Navigation

Inhaltsbereich

Incumbensa Claus concernent l'adattaziun dal sistem electoral per il cussegl grond

Sessiun: 29.08.2019

En reguard a las elecziuns dal cussegl grond dals 10 da zercladur 2018 ha la regenza dal chantun Grischun fixà il dumber da las deputadas e dals deputads da mintga circul electoral che pon vegnir elegids per la perioda da legislatura 2018-2022. Cunter il conclus da la regenza han 54 persunas privatas sco er tschintg partidas politicas ch'èn activas en il chantun Grischun fatg recurs tar la dretgira administrativa dal chantun Grischun sco er tar il tribunal federal.

Cun la sentenzia dals 29 da fanadur 2019 è quest recurs vegnì approvà per part dal tribunal federal. Il tribunal federal constatescha che la procedura electorala da maiorz che vala actualmain per l'elecziun dal cussegl grond correspunda per gronda part, dentant betg en tut ils reguards, a las pretensiuns dal dretg constituziunal. Inconfurma cun la constituziun federala è l'applicaziun dal sistem electoral da maiorz en il circul electoral il pli pitschen Avras ed en ils sis circuls electorals cun la pli gronda populaziun Cuira, Tschintg Vitgs, Engiadin'ota, Razén, Tavau e Glion.

Cleramain constatescha la sentenzia che la procedura electorala da maiorz n'è betg da contestar per 32 circuls electorals. Per ina gronda part da la populaziun stat en quests circuls la persunalitad da las candidatas e dals candidats en il center e betg l'appartegnientscha ad ina partida. Uschia datti differentas pussaivladads per il Grischun per adattar ses sistem electoral. D'ina vart po vegnir mantegnida la procedura electorala da maiorz, sch'il circul d'Avras sco circul electoral il pli pitschen vegn engrondì e sch'ils circuls electorals memia gronds vegnan correspundentamain dividids en circuls electorals pli pitschens. Ina segunda pussaivladad è quella da far las elecziuns tenor il sistem electoral da proporz en quests circuls electorals.  En ils 32 circuls electorals incontestads duai en quest connex vegnir elegì vinavant tenor la procedura electorala da maiorz.

La represchentanza da nossas linguas, da nossas vals, da nossas regiuns e da nossas culturas en il parlament è indispensabla per il Grischun. Ina introducziun dal sistem electoral da proporz pur sto pervia da quai vegnir refusada.

La regenza vegn incumbensada da suttametter al cussegl grond ina missiva davart l'adattaziun dal sistem electoral per il cussegl grond.  En quest connex duai la procedura electorala vertenta vegnir mantegnida vinavant en ils 32 circuls incontestads. Per ils circuls electorals contestads dal tribunal federal duain vegnir proponidas duas variantas:

1.     Mantegnair la procedura electorala da maiorz cun engrondir il circul electoral Avras e cun divider ils 6 circuls electorals cun la pli gronda populaziun en plirs circuls electorals pli pitschens.

2.     Introducir il sistem electoral da proporz en ils 6 circuls electorals cun la pli gronda populaziun. Cumplementarmain po vegnir examinada ina divisiun da singuls da quests circuls electorals en circuls electorals pli pitschens cun procedura electorala da maiorz. Il circul electoral Avras sto er vegnir adattà.

Cuira, ils 29 d'avust 2019

Claus, Michael (Donat), Cavegn, Berther, Bettinaglio, Bigliel, Brunold, Buchli-Mannhart, Caluori, Cantieni, Caviezel (Tavau Clavadel), Censi, Clalüna, Danuser, Derungs, Ellemunter, Engler (Tavau Vitg), Epp, Fasani, Felix, Flütsch, Föhn, Giacomelli, Grass, Gugelmann, Hardegger, Hartmann-Conrad, Hefti, Hitz-Rusch, Hohl, Holzinger-Loretz, Jenny, Jochum, Kasper, Kohler, Kunfermann, Kunz (Fläsch), Kunz (Cuira), Kuoni, Loepfe, Loi, Maissen, Märchy-Caduff, Marti, Michael (Castasegna), Mittner, Müller (Susch), Natter, Niggli (Samedan), Niggli-Mathis (Grüsch), Papa, Paterlini, Pfäffli, Ruckstuhl, Rüegg, Sax, Schmid, Schneider, Schutz, Stiffler, Tanner, Thomann-Frank, Thür-Suter, Tomaschett (Breil), Ulber, Valär, Waidacher, Weidmann, Wellig, Widmer-Spreiter (Cuira), Zanetti (Sent), Costa, Davaz, Engler (Surava), Niederreiter

