Da la pratica
Entrai per plaschair
La dumonda, co ch'ins po promover en moda activa ina buna convivenza, occupa di per di il team dal Post spezialisà per l'integraziun. Las meglras respostas chattais Vus en il dialog cun las pli differentas persunas e cun organisaziuns, ed alura cunzunt en il barat d'experientschas intern.
Sch'i va per l'integraziun sociala da novas Grischunas e da novs Grischuns che derivan da l'exteriur, è dumandà il duo dal ressort Furmaziun e fatgs socials ch'è part dal team dal Post spezialisà per l'integraziun. Entant che Donat Albin sa focussescha sin persunas che han gia contact cun il post spezialisà en il rom da la gestiun da lur cas – pia cunzunt fugitivas e fugitivs renconuschids ed admess provisoricamain – tschertga la manadra da ressort Tamara Gianera soluziuns per la populaziun immigrada pli vasta. «La dumonda da partenza è dentant adina la medema», accentuescha ella: «Tgenins èn ils basegns d'integraziun che surpassan ils cunfins da la promoziun da lingua u da l'integraziun professiunala u che cumpletteschan quests puncts?» Cun respunder questa dumonda sa mussia in maletg fitg multifar. In giuvenil che vegnia dals Stadis Unids a Samedan en il rom d'ina reuniun da la famiglia haja evidentamain autras sfidas sin sia via a la participaziun sociala ch'ina mamma traumatisada da la guerra, che saja arrivada da la Siria a Cuira (cf. p. 4). «N'emblidain betg: Nus tuts pudain perder noss contacts socials ed ans isolar – saja quai per motivs finanzials u da sanadad u pervi da la vegliadetgna», dat l'istoricra da pensar. Ina convivenza grategiada stuess la finala interessar tuttas e tuts: «Igl è ina interacziun che vul dir s'avischinar in a l'auter.»
Sentir il puls e tadlar
Nua ch'ils craps da stgarpitsch sa chattan en quest process, quai vegnan Gianera ed Albin a savair en il barat quotidian cun lur collegas dal post spezialisà. Per exempel dals jobcoaches. Els accumpognan las fugitivas ed ils fugitivs sin lur via d'integraziun en il martgà da lavur u en ina furmaziun professiunala. Els train lur conclusiuns tant dals rapports da las clientas e dals clients sco er dals feedbacks da las patrunas e dals patruns sco er da la magistraglia. «Ultra da nossas atgnas experientschas essan Donat ed jau dependents ch'ils basegns vegnian er communitgads a nus d'ordaifer», declera Gianera. «Nus purschain gugent sustegn en furma da cussegliaziun u da finanzas, sch'i va per tschertgar soluziuns en furma d'ina promoziun d'in project concret.» La premissa saja, ch'il post spezialisà stoppia mo serrar las largias che las structuras regularas en ils secturs furmaziun, sanadad e fatgs socials na possian betg sezzas serrar. I saja legraivel che tant la populaziun immigrada sco er persunas ch'èn gia daditg integradas qua vegnian adina puspè cun ideas. «I fiss dentant anc pussaivel dapli e nus animain tuttas e tuts d'ans contactar», di Gianera e renviescha ad in portal d'internet per dumondas da project, che vegn bainbaud introducì. En quest connex ed a medem temp vegnian er elavuradas e fatgas accessiblas directivas pli chapiblas. Per exempel, che projects u lur finamiras stoppian esser concepids a lunga vista.
Regulaturs pitschens e gronds
Sa scuntrar, viver e cuntanscher insatge ensemen, sa sentir sco part d'ina unitad. Quai èn tut aspects che stattan en il center da quests projects. «Nus vulain animar da sa participar e rinforzar las resursas, dentant betg promover ina tenuta da consum», di Gianera. Quai funcziunia gia en in rom pli pitschen, sco per exempel tar curs d'ir cun velo. «Bleras fugitivas e blers fugitivs n'han mai emprendì d'ir cun velo. Cun mussar quai ad els, als pussibilitain nus gist plirs pass. Els han in mument da success, daventan pli mobils ed independents ed emprendan d'enconuscher nova glieud», di la manadra da ressort. In viadi cun il velo als pudess per exempel manar en il Kulturpunkt a Cuira. Quai è in dals pli gronds projects per l'integraziun sociala che vegn sustegnì dal chantun. El porscha a persunas interessadas bleras pussaivladads da s'inscuntrar, da daventar activas e da sa colliar cun auters. Che quai funcziuna, mussa mintga visita en moda impressiunanta (cf. p. 10).
Tamara Gianera - Manadra dal ressort Furmaziun e fatgs socials sco er persuna responsabla per la promoziun da projects dal Post spezialisà per l'integraziun
La dumonda, a partir da tge mument ch'ins fa part d'insatge, m'occupa gia daditg. Jau n'hai mai propi chapì, pertge che jau na duai betg esser Svizra, malgrà che jau sun naschida qua. Mo perquai che mia mamma possedeva in passaport jugoslav e mes bab in talian, cura ch'els èn s'emprendids d'enconuscher en il Grischun avant decennis, han maridà e survegnì uffants. Mia mamma viva dapi ils onns 1970 en Svizra, mes bab ha traversà il cunfin vischinant gia cun 16 onns. Sco matta valeva jau tar mes parents en l'exteriur sco Svizra e qua sco persuna estra... Nua appartegneva jau pia? Ina situaziun difficila. Pli tard, sco dunna giuvna, engaschada politicamain, n'aveva mia vusch – senza il dretg da burgais sin palpiri – ditg nagina valita. Per casualitad è mes pass svizzer la finala arrivà mo paucs dis avant che jau hai lantschà mia candidatura per il Cussegl grond. Quai è stà stretg – ed ina liberaziun.
Ed jau hai anc gì fortuna en cumparegliaziun cun tschertas parentas e tscherts parents da la vart da mia mamma, ch'èn vegnids en Svizra. Gianera ha sveglià main pregiudizis e resentiments che lur nums che han la desinenza -ić. Quai han els adina puspè stuì sentir. Jau sai pia, quant greva che la via po esser, sch'ins vul far part d'insatge, na po dentant betg propi far quai. Jau hai gugent mia lavur tar il Post spezialisà per l'integraziun. Qua poss jau contribuir insatge per che autras persunas fetschian meglras experientschas e sa sentian bainvegnidas. La tscherna da mia professiun n'hai jau dentant betg fatg conscientamain sin basa da quai. En tut mias staziuns professiunalas da fin ussa sun jau stada interessada da prestar lavur che dat in senn. Quai hai jau resentì sco secretaria d'ina partida chantunala en il Grischun, sco manadra da campagna a chaschun d'elecziuns e votaziuns, sco incumbensada chantunala per dumondas d'egualitad u sco secretaria e manadra da fatschenta da l'Uniun sindicala dal Grischun. Jau hai adina vulì contribuir insatge per far reussir midadas e per pussibilitar ina meglra vita. Exact quai poss jau er far qua.
«En tut mias staziuns professiunalas da fin ussa sun jau stada interessada da prestar lavur che dat in senn.»
Text: Philipp Grünenfelder; Illustraziun: Daniela Rüttimann