas e dals viagiants.

Sin basa da la situaziun odierna na vesa la regenza actualmain nagin basegn d'agir per endrizzar ulteriuras plazzas da staziunament e da transit, ni per viagiantas e viagiants svizzers ni per esters.

2. La regenza sentenziescha l'antiziganissem sco furma d'ina "cumbinaziun disgraziada da discriminaziun structurala e da stigmatisaziun culturala da Jenics, Sintis e Romas" (Societad per pievels smanatschads). Ella na vesa dentant nagins indizis che questa furma da rassissem avess survegnì en il Grischun ina dimensiun che laschass giustifitgar da prender mesiras pli severas. Dal rest è la regenza da l'avis ch'ils dretgs da las minoritads vegnian protegids suffizientamain tras il dretg vertent, premess che quel vegnia realisà en moda consequenta (tranter auter la norma penala cunter il rassissem).

3. Sco locatur da la plazza da staziunament a Cazas n'ha il chantun betg mo contact regular cun la vischnanca da staziunament, mabain er cun las locatarias ed ils locataris sezs. Ils basegns ed ils giavischs da las viagiantas e dals viagiants vegnan per regla discutads al lieu e sche pussaivel ademplids en moda pragmatica. Las ulteriuras plazzas vegnan mintgamai tgiradas ed administradas cumplainamain da las vischnancas da staziunament. In'enquista tar questas vischnancas ha mussà ch'i n'aveva strusch temas, nua ch'il chantun avess pudì surpigliar ina funcziun da sustegn. Il basegn da discussiun è vegnì refusà da tut las vischnancas. Per quest motiv ha il chantun desistì da la discussiun planisada.

4. In'enquista actuala tar las vischnancas da staziunament en dumonda mussa in maletg sumegliant sco pli baud. En connex cun las viagiantas ed ils viagiants n'han naginas vischnancas difficultads che pretendessan urgentamain l'agid dal chantun. Ina discussiun tranter il chantun e las vischnancas na s'impona pia er vinavant betg. Sche quest giudicament sa midass nunspetgadamain, fiss la regenza pronta da reagir a curta vista e da tschertgar il discurs cun las vischnancas. Quai fiss p.ex. il cas, sch'ina vischnanca da staziunament actuala avess l'intenziun da serrar la plazza per las viagiantas ed ils viagiants, senza che quai fiss necessari e malgrà ch'il basegn per la plazza fiss avant maun.

15 d'avust 2014