Resposta da la regenza

Cun la sentenzia dals 29 da fanadur 2019 ha il tribunal federal constatà che la procedura da maiorz che vala actualmain en il chantun Grischun per las elecziuns dal cussegl grond correspundia per gronda part, però betg en tuts reguards, a las pretensiuns dal dretg constituziunal (1C_495/2017). Inconfurma cun la constituziun federala è per il tribunal federal l'applicaziun dal sistem electoral da maiorz en il circul electoral il pli pitschen Avras (quai sut l'aspect da l'egualitad da la forza da las vuschs/da la represchentaziun) ed en ils sis circuls electorals cun la pli gronda populaziun Cuira, Tschintg Vitgs, Engiadin'ota, Razén, Tavau e Glion (quai sut l'aspect da l'egualitad da la valur dal success). Il tribunal federal supplitgescha las autoritads cumpetentas dal chantun Grischun en il senn d'ina decisiun d'appel da stgaffir – en reguard a las proximas elecziuns dal cussegl grond (2022) e resguardond las ponderaziuns giudizialas – in urden electoral confurm a la constituziun.

Sin basa da la sentenzia dal tribunal federal èsi necessari d'adattar il sistem electoral vertent en reguard a la proxima elecziun da renovaziun dal cussegl grond la primavaira 2022. I vala pia da stgaffir entaifer in temp relativamain curt in sistem electoral ch'è d'ina vart confurm a la constituziun e che chatta da l'autra vart in vast sustegn politic.  In sistem electoral futur sto esser stabil, transparent/chapaivel, gist e confurm a la lescha. En spezial sto el resguardar la diversitad geografica (valladas), culturala, economica, linguistica, sociala e confessiunala da noss chantun e garantir che questa diversitad vegnia er represchentada correspundentamain en il cussegl grond.

Per la regenza èsi impurtant che quest process fitg pretensius possia vegnir prendì per mauns cun resguardar las pussaivladads mussadas dal tribunal federal e sin basa dals criteris numnads qua survart, ma senza sa restrenscher memia baud a models concrets. Il sistem electoral optimal per il Grischun duai vegnir tschertgà sin basa d'ina vasta analisa e d'ina preschentaziun generala averta. En quest process ston vegnir sclerids pli detagliadamain en spezial ils models dal sistem electoral favurisads en l'incumbensa, inclusiv er variantas da quests models; ed en cas da sistems electorals da maiorz e maschadads datti en plirs reguards pussaivladads concepziunalas che duain vegnir examinadas en reguard a lur adattaziun per las relaziuns en il Grischun. En in proxim project da consultaziun duai il resultat da questa evaluaziun alura vegnir preschentà avertamain ed il model concret ch'è da favurisar ord vista da la regenza, duai – eventualmain cun variantas – vegnir mess en discussiun. Il discurs politic davart il dretg sistem electoral duai uschia pudair vegnir fatg en enconuschientscha dals fatgs e da differentas pussaivladads sco er da lur consequenzas respectivas. Tenor l'avis da la regenza garantescha quest pro­ceder meglier ch'i possia vegnir chattà il sistem electoral, ch'è bun per il chantun Grischun ord vista giuridica ed ord vista politica. Questa schanza vegniss manchen­tada, sch'ins sa concentrass gia ussa, sco pretendì en l'incumbensa, mo sin tscherts models.

Sa basond sin questas consideraziuns propona la regenza al cussegl grond da midar questa incumbensa sco suonda:

La regenza vegn incumbensada da suttametter al cussegl grond ina missiva davart l'adattaziun dal sistem electoral per il cussegl grond. Il sistem electoral futur sto esser stabil, transparent/chapaivel, gist e confurm a la lescha. En spezial sto el resguardar la diversitad geografica (valladas), culturala, economica, linguistica, sociala e confes­siunala da noss chantun e garantir che questa diversitad vegnia er represchentada correspundentamain en il cussegl grond.

29 d'october 2019