Navigation

Inhaltsbereich

Incumbensa da la fracziun da la PBD concernent ina simplificaziun da la procedura electorala per uffizis da l'executiva e da la legislativa dal chantun Grischun

Sessiun: 23.10.2018

Il zercladur 2018 han gì lieu las elecziuns da la regenza e dal cussegl grond en il chantun Grischun. Las differenzas da las vuschs obtegnidas d'in pèr candidatas e candidats èn per part stadas uschè pitschnas (main che 0,3 pertschient dals cedels electorals valaivels entrads; lescha davart ils dretgs politics en il chantun Grischun [LDPC; DG 150.100], art. 43 al. 1) che verificaziuns dals scrutinis han stuì vegnir fatgas en in pèr circuls per il cussegl grond e sin plaun chantunal per la regenza. Per las vischnancas è quai stada ina gronda sfida.

Ils motivs per quai èn stads – ultra da nums illegibels, da fantasia u scrits fauss (en spezial nums dubels) sin plaun chantunal e cirquital – er la quantitad per part enorma da fegls d'infurmaziun e da spediziuns per posta, che ha difficultà a las votantas ed als votants da survegnir ina survista. En tscherts circuls èn vegnidas elegidas persunas che avevan candidà per in auter circul.

Pervia da quests eveniments datti basegn d'agir.

A las votantas ed als votants duai vegnir mess a disposiziun in sistem procedural uschè simpel sco pussaivel per impedir uschè bain sco pussaivel sbagls e malsegirezzas tar l'emplenir il cedel electoral e per pussibilitar ina survista transparenta da tut las candidatas e candidats.

En la procedura electorala da maiorz duai vegnir introducì in sistem ch'è accordà cun il e-voting per eleger las candidatas ed ils candidats. Sin cedels electorals prestampads duain ils nums da las candidatas e dals candidats mo pli stuair vegnir marcads cun ina crusch (cf. il chantun Son Gagl, elecziuns per ils uffizis executivs). Questa procedura ha tranter auter ils suandants avantatgs:

-    Las votantas ed ils votants marcheschan sin il cedel electoral simplamain cun ina crusch las candidatas ed ils candidats ch'èn vegnids proponids valaivlamain. Tut las persunas che candideschan vegnan preschentadas en moda survesaivla sin in unic cedel electoral. Far ina crusch è bler pli simpel che scriver giu in num.

-    Scumbigls pervia da nums scrits fauss (nums dubels) vegnan exclus. Il problem da la nunlegibladad da nums scrits a maun è schlià cun ils nums prestampads. Sin plaun cirquital pon vegnir elegidas mo pli persunas che candideschan propi per il circul electoral respectiv.

-    La procedura da quintar las vuschs vegn er simplifitgada per las vischnancas e la quota da sbagls vegn minimada uschia.

A partir dal 1. da schaner 2020 vegnan probablamain 6 vischnancas da pilot a far tests cun il e-voting. Alura duai quel vegnir extendì sin ulteriuras vischnancas. Mintga vischnanca decida autonomamain, sch'ella vul introducir il e-voting. Il e-voting vegn a cumplettar la procedura cun cedels electorals emplenids a maun e betg a la remplazzar.

Nus incumbensain la regenza da far las adattaziuns necessarias per quai en la lescha davart il diever dals dretgs politics en il chantun Grischun (LDP) uschia che l'elecziun cun cedels electorals emplenids a maun vegn simplifitgada – analogamain al e-voting – cun in sistem per marcar cun ina crusch il num da las candidatas e dals candidats giavischads per la regenza grischuna, per il cussegl grond, per las dretgiras regiunalas e per il cussegl dals chantuns (elecziun da maiorz).

Cuira, ils 23 d'october 2018

Widmer (Favugn), Aebli, Bettinaglio, Buchli-Mannhart, Casty, Clalüna, Danuser, Ellemunter, Erhard, Grass, Gugelmann, Hardegger, Hefti, Hohl, Lamprecht, Loi, Michael (Donat), Müller (Susch), Niggli-Mathis (Grüsch), Papa, Tanner, Widmer-Spreiter (Cuira), Zanetti (Sent)

Resposta da la regenza

Tenor l'urden vertent en il chantun Grischun survegnan las votantas ed ils votants tar las elecziuns chantunalas da maiorz (regenza e cussegl dals chantuns) cedels elec­torals cun tantas lingias vidas sco il dumber dals sezs che ston vegnir occupads. Lur dretg d'eleger exerciteschan els cun scriver a maun ils nums da las persunas sin ils cedels electorals consegnads. L'incumbensa pretenda d'adattar la lescha davart ils dretgs politics en il chantun Grischun (LDPC; DG 150.100) uschia, che l'elecziun cun cedels electorals emplenids a maun vegn fatga – analogamain al e-voting – cun in sistem per marcar cun ina crusch il num da las candidatas e dals candidats giavi­schads per la regenza grischuna, per il cussegl grond, per las dretgiras regiunalas e per il cussegl dals chantuns. D'ina tala procedura speran las incumbensadras ed ils incumbensaders dapli transparenza per las votantas ed ils votants concernent las candidatas ed ils candidats sco er main cedels da votar betg clers ed uschia ina simplificaziun da la procedura da dumbraziun.

Il giavisch n'è betg nov. En la sessiun d'avust 2013 ha il cussegl grond refusà en la votaziun finala cun ina differenza da mo paucas vuschs in project quasi identic davart la revisiun da la LDPC, cun il qual cedels electorals per far ina crusch fissan vegnids introducids per las elecziuns da la regenza e dal cussegl dals chantuns (cf. missiva carnet nr. 4/2013–2014, p. 101 ss.; PCG 1I 2013/2014, p. 10, 35 e 62).

Per il giudicament da l'ediziun nova dal giavisch ston vegnir resguardadas las mida­das che sa mussan tar las relaziuns giuridicas ed effectivas per elecziuns da maiorz futuras (elecziuns da las dretgiras regiunalas 2020, elecziuns da la regenza e dal cussegl grond 2022, elecziuns dal cussegl dals chantuns 2023). Cun la revisiun parziala da la LDPC dals 12 da favrer 2018 èn vegnidas stgaffidas las basas giu­ridicas chantunalas ch'èn necessarias per introducir il e-voting sco terz chanal da votaziun ordinari (PCG 4 I 2017/ 2018, p. 551, 574, 594; eFUC dals 21 da favrer 2018, 00.022.481). Questa revisiun pre­vesa tranter auter er ina procedura d'annun­zia obligatorica per elecziuns da maiorz a l'urna. Latiers tutgan en spezial las elec­ziuns da la regenza, dal cussegl dals chantuns, dal cussegl grond e da las dretgiras regiunalas (art. 19a al. 1 LDPC). Elegiblas èn da nov mo pli persunas ch'èn vegnidas proponidas valaivlamain. Suenter ch'il termin d'annunzia è scadì, vegnan publitgads ils nums da las candidatas e dals candidats en il fegl uffizial dal chantun Grischun (art. 19h LDPC).

Las premissas per introducir cedels electorals per far ina crusch èn uschia sa mida­das decisivamain. Pervia da la nova procedura d'annunzia obligatorica èn enconu­schents las candidatas ed ils candidats definitivs e pon perquai vegnir prestampads tuts sin ils ce­dels electorals per far ina crusch. L'opziun da pudair scriver a maun candidatas e can­didats supplementars sin las lingias vidas, sco ch'ellas han anc stuì vegnir previsas l'onn 2013, croda. Cun ils cedels electorals prestampads exista ina transparenza cumplaina concernent las candidatas ed ils candidats ed il privel d'ina votaziun betg clera vegn reducì vinavant. La votaziun cun cedels electorals scrits a maun e la votaziun electronica vegnan cun quai adattadas ina a l'autra. I sto però vegnir resguardà ch'ina revisiun da la LDPC vegn ad esser necessaria per il cedel electoral per far ina crusch. En quest con­nex ston vegnir fixadas tranter auter novas reglas concernent l'emplenir e concernent la nunvalaivladad dal cedel electoral sco er concernent la nunvalaivladad da la vusch. Ils cedels electorals per far ina crusch vegnan er ad esser in zic pli cumplexs e pli gronds (format: A5/A4 faudà), en spezial dovri ina instrucziun per als emplenir. Da quai vegnan a resultar custs da producziun pli auts. La producziun dals cedels electorals vegn er a stuair succeder sut squitsch da temp, perquai che la producziun po vegnir cumenzada pir 8 emnas avant il scru­tini, suenter che las candidatas ed ils candidats èn fixads de­finitivamain. Tut en tut predomineschan per la regenza però ils avantatgs da la meglra transparenza per las votantas ed ils votants sco er la simplificaziun da la votaziun e da la procedura da dumbraziun. Resguardond la durada dal process legislativ necessari pu­dess in cedel electoral per far ina crusch vegnir applitgà l'emprima giada per las elec­ziuns dal cussegl grond e da la regenza l'onn 2022.

Sa basond sin questas consideraziuns propona la regenza al cussegl grond d'accep­tar questa incumbensa.

20 da december 2018