Armanno Abeni

Armanno Abeni (1933-2006) che derivava da l'Italia dal nord ha vivì dapi l'onn 1959 en il Partenz, nua ch'el ha conservà cun la camera sin celluloid – sper sia activitad sco camiunist – a partir dals onns 1970 nundumbraivlas occurrenzas, festas e scenas da la natira da sia patria elegida. "Il filmader" ha elavurà il material posteriuramain, ha introducì passadis adequats e cumpara er sez en intgins documents. Ses relasch filmic extraordinari cumpiglia var 15 kilometers films da super 8 e 40 cassettas da VHS-C ed è vegnì cataloghisà tematicamain da l'intermediatura da cultura dal Partenz Marietta Kobald.

Vinavant tar la collecziun

Effectiv da films Bazzell-Denoth

La collecziun unescha films stretgs d'Angela Bazzell-Camenisch (1906–1989) e da sia figlia Leta Denoth-Bazzell (1947–1991) da Ftan. Angela Bazzell-Camenisch, la figlia dal directur da blers onns da l'Institut autalpin per mattas a Ftan, Carl Camenisch, ha documentà la vita da scola ed il mintgadi da la famiglia dals onns 1930 fin ils onns 1950. Pli tard è la camera ida a sia figlia, Leta Denoth-Bazzell, che ha filmà ultra d'eveniments da famiglia er la vita en il vitg ed en las uniuns da Ftan. L'effectiv è vegnì l'onn 2020 sco donaziun en la Biblioteca chantunala e cumpiglia tut en tut 107 films, dals quals 28 èn vegnids digitalisads e furman ina cumplettaziun preziusa da l'effectiv gia accessibel da l'Institut autalpin Ftan da l'èra da Max Gschwind.

Vinavant tar la collecziun

Carl Brandt

Carl Brandt (1893-1972) ha passentà sia uffanza a Lindau ed a Francfurt ed è sa scolà sco fotograf en la fatschenta da ses bab. Suenter in accident l'onn 1916 è el arrivà per ina dimora da cura ad Arosa. La cuntrada muntagnarda svizra l'ha plaschì uschè bain ch'el è restà là ed ha lavurà tar divers fotografs sco emploià stagiunari. L'onn 1920 ha el avert in'atgna fatschenta ad Arosa, pli tard filialas a Ragaz Bogn ed a Soloturn.

Carl Brandt è sa spezialisà en il sectur da la fotografia da cuntrada, da turissem e da purtret. El ha fatg fotografias per hotels, films davart occurrenzas da sport e cartas postalas. En ses films ha Carl Brandt documentà l'Arosa dals onns 1930. Ils films dattan ina invista en la vita leva da l'auta societad internaziunala avant il cumenzament da la Segunda guerra mundiala.

L'inventari da Carl Brandt che appartegna al "museum local d'Arosa Scanvetg" cumpiglia 25 titels e sa chatta en la Cinémathèque Suisse. Ils films da nitrat han donns mesauns fin ferms ed èn exposts a process progressivs da disfatga. En il rom dal project portal da medias AV dal Grischun e cun il sustegn da "Memoriav, uniun per mantegnair ils bains culturals audiovisuals da la Svizra" han ils films pudì vegnir copiads sin novs purtaders analogs e pudì vegnir digitalisads.

Vinavant tar la collecziun

Arnold Büchli

Arnold Büchli (1885-1970) ha studegià teologia, filologia classica e germanistica. L'onn 1942 ha Büchli midà chasa dal chantun Argovia a Cuira. El ha lavurà fin a ses suicidi en professiun independenta sco rimnader da ditgas ed ha scrit poesias. Sia ovra principala che sa basa sin sias atgnas retschertgas al lieu è la "Mythologische Landeskunde von Graubünden". En il chantun Grischun ha Arnold Büchli rimnà dapi ils onns 1930 circa 7000 raquints populars tradiziunals ed ha interrogà tut en tut circa 1000 persunas. La collecziun dals documents da tun (plattas d'acetat) cumpiglia raquints populars e recitaziuns da poesias dal relasch d'Arnold Büchli che sa chatta en l'archiv dal stadi dal Grischun.

Vinavant ta la collecziun

Andres Flütsch

Andres Flütsch (1923-2015) ha vivì sco mastergnant, interprendider, hotelier ed ustier a St. Antönien. Cun sia camera Eumig da super-8 "Viennette 3" ha el filmà durant ils onns 1970 e 1980 principalmain en ed enturn ses lieu da domicil, dentant er a l'exteriur.

Konrad Flütsch-Gansner

Konrad Flütsch-Gansner (1927-2023) ha vivì a St. Antönien ed era infurmà – sco istoricher local – davart ses vitg sco nagin auter. Ultra da sias activitads professiunalas sco manader dal Volg e sco pur è el s'engaschà dapi blers onns sco president communal, sco landamma e sco deputà. Sia savida è vegnida integrada en differentas publicaziuns, uschia en il cudesch "Flurnamen der Gemeinde St. Antönien", ch'è cumparì l'onn 2012. Cun ina camera da film e da video ha Konrad Flütsch-Gansner stgaffì ina gronda documentaziun filmica da sia patria, ch'el mussava adina puspè er publicamain.

Vinavant tar la collecziun

Charles Golay

Dapi ils onns 1920 ha Charles Golay (1897–1988) manà in'apoteca a Puntraschigna. L'onn 1934 è ina camera da Siemens vegnida en la famiglia. Cun questa camera ha el laschà filmar la vita da famiglia – per il solit cun sia dunna Clara Golay-Abt sco dunna da camera. Sco maior da las truppas da muntogna ha el producì films documentars davart operaziuns alpinisticas, sco las ascensiuns d'enviern dal Piz Palü (1939) e dal Piz Bernina (1940). Sco umens da camera servivan a Golay persunas enconuschentas sco Egon Sommer, Bartholome Schocher, Andreas Pedrett e Hans Plattner. Golay mussava ils films en l'Engiadina ed en kinos da matinée giu la Bassa ed als commentava live. Ina part dals films originals è probablamain vegnida destruida ils onns 1980 suenter il diever per in potpurri dal Servetsch da films da l'armada … Dals onns 1950 e 1960 derivan ulteriurs films producids da Golay, p.ex. Kabeltransport zur Tschiervahütte e Slalomberg Lagalb (cun Mic Feuerstein sco um da camera). L'onn 2020 ha la figlia Ursula Mäxi Golay surdà ils films anc avant maun sco donaziun a la Biblioteca chantunala, nua ch'els han pudì vegnir digitalisads l'onn 2021.

Vinavant tar la collecziun

Richard Hurler

Richard Hurler da la Germania (1879–1957) ha vivì ils onns 1916–1926 a Tschiertschen, nua ch'el manava l'hotel Weisshorn ed era activ sco fotograf. Silsuenter ha el vivì a Wiesen ed ha manà in'atgna chasa editura da cartas postalas. Las plattas da vaider vegnan tegnidas en salv oz en l'Archiv dal stadi dal Grischun ed èn accessiblas en moda digitala. Hurler ha er filmà cun ina camera da 9,5 mm. Ils films digitalisads da l'effectiv da l'Archiv cultural Arosa-Scanvetg èn accessibels sur il portal da medias AV. Els mussan emprims viadis cun l'auto e vistas da vitgs dal Scanvetg, da la Val d'Alvra, dal Surses, da la Val d'Avras e da la Surselva. Cun fotografias impressiunantas da Zignau, da Val S. Pieder, da la Val dal Rain da Son Gagl e da la Germania ha Hurler filmà la catastrofa d'inundaziun da l'onn 1927.

Vinavant tar la collecziun

Babetta Janett

Babetta Janett-Janett (1921–1987) da Tschlin ha laschà enavos ina gronda collecziun da material cinematografic betg taglià, che permetta invistas da la vita da mintgadi dal pitschen vitg da l'Engiadina Bassa. Ella documentescha festas da famiglia, occurrenzas musicalas, usits, la scola e la vita d'uniun durant ils onns 1970. Sur il Portal da medias audiovisualas ha pudì vegnir rendida accessibla ina schelta da 15 rollas da film. L'onn 2019 è la collecziun vegnida tematisada dad RTR en l'emissiun Cuntrasts «Films dal mintgadi – Janett, Möckli, Pfister e lur films».

Vinavant tar la collecziun

Ernst Lamm

Il maister pictur Ernst Lamm (1891–1966) da la Prussia è vegnì ils onns 1920 ad Arosa, nua ch'el è sa domicilià ed ha maridà la Grischuna Dorothea Roffler. Cun la camera da 16 mm ha Lamm fotografà la vita da famiglia, documentà turas da muntogna e viadis da vacanzas. Da gronda valur documentara èn registraziuns davart la vita en il vitg ed en las uniuns d'Arosa. In film da duas parts mussa detagliadamain las lavurs da construcziun per la chasa Lamm (architect: Walter Versell) a la Poststrasse ad Arosa. La collecziun cun films en alv e nair e cun films en colur cuvra la perioda da la fin dals onns 1920 fin ca. 1960. 49 films da l'effectiv èn vegnids surdads a l'Archiv cultural Arosa-Scanvetg, 38 rollas han pudì vegnir digitalisadas. Per il mantegniment da documents spezialmain periclitads èn vegnidas fatgas stampas fotograficas. Ils originals èn deponids en la Cinémathèque Suisse.

Vinavant tar la collecziun

Emil Meier

Ils 13 d'avust 1950 è sa disgrazià mortalmain l'alpinist svizzer Emil Meier en la vegliadetgna da 36 onns al Mont Blanc. Uschia è ida a fin la giuvna vita d'in alpinist cun blers puncts culminants alpinistics, tranter auter emprimas ascensiuns en la Bregaglia. Davart intginas da las ascensiuns datti rapports impressiunants en "Die Alpen". Da quests rapports resulti che Meier purtava cun sai en il satgados – ultra d'in grev equipament alpinistic – er ina camera, cun la quala el filmava sias aventuras en muntogna. 6 rollas da film dad Emil Meier èn arrivadas sco regal en l'inventari da la Biblioteca chantunala ed èn vegnidas digitalisadas da tala. Ellas dattan invista dals daletgs e strapatschs d'in alpinissem avant l'equipament alpinistic tecnic spezialisà. En ils films cumpara il Grischun cun turas da raiver al Piz Palü, a la Sciora ed al Forno sco er cun turas da skis davent da Tavau, però er cun bels maletgs da la Val Müstair.

Vinavant tar la collecziun

Martin Möckli

La collecziun cumpiglia ils films da Martin Möckli (1899-1995), che ha documentà il vitg da Tschiertschen dals onns 1930 e 1940 sco giast da vacanzas da blers onns. Möckli ha filmà principalmain en il format da 9,5 mm. Ils avantatgs da quest format ha el er defendì sco manader dal "Schweizerisches Kino-Amateur-Bund 9,5 mm". Ultra da ses dus titels ils pli enconuschents "Wildheuet im Bündnerland" e "Romantik und Alltag in einem Bündner Bergdorf" ha el er fatg films davart l'exposiziun naziunal dal 1939, davart l'armada svizra en il servetsch activ e davart la battaglia dal graun durant la Segunda guerra mundiala. Ils films ed ils dretgs d'utilisaziun èn vegnids acquistads e digitalisads da nov en il rom dal project 'Portal da medias AV dal chantun Grischun'.

Vinavant tar la collecziun

Tista Murk

Tista (Johann Baptista) Murk, naschì ils 15-4-1915 a Müstair, mort ils 18-8-1992 a Trun, ha scrit – sco scriptur e filolog grischun – en tut las linguas naziunalas, principalmain dentant en sia lingua materna vallader. Murk è stà tranter auter bibliotecari chantunal a Cuira e manader dals programs da radio e televisiun da la Svizra rumantscha. La collecziun Tista Murk cumpiglia registraziuns sonoras (intervistas, reportaschas, referats e registraziuns da musica) dal relasch che sa chatta en la biblioteca chantunala dal Grischun.

Vinavant tar la collecziun

Remigio Nussio

Remigio Nussio (1919-2000) è naschì ils 29 da fanadur 1919 a Brusio. Cun 6 onns ha Nussio frequentà uras da clavazin ed ha emprendì autodidacticamain a sunar l'orgla. Sia scolaziun musicala ha el giudì al conservatori da Berna. Cun ses chor "Stella Alpina" e sco chantadur ha el sviluppà ina viva activitad da concerts. La collecziun cumpiglia plattas da grammofon commerzialas ed unicats da ses relasch che sa chatta en l'archiv dal stadi dal Grischun.

Vinavant tar la collecziun

Rudolf Olgiati

La collecziun unescha materialias davart l'architect grischun Rudolf Olgiati (1910-1995). Il film dad Ursula Riederer "Rudolf Olgiati, architect" da l'onn 1988 vegn cumplettà cun intervistas che la filmadra ha fatg cun l'architect en vista al film.

Vinavant tar la collecziun

Martin Pfister

Durant ils onns 1970 ha Martin Pfister, ch'è creschì si a Vuorz, cumenzà a documentar cun sia camera a film stretg il mintgadi en il vitg. Pfister ha documentà projects da construcziun, lavurs agriculas u eveniments spezials a Vuorz ed ha preschentà las abitantas ed ils abitants sin las vias dal vitg u ad occurrenzas socialas. Ils films ch'èn resultads dattan perditga da ses flair per la tecnica sco er da ses dun d'observar exactamain. L'onn 2016 ha l'autur surdà la collecziun che cumpiglia 26 rollas da film sco donaziun a la Biblioteca chantunala dal Grischun. L'onn 2019 è la collecziun vegnida tematisada dad RTR en l'emissiun Cuntrasts «Films dal mintgadi – Janett, Möckli, Pfister e lur films».

Vinavant tar la collecziun

Johannes und Gerda Roffler-Alder

Johannes Roffler (1904-1999) da Luzein è stà l'architect d'insaquants edifizis en il Partenz, sco p.ex. la chasa da scola da St. Antönien, l'edifizi dal consum a Fideris. Blers films dastgassan derivar da sia dunna oriunda da Cuira, Gerda Roffler-Alder (1910-2009). Il pèr era ferm collià cun la natira e viagiava gugent, quai sa reflectescha er en lur collecziun da films.

Vinavant tar la collecziun

Arthur Stoll

Il biochemicher da Basilea e directur da la Sandoz Arthur Stoll (1887-1971) è er stà in grond collecziunader d'art svizzer. Stoll era en contact cun bleras persunalitads impurtantas da la Svizra e da l'exteriur. Durant ses temp liber è el er sa deditgà a la fotografia ed al film. Da sia chasa da vacanzas a Lai era el savens sin viadi tras il Grischun, nua ch'ina part da ses films d'amatur, fin ussa nunenconuschents, è vegnida fatga. Ils films èn depositads en la Cinémathèque Suisse ed han per part pudì vegnir digitalisads en il rom dal project da medias AV dal Grischun.

Vinavant tar la collecziun