Il provediment cun victualias e cun ulteriura rauba dal diever quotidian è garantì tras il martgà. La purschida è oz uschè gronda sco mai e praticamain adina disponibla. Numerus supermartgads fitg differents stattan a disposiziun, il dumber da negozis da tancadi è s'augmentà fermamain ed il commerzi online flurescha. Als urs da bleras vischnancas e dals centers regiunals han detaglists gronds avert ils ultims onns in grond dumber da butias. En consequenza da quai svaneschan las butias dal vitg ed ulteriuras purschidas, perquai che la clientella dad oz è fitg mobila. Ella utilisescha las pussaivladads da far cumpras ordaifer ils vitgs, ch'èn pli multifaras e savens er pli favuraivlas, uschia ch'il commerzi vegn spustà en quests lieus, u cumpra online. Las purschidas da servetschs e las pussaivladads da far cumpras en ils vitgs èn bain giavischadas e praticas, ellas na vegnan dentant betg duvradas consequentamain avunda da la populaziun per esser rentablas. Las purschidas rendan savens mo, sche cunzunt er anc las turistas ed ils turists fan diever dad ellas. En vista a questa realitad èsi ina gronda sfida per las vischnancas da porscher lieus da viver cun cen­ters attractivs. Però datti, en spezial sch'ins integrescha il turissem, er schanzas per nischas, sco p.ex. butias sin bains purils u novs models da fatschenta sco butias dal vitg mobilas u digitalas. Plinavant existan butias dal vitg e purschidas prosperaivlas, che vegnan iniziadas e manadas cun bler spert innovativ per exempel d'associaziuns u d'uniuns dal vitg.

Tar la dumonda 1: Il svilup menziunà ha grondas consequenzas per il territori rural. Ils servetschs svaneschan, perquai ch'els na rendan simplamain betg pli. Per ch'i saja attractiv d'abitar en in vitg, dovri dentant tranter auter ina retscha da purschidas e da servetschs en il vitg u en la vischinanza da quel. Correspundentamain augmen­tan las butias dal vitg l'attractivitad dals vitgs ed èn impurtantas per domiciliar auters servetschs en ils vitgs. Quai vala particularmain per vischnancas turisticas. Per ga­rantir il provediment da la populaziun cun rauba dal diever quotidian ed en vista a las realitads actualas (concepziun da la purschida, cumportament da far cumpras, mobi­litad e.u.v.) èn las butias dal vitg dentant main relevantas.

Tar la dumonda 2: Ina concepziun ed in svilup attractiv dals vitgs, dals abitadis e dals centers dals vitgs èn d'ina vart incumbensas da las vischnancas. Da l'autra vart gida il chantun a rinforzar ils centers regiunals, per ch'ils servetschs relevants per las interpresas indigenas e per la populaziun stettian a disposiziun en moda concentrada en spazis productivs e funcziunals (cf. missivas nr. 5/2014–2015, nr. 2/2015–2016 e nr. 14/2019–2020). Cun ils instruments dal svilup economic, turistic e regiunal vegnan sustegnids projects che augmentan la cumpetitivitad e la valurisaziun en las regiuns e che gidan uschia a mantegnair ed a stgaffir plazzas da lavur sco er a cun­tanscher ina colonisaziun decentrala. Quai ha er in effect positiv sin il potenzial da vart da la dumonda per manar butias dal vitg en moda rentabla. Ultra da quai promo­va il chantun mesiras cuminaivlas innovativas per rinforzar la producziun e la com­merzialisaziun da products regiunals a favur da l'agricultura tenor il dretg federal e tenor las mesiras chantunalas independentas, sco p.ex. projects per il svilup regiunal (PSR), mesiras cooperativas e mesiras per promover la vendita. Decisiv èsi però che la clientella en ils vitgs sustegnia las purschidas.

Tar las dumondas 3 e 4: Talas promoziuns da manaschis singuls n'èn betg pussai­vlas e sfalsifitgassan la concurrenza ed il martgà. Ultra da quai è la valurisaziun pli­tgunsch minimala. Il chantun fixescha las cundiziuns generalas per in svilup positiv en las regiuns inclusiv il turissem, per che la valurisaziun en il sistem total possia vegnir rinforzada cun iniziativas privatas. Las pussaivladads da promoziun èn limi­tadas a projects che portan in niz per l'entira economia publica. Ils projects ston rin­forzar la cumpetitivitad e la capacitad d'innovaziun dal Grischun sco plazza econo­mica, mantegnair u augmentar la valurisaziun e segirar u stgaffir plazzas da lavur. Mesiras per mantegnair las structuras cun butias dal vitg betg rentablas na tutgan betg latiers. Percunter pon vegnir promovidas mesiras cuminaivlas en il sectur agricul. Dal rest datti iniziativas privatas che promovan tals projects, sco en spezial l'Agid per la muntogna che ha purschì ils onns passads in sustegn finanzial a numerus projects da butias dal vitg.

5 d'avrigl 2023