Ils donns da lavinas, d'aua e da bovas repartgids sin l'entir
chantun muntan a var 10 milliuns francs e vegnan restabilids en il rom
d'in project global. Quai pussibilitescha in proceder efficazi, spert e
nuncumplitgà dals organs forestals.
Las navadas extraordinarias dals mais favrer fin avrigl 1999, las
differentas lavinas e surtut las precipitaziuns abundantas ed intensivas
dals mais matg e zercladur 1999 ch'èn succedidas a medem temp sco la
marschauna, han chaschunà gronds donns al guaud ed a la cultira en
bleras parts dal Grischun. L'entir chantun è stà pertutgà da quai,
spezialmain ferm dentant las regiuns Partenz/Tavau, Scanvetg ed
Engiadina bassa. En quest connex èn vegnidas donnegiadas spezialmain las
vias da guaud tras bovas.
Totalmain èn vegnids annunziads a l'inspectorat forestal dal
Grischun fin la fin da zercladur 230 cas da donn, la summa dal donn da
quels cas munta a 10.5 milliuns francs. Ils donns sa repartan sin 92
vischnancas e corporaziuns. La summa dal donn che na po betg vegnir
indossada a projects currents, munta a 8.7 milliuns francs. 71 objects
pon vegnir integrads en projects currents, dus vegnan examinads, ils
ulteriurs 157 objects da donn èn chaussa d'in project global per
restauraziuns forestalas. L'emprima etappa da credit en la dimensiun dad
8.7 milliuns francs vegn approvada da la regenza, a moda che vegnan
empermessas contribuziuns chantunalas da var 1.4 milliuns francs sin il
sectur d'averturas e da 560'000 francs sin il sectur da rempars. Per
pudair gidar spert ed a moda efficazia vegn simplifitgà l'andament dal
project pertutgant la tecnica administrativa. En enclegientscha cun la
direcziun forestala federala po l'inspectorat forestal dal Grischun
inoltrar in project collectiv che vegn subvenziunà da la confederaziun e
dal chantun.
Emprimas lavurs da restauraziun èn gia vegnidas ordinadas per
pussibilitar il diever dals culms e las alpegiadas e per pudair puspè
far diever da las numerusas vias da guaud e d'alp. La finamira dal
project global è quella da reparar ils donns uschespert che pussaivel.
Uschia duai d'ina vart vegnir impedida in'extensiun dals donns, da
l'autra vart sto esser garantida la segirezza per tut las utilisadras ed
ils utilisaders da las vias. Ultra da quai vegni spetgà ch'ils rempars
adempleschian la medema funcziun da segirezza sco durant l'enviern
passà. Las mesiras principalas sa concentreschan sin il segirar scarpas,
il deviar auas, il preparar vias ed il sustegnair ils fundaments da
singuls rempars sco er il midar parts donnegiadas.
Il stabiliment da Realta vegn amplifitgà ad ina praschun preparatoria ed ad
ina praschun da repatriament
Tenor la giurisdicziun dal tribunal federal pertutgant las mesiras
repressivas en il dretg d'esters na dastgan arrestads preparatoris e da
repatriament betg vegnir collocads cun praschuniers penals e
d'inquisiziun. Percunter sto quai succeder en stabiliments separads
ch'èn adattads per executar quest arrest spezial e che permettan in
reschim d'arrest liberal. En il Grischun n'exista fin oz nagin indriz
definitiv, nua ch'ils arrestads preparatoris e da repatriament pon
vegnir collocads. Dapi l'avust 1998 exista unicamain il provisori a la
Promenada a Tavau.
En il fratemp ha il chantun fatg differents scleriments, nua ch'ina
praschun correspundenta pudess vegnir endrizzada. Quests scleriments
vegnan a la conclusiun ch'il basegn per ina praschun preparatoria e da
repatriament cun almain 16 plazzas è cumprovà. Er a l'uffizi federal da
giustia para quest giudicament realistic. Sco lieu è resultà, betg il
davos per ponderaziuns finanzialas, l'areal dal stabiliment da Realta a
Cazas. La regenza vegn a suttametter ina missiva correspundenta al
cussegl grond. En il cas d'in ulteriur basegn duain vegnir realisadas a
curta vista autras pussaivladads da collocaziun (p.ex. las praschuns
d'inquisiziun a Tavau u a Tusaun).
A partir da l'avust 1999 vala la nova ordinaziun davart ils gimnasis
La regenza relascha ina nova ordinaziun davart il gimnasi en il
Grischun (ORGim) e la metta en vigur per l'entschatta d'avust. Tranter
auter vegn reducida la durada da la scolaziun da set sin sis resp. da
tschintg sin quatter onns, la dumonda da la bilinguitad vegn reglada ed
i vegn emprovà da cuntanscher ina collavuraziun pli stretga cun la scola
svizra a Milaun. Innovaziuns pertutgan er las disposiziuns davart la
promoziun ed ils examens da maturitad.
Furmaziun da magisters/tras: collavuraziun cun il Principadi da
Liechtenstein
Il Grischun ed il Principadi da Liechtenstein fan in cunvegna en il
sectur da la scolaziun postmaturitara. Studentas e students dal
Principadi da Liechtenstein pon sa scolar a magistra resp. magister
primar en il seminar da magisters grischun, ina scolaziun che dura dus
onns. Quest curs d'instrucziun vegn purschì anc fin l'onn da scola
2003/04 e vegn substituì silsuenter da purschidas a la scol'auta
professiunala da pedagogia.
La regenza sa dosta cunter ina dubla taxa pauschala sin il traffic da
camiuns pesants
In onn avant ch'inaugurar la taxa sin il traffic da camiuns pesants
tenor prestaziun (TCPTP) na dastga, tenor l'avis da la regenza
grischuna, betg vegnir redublada la taxa pauschala.
Cusseglier federal Kaspar Villiger ha l'intenziun da redublar las
tariffas da la taxa actuala pauschala sin il traffic da camiuns pesants
per l'onn 2000. El ha dà en consultaziun in project correspundent. La
regenza refusa energicamain en sia posiziun quest augment nunspetgà ed a
curta vista.
La taxa pauschala en vigur è ina regulaziun provisoria cun numerusas
ingiustias e numerus dischavantatgs. L'entschatta 2001 duai ella vegnir
substituida da la TCPTP. I para stgandelus che curt avant la midada dal
sistem, la taxa vegn augmentada a questa moda. La TCP pauschala ha
incontestadamain numerusas mancanzas. Quellas vegnissan augmentadas
considerablamain cun redublar las tariffas. Uschia n'è p.ex. betg
previsa ina regulaziun speziala per ils transports da laina che parescha
las consequenzas negativas per la cultivaziun dal guaud e per ils
pretschs da la laina. Las interpresas da transport vegnan agravadas
supplementarmain l'onn 2000 ultra da quai tras la proxima midada per la
TCPTP (integraziun dals apparats da registraziun, adattaziun da la basa
da calculaziun e.a.p.). In redublament da la taxa na chattess insumma
betg la chapientscha da la populaziun e spezialmain er betg da las
interpresas da transport pertutgadas.
La necessitad dal redublament propost da la TCP na vegn insumma betg
motivada en ils documents da consultaziun. I manca er scadin renviament
sin la supportabladad e sin las consequenzas negativas d'in tal conclus.
Nov dretg da divorzi a partir da l'onn 2000: il dretg chantunal vegn
adattà
L'entschatta 2000 va en vigur il cudesch civil svizzer (CCS) revedì.
A moda in pau scursanida vegnan numnadas las innovaziuns savens "lescha
da divorzi". En la revisiun sa tracti ultra dal dretg da divorzi dentant
er anc d'ulteriurs secturs: il stadi civil, la maridaglia, il dretg dals
uffants, l'obligaziun d'assistenza per parents, ils asils da famiglia,
l'avugadia e l'intermediaziun matrimoniala. Las innovaziuns las pli
impurtantas pon vegnir resumadas sco suonda:
-
Il divorzi na sa basa betg pli sin la culpa e las consequenzas
economicas vegnan regladas a moda equilibrada. Il divorzi sin dumonda
cuminaivla sco er sin plant suenter ch'il termin stabilì da quatter onns
per la separaziun è spirà vegn fixà en la lescha. Rentas da divorzi
dependan novamain da princip da criteris legals objectivs e betg pli da
la culpa.
- Per regla vegn la segunda pitga ch'è vegnida stabilida durant la
lètg partida mez per in independentamain dal stadi dals bains e dal
motiv dal divorzi. Quest fatg meglierescha essenzialmain la situaziun
economica da las dunnas divorziadas.
- Il meglier bain da l'uffant vegn realisà. Uschia vegn tranter
auter ad esser pussaivel il quità cuminaivel dals geniturs er en cas
d'ina lètg divorziada, sch'ils geniturs fan ina dumonda cuminaivla e
sch'els van d'accord davart lur parts a l'assistenza da l'uffant e
davart il fatg co ch'els vulan repartir ils custs da mantegniment. Er in
dretg d'audienza dals uffants è fixà en il nov dretg da divorzi.
- Innovaziuns datti plinavant en connex cun legalisar il stadi civil
e la maridaglia sco er en ulteriurs secturs dal dretg da famiglia. Ultra
da quai vegn suttamessa l'intermediaziun matrimoniala e partenariala
professiunala ad in oblig chantunal da dumandar ina permissiun.
Il dretg chantunal sto vegnir adattà al dretg federal fin
l'entschatta da l'onn 2000. Pervi dal stgars temp na po quai betg
succeder en ina lescha formala. Sco soluziun intermediara duai dentant
vegnir relaschada in'ordinaziun dal cussegl grond che duai vegnir
transferida pli tard en il rom da la refurma da las dretgiras en ina
lescha formala (lescha introductiva tar il CCS). La regenza surdat al
parlament ina missiva correspundenta. Quella cuntegna er tschertas
adattaziuns da la basa legala pertutgant il stadi civil. Il nov decret
vegn a cumpigliar ultra da las dumondas da cumpetenza tut las
disposiziuns davart la procedura da divorzi e vegn formulà a moda
"favuraivla per ils applitgaders".
Contribuziuns da cultura
I vegnan prestadas contribuziuns e garanzias da deficit d'in import
total da 73'000 francs a las suandantas ovras ed occurrenzas culturalas:
- sisavels dis da cultura alpina a Tusaun (dals 25 fin ils 29
d'avust 1999),
- ediziun d'in tom illustrà davart il reschissur grischun Daniel
Schmid tras la chasa editura Simonett Project,
- ediziun dal cudesch per giuvenils "Nick e Pieder" (titel da lavur)
da Cornelia Monn-Casanova,
- ediziun da la segunda ediziun elavurada dal cudesch "Bauen in
Graubünden" tras la revista d'architectura "Hochparterre",
- ediziun dal cudesch "Gian Battista Frizzoni (1727-1800) - Ein
Engadiner Pfarrer und Liederdichter im Zeitalter des Pietismus" tras la
chasa editura Bündner Monatsblatt,
- ediziun d'ina seria da cartas postalas cun lavurs da
l'artist-pictur da Domat Albert Anton Willi (1872-1954) tras Armon
Fontana,
- novavels dis da litteratura rumantscha a Domat (dals 3 fin ils 5
da settember 1999),
- producziun dal toc teater da film "Die Tourismusfalle" che vegn
preschentà en il rom dal "Theaterkessel" 1999 ad Arosa ed en auters
lieus, tras las Klubkran Productions ed il teater THumor, Arosa,
- exposiziun da fotografias "Erinnerige a Mesteiner" da l'uniun Pro
Monstein (avust fin october 1999),
- surdada d'ina incarica da cumposiziun a Martin Derungs tras il
trio da (flautas) O'Henry,
- 14avel festival internaziunal da musica a Tavau (dals 23 da
fanadur fin ils 14 d'avust 1999),
- occurrenzas musicalas "Stimmhorn" e "Kumulusik" en il rom da la
festa d'atun a Malans 1999,
- retscha da concerts "Il clavazin blau" (dals 25 da fanadur fin ils
5 da settember 1999), organisada da Guido Casty, Flem,
- apero d'opera dal 1. da schaner 2000 a Tavau, e
- concerts dal club da folk a Cuira durant il segund mez onn 1999.
Agid umanitar
Las suandantas organisaziuns ed ils suandants projects d'agid
obtegnan contribuziuns da totalmain 20'000 francs:
- Crusch Cotschna Svizra (CCS) per il program da restabiliment a
Honduras, nua ch'il ciclon "Mitch" ha chaschunà ina gronda destrucziun e
devastaziun,
- agid dals lavurants svizzers (ALS) per il project d'agid d'urgenza
"Nicaragua - Agid per las victimas dal hurikan "Mitch",
- agid per l'uffant "Enfants du monde" per il project "Promoziun da
las dunnas en la prefectura Tahoua, Niger",
- ovra d'agid "unfrenda da curaisma" per il project "Organisaziun da
las lavurantas/dals lavurants agriculs en India",
- uniun per projects d'autoagid a l'ost, Cuira (UAO) per in sustegn
general, e
- School-Chain Project per ils custs da transport da CPs a Kenia.
Da las vischnancas
Il project per ina stgala da peschs en connex cun la construcziun da
l'ovra electrica pitschna Mühlbach a Malans vegn approvà. Uschia vegn
creada la pussaivladad, spezialmain per litgivas da lai, da muntar dal
Rain en la Landquart ed en sias auas lateralas sur la Klus. Il project
vegn sustegnì finanzialmain da la confederaziun e dal chantun.
Il project da construcziun per ina nova plazza da gieu e da sport a
Castasegna vegn da princip approvà (custs imputabels circa 170'000
francs, contribuziun chantunala empermessa 32.5 pertschient).
Il project preliminar per la construcziun nova dal pavigliun da
scola sin l'areal da la chasa da scola Herold a Cuira vegn approvà da
princip cun renviaments (custs imputabels circa 975'000 francs,
contribuziun chantunala diesch pertschient).
Per differents projects da construcziun da vias vegnan dads libers
credits d'in import total da 7.4 milliuns francs.
Fatgs dal persunal
La fin da zercladur 1999 èn ids en pensiun:
- Bruna Ciaschini-Spallacci, Razèn, collavuratura da tegnairchasa en
la clinica psichiatrica Beