Gieri L u z i, president dal cussegl grond

Igl è gia la terza giada dapi nossa refurma dal parlament ch'in president dal cussegl grond dastga avrir ina nova sessiun per surdar alur la batgetta al president ch'è d'eleger da nov.
En questa funcziun benevent jau Vus tuts cordialmain a la terza sessiun da l'onn 1998. Ils dis da sesida dastgassan vegnir fitg intensivs, jau As giavisch persuenter l'interess necessari e la perseveranza necessaria.
Vus savais gea tuts che la politica po esser captivanta, discussiuns politicas pon dentant er esser lungurusas e tut auter ch'interessantas. Betg mo il tema politic determinescha il nivel d'ina discussiun ni d'ina decisiun, ils participants sezs pon gidar considerablamain che la lungurella resta en dimensiuns supportablas per ils participants sco er per las persunas d'ordaifer.
Vus savais er che l'interess per dumondas politicas sa reducescha onn per onn tar la populaziun. Entant che var 80 % dals votants giavan anc a l'urna suenter ils onns da guerra, è quai oz schizunt per fatschentas fitg impurtantas betg dapli che 40 %.
Gia èn vegnidas iniziadas ni realisadas differentas chaussas sco cuntermesiras per quest svilup deplorabel. Mo er l'introducziun da votar per correspundenza n'ha betg chaschunà ina participaziun pli auta.
Sch'ins dumonda las persunas che na votan betg per il motiv da lur absenza, vegni crititgà suvent la politica en general ed ils responsabels politics.
La politica saja senza concept e lungurusa, ils politichers sajan inconsequents e las empermischuns electoralas na vegnian betg realisadas. Quai èn mo in pèr puncts da critica che ston pertutgar nus directamain sco represchentants elegids dal pievel.
Empè da far persenn permanentamain da tals puncts da critica e d'agir correspundentamain, ignorain nus quels fitg savens ed empruvain da sa giustifitgar. Laschar valair sbagls n'è generalmain betg la fermezza dals politichers.
Cun agid dals suandants trais exempels emprov jau d'illustrar co ins po sa depurtar a moda nunchapaivla e nunlogica e co ins perda uschia sia verdaivladad.
L'emprim exempel stat en connex cun ina votaziun materiala previsa per ils 7 da zercladur.
Igl è enconuschent che la tema per la plazza da lavur vegn inditgada tar retschercas sco pli grond ed impurtant problem. La confederaziun, il chantun, las vischnancas, ils lavurants e las federaziuns dals patruns sa dattan gronda fadia da sbassar la dischoccupaziun.
Quai n'è betg ina chaussa simpla, cas cuntrari fiss la situaziun actuala megldra.
Uss esi enconuschent che almain in dals projects federals periclitescha plazzas da lavur. In adversari da l'iniziativa correspundenta ha cumprovà quai a chaschun d'ina occurrenza ed el ha empruvà d'illustrar quest fatg. Sias expectoraziuns èn alur vegnidas disqualifitgadas per demagogicas.
Sch'ins vul mobilisar vuschs per ni encunter insatge dovri sco ch'i para decleraziuns emoziunalas. Mo polarisaziuns vegnan prendidas per notizia, arguments objectivs sco schizunt il tema nr. 1 da segirar las plazzas da lavur vegnan bain tedlads mintgatant, dentant chattan quels nagins novs adherents!
Preschentaziuns confurmas a l'Arena èn fitg efficazias, mo il votant reflectant scurlattà il tgau vesend ina tala cultura da discussiun e resignescha. Nus sco politichers drizzain noss agir tenor las medias ed emblidain uschia che la lavur politica per propi seriusa sto vegnir prestada senza influenza da las medias.
Ina tala moda e maniera da persvader auters d'ina idea politica vegn associada cun il tef d'ina morala nauscha e da la creanza mancanta.
Fitg bleras burgaisas e fitg blers burgais èn actualmain malsegirs pervi da las numerusas fusiuns. Bancas grondas e pitschnas fusiuneschan per garantir ni per augmentar ils gudogns ed il pli savens sin donn e cust da las plazzas da lavur.
Firmas da tutta spezia tschertgan plattafurmas communablas per evitar duplicitads, dentant er per eliminar ina concurrenza dira. La situaziun economica sforza els d'agir uschia.
Fitg savens vegnan sfurzadas oz schizunt organisaziuns politicas da fusiunar. Andaments administrativs cumplitgads per il quals nus essan per part responsabels, laschan desperar vischnancas pitschnas e pretendan indirectamain structuras pli grondas.
Tge fa la politica? Quella promova directamain ni indirectamain talas fusiuns cun si'activitad legislatoria euforica. Ella è uschia conresponsabla che tema e malsegirezza regian tar la populaziun.
Per dar damogn a quella situaziun vegni empruvà insacur da far frunt a questa situaziun. Cun leschas encunter cartels vegnan ils concerns gronds, promovids pli baud, oz impedids da vegnir memia pussants, bancas grondas ston vender filialas, cun mecanissems cumplitgads vegni empruvà da tegnair anavos vischnancas daventadas memia grondas per che quellas n'hajan betg memia gronda influenza e cun mesiras per promover l'economia vegni empruvà da mantegnair abla da viver ina regiun che vegneva protegida pli baud dal stadi superiur.
Ina tala politica n'è betg verdaivla e tut auter che giavinanta.
Il terz exempel:
Ina anteriur parlamentari federal posseda en in lieu turistic en il Grischun ina chasa da vacanzas ordaifer la zona da construcziun amez ina pastira. Durant mes onn presidial hai jau dastgà emprender d'enconuscher questa persunalitad ed hai constatà ch'el less daventar en cumparaziun cun mai pli gugent gia oz che pir damaun commember da l'Uniun europea.
Nus Svizzers veglian s'isolar ed hajan tema da stuair conceder insatge da noss curtin als vischins, ha el declerà durant noss'emprima sentupada. In tal depurtament saja bornà ed egoistic.
Nus Grischuns essan en general conscients da la muntada dal turissem ed uschia na sun jau betg exprimì en questa dumonda; hai dentant acceptà il medem mument ses invit per ina visita en sia chasa da vacanzas.
Arrivà duas emnas pli tard là sun jau stà fitg surprais co che quest aderent da l'UE che vuless avrir immediat tut ils cunfins, ha segirà sia proprietad. L'emprim m'ha beneventà in chaun da guardia amez ina parcella circundada ermeticamain cun ina saiv. L'auta pitga alva cun ina bandera svizra e da l'UE è sco in corp ester en questa idilla ruassaivla da pastira e da guaud.
Qua stoppia vegnir protegida la proprietad da la biestga pasculanta e da las bleras selvaschinas, ha il possessur giustifitgà la saiv auta cun il fildarom sut current a bassa tensiun.
Vus pudais segiramain As imaginar tge ponderaziuns ch'jau hai fatg sco anteriur pastur.
Jau supponel er che Vus hajas chapientscha persuenter, sche noss discurs a chaschun da questa curta visita ha cumpiglià strusch dapli che "l'aura".
Sche nus sco politichers sa depurtain uschè inconsequent, na stuain nus betg sa smirvegliar sch'ils votants na s'occupan da la politica e supportan passivamain tut quai che succeda!
Inconsequenza ha da far insatge cun verdaivladad, tgi ch'è inconsequent cun sasez dat er l'impressiun da betg esser verdaivels e na po er strusch persvader insatgi da sias ideas politicas.
Mias damas, mes signurs, i dependa da nus politichers d'agir uschia che mintga votant ha il sentiment da vegnir prendì serius; i dependa da nus parlamentaris, saja quai sin stgalim chantunal ni federal -, da prender decisiuns politicas uschia che quellas influenzeschan noss'economia a moda sustegnanta e betg a moda impedenta; ed i dependa da nus tuts d'agir a moda verdaivla.
Spezialmain tgi che na po betg satisfar al davos numnà gida indirectamain a promover ina mala participaziun a las votaziuns ed uschia l'abstinenza politica.
Cun quests plaids introductivs e cun la remartga che la politica po e duess esser auter che quei che las numerusas votantas passivas ed ils numerus votants passivs vesan, declarel jau per averta la sessiun da matg da quest onn.

Gremi: Cussegl grond
Funtauna: rg President dal Cussegl grond