Incumbensa da la fracziun da la PS concernent l'introducziun dal referendum constructiv en il Grischun (emprim sutsegnader Jäger)
Sessiun: 28.08.2009
Il referendum constructiv è vegnì introducì gia ils onns 1990 en ils chantuns Berna e Sutsilvania. Er la revisiun totala da la constituziun dal chantun Turitg dals 27 da favrer 2005 prevesa oz en l'art. 35 in "referendum cun cuntraproposta da votantas e da votants". Tenor quest nov dretg dal pievel pon tuttina bleras votantas e tuttina blers votants sco tar il referendum legislativ facultativ "usità" far in referendum legislativ cun inoltrar – entaifer il termin da referendum ordinari – supplementarmain ina cuntraproposta formulada. Tenor il dretg dal chantun Turitg prenda er il cussegl grond anc ina giada posiziun davart questa cuntraproposta avant la votaziun dal pievel.
En il chantun Turitg vegni fatg stediamain diever da la pussaivladad dal referendum constructiv. Mo en ils mais da matg/zercladur 2009 èn vegnids inoltrads cun success gist trais referendums cun cuntraproposta. Ultra dal referendum cun cuntraproposta cunter la construcziun nova e cunter l'engrondiment da las pistas a l'eroport da Turitg èn reussids er dus referendums constructivs davart la revisiun dal dretg fiscal dal chantun Turitg.
In referendum cun cuntraproposta permetta da cumbinar la refusa d'ina lescha ch'è vegnida deliberada dal cussegl grond (= element da referendum) cun la proposta d'ina alternativa tar il medem object (= element d'iniziativa). Sch'in referendum reussescha, po il pievel votar davart il sboz da lescha ch'è vegnì deliberà dal parlament e davart la cuntraproposta dal comité d'iniziativa.
Pervia da la cooperaziun da pliras gruppas adversarias (p.ex. uschenumnada "allianza eretica" da quellas gruppas che vulan surpassar il parlament e da quellas gruppas che na vulan midar nagut vi dal status quo) evitescha quest gener da referendum ch'ina lescha vegnia refusada.
In tal referendum è dal rest concepì en differentas modas en Svizra. En il chantun Berna – là vegn el numnà "proposta dal pievel" (art. 63 al. 3 constituziun chantunala) – è il comité da referendum liber da formular la cuntraproposta sco ch'el vul. En la citad da Lucerna sto ina proposta en il cussegl municipal (parlament municipal) preceder il referendum.
En general pledan tranter auter ils suandants arguments per l'introducziun dal referendum cun cuntraproposta (referendum constructiv):
• Pussaivladads da decisiun differenziadas
Il referendum usità po mo vegnir acceptà u refusà. Da nov po in sboz da lescha vegnir confruntà cun ina cuntraproposta. Las votantas ed ils votants pon pia s'exprimer en moda differenziada davart il project dal cussegl grond resp. davart la proposta dal comité da referendum.
• Soluziuns constructivas
Grazia a la pussaivladad da formular ina cuntraproposta poi vegnir cooperà activamain al process da legislaziun. Tut na va betg en paglia, mo perquai ch'in u dus puncts d'ina lescha èn contestads per part schizunt per motivs cumplettamain opposts.
• Acceleraziun da la legislaziun
Sche la cuntraproposta vegn acceptada, na sto la legislaziun betg cumenzar da nov. In resultat concret po vegnir cuntanschì.
La regenza vegn envidada da suttametter al cussegl grond in rapport ed ina proposta da crear – er en la constituziun dal chantun Grischun – da nov la pussaivladad da far in referendum cun cuntraproposta (referendum constructiv).
Cuira, ils 28 d'avust 2009
Jäger, Thöny, Arquint, Bucher-Brini, Frigg-Walt, Gartmann-Albin, Jaag, Menge, Meyer Persili (Cuira), Peyer, Pfenninger, Pfiffner-Bearth, Trepp, Locher Benguerel, Pedrini (Soazza)
Resposta da la regenza
Il referendum constructiv è ina cumbinaziun da referendum e d'iniziativa. Il referendum constructiv permetta da cumbinar la refusa d'ina lescha ch'è vegnida deliberada dal parlament (element da referendum) cun la proposta d'ina alternativa davart il medem object (element d'iniziativa). En Svizra è il referendum constructiv vegnì francà per l'emprima giada en la nova constituziun dal chantun Berna dals 6 da zercladur 1993. Ils chantuns Sutsilvania e Turitg enconuschan medemamain quest dretg dal pievel. En il chantun Turitg è el vegnì introducì en il rom da la revisiun totala da la constituziun per il 1. da schaner 2006. Auters chantuns han bain ponderà d'introducir il referendum constructiv, ma han la finala puspè refusà da far quai. Sin plaun federal han il pievel ed ils chantuns refusà l'onn 2000 ina iniziativa dal pievel per introducir il referendum constructiv (cf. fegl uffizial federal 1999 2937 ss.)
En il chantun Grischun è il referendum constructiv stà en discussiun en il rom da la revisiun totala da la constituziun chantunala. En sia missiva dals 15 da schaner 2002 ha la regenza proponì da desister da quest instrument che era anc cuntegnì – sin proposta da la cumissiun per la nova constituziun – en il sboz da consultaziun. La regenza temeva difficultads che vegnissan chaschunadas da la realisaziun pratica ed in retard en la procedura legislativa. La concepziun dals dretgs dal pievel ch'è vegnida proponida laschia parair il referendum constructiv sco nunnecessari, e cun la proposta d'abolir il scumond da publicaziun tar iniziativas dal pievel cuntegnia il dretg grischun – tras l'iniziativa legislativa – gia in instrument che permetta da cuntanscher las finamiras dal referendum constructiv (cf. carnet da missivas nr. 10/2001-2002, p. 514 s.) Consequentamain n'è il referendum constructiv betg pli stà in tema en la debatta al cussegl grond davart il project per la revisiun totala da la constituziun chantunala (cf. PCG 2002/03, p. 199, 259 e 502).
La regenza refusescha il referendum constructiv per ils motivs ch'èn gia vegnids menziunads a chaschun da la revisiun totala da la constituziun chantunala. Sco che la pratica ha mussà en il fratemp, funcziuna il sistem dals dretgs dal pievel en il chantun Grischun tenor la nova constituziun chantunala senza ch'i sa mussassan deficits che faschessan daventar necessari da cumplettar l'intrumentari. Plinavant periclitass il referendum constructiv er la funcziun da gulivaziun dal parlament. Ils projects che vegnan deliberads dal cussegl grond èn fitg savens il resultat da cumpromiss. Il referendum constructiv accentuass mo in detagl d'in tal cumpromiss. Quai indebliss la posiziun dal cussegl grond. Er pervia da questa ponderaziun sto il referendum constructiv vegnir refusà.
Per tut quests motivs propona la regenza da refusar l'incumbensa qua avant maun.
5 da november 2009