Poster d'exposiziun «E las dunnas?» sco PDF

Questa pagina d'internet è ina part da l'exposiziun «Il Grischun e la Constituziun federala» en l'edifizi dal cussegl grond a Cuira. Visualisaziuns instructivas fan endament, tge che l'introducziun da la Constituziun federala ha signifitgà per il Grischun e co ch'il chantun da muntogna è s'integrà en il giuven stadi federal svizzer. L'exposiziun è accessibla publicamain durant las sessiuns d'avust, d'october e da december 2023 dal Cussegl grond, mintgamai da las 08.30 fin las 12.00 e da las 14.30 fin las 18.00.

Ils gremis che han elavurà la Constituziun federala, sa cumponivan exclusivamain dad umens. Pertutgant intgins artitgels da la Constituziun federala avess ins tuttina spetgà ina discussiun davart la dumonda da las schlattainas, u almain singulas remartgas en chaussa. Nua chapeschan ins la furma masculina uschia, ch'ella includa las dunnas, nua manegia ella exclusivamain ils umens? Tge differenzas ston ins eventualmain resguardar? Igl è remartgabel, che questas dumondas – salv'errur – n'èn insumma mai vegnidas discutadas en nagins dals gremis relevants, ni en la Cumissiun da revisiun, ni en la Dieta federala (radunanza dals delegads dals chantuns) ni en il Cussegl grond dal Grischun. Il medem vala per las discussiuns en la pressa.

En connex cun il tema «egualitad giuridica» (artitgel 4) vegni en emprima lingia debattà, quant enavant ch'ella duai vegnir concedida er als Gidieus (da princip gea). En connex cun ils dretgs politics (art. 41 e 42) vegni discutà davart ils dretgs da las persunas domiciliadas, pia dals Svizzers d'auters chantuns sco er davart ils dretgs da las persunas «estras» resp. da l'exteriur natiralisadas (resultat: las persunas domiciliadas n'han nagin dretg da votar sin plaun communal, ed en fatschentas chantunalas las dastgan ils chantuns prescriver in temp da spetga da maximalmain 2 onns, fin ch'ellas survegnan il dretg da votar). En cas da las disposiziuns che reglan l'elecziun dal Cussegl naziunal, èsi cunzunt contestà, sch'i duai vegnir fixà ina limita da vegliadetgna unitara per tut la Svizra (resultat: 20 onns, perquai ch'er l'obligaziun da far servetsch militar cumenza en questa vegliadetgna). Suenter las turbulenzas da la Guerra da la Lia separatista vegni plinavant refusà als spirituals d'occupar in sez en il Cussegl naziunal: ins sto esser da «stadi secular». Mo davart la dumonda, sche dunnas ed umens duain vegnir tractads giuridicamain èn moda differenta, na vegni mai discurrì.

Malgrà questa veritabla negligientscha dals realisaturs da la Constituziun, stoi vegnir constatà, che la Svizra è l'onn 1848 il pajais lunschor il pli democratic, sch'ins considerescha sco «index da democrazia» la cumpart da la populaziun creschida che posseda politicamain in dretg substanzial da cundecisiun (cun differenzas chantunalas: circa 40 %). La Svizra: ina republica stabila circumdada da monarchias.

Legendas

1. Il moviment per il dretg da votar da las dunnas cumenza pir vers la fin dal 19avel tschientaner. Alura è dentant in'aristocrata grischuna sa messa en per propi: Meta von Salis (1855-1929, qua l'onn 1899) pretenda en in artitgel cun il titel "Ketzerische Neujahrsgedanken" che cumpara 1887 en l'ediziun da Bumaun da la "Zürcher Post" betg main ch' il dretg cumplain da votar e d'eleger per las dunnas.
2. Las dunnas èn represchentadas mo simbolicamain: sin quest fegl commemorativ per la deliberaziun da la Constituziun federala ils 12 da settember 1848 surdat ina Helvezia feminina la Constituziun a ses pievel che sa cumpona exclusivamain dad umens – e la mesadad d'els porta in'unifurma.
3. La Dieta federala a Berna a chaschun da sia ultima sesida avant la Guerra da la Lia separatista: in club dad umens. Il represchentant grischun, Rageth Abys, sesa en il chantun a dretga.
4. L'artitgel 4 garantescha l'egualitad giuridica ed abolescha ils avantatgs dal lieu, da la naschientscha, da la famiglia e da la persuna. Tant pli evidents restan ils privilegis da la schlattaina ch'ils umens possedan e che na vegnan betg numnads explicitamain. En quest connex stoi vegnir resguardà, ch'i dat er obligaziuns che pertutgan mo ils umens: la Constituziun federala statuescha l'obligaziun generala da far servetsch militar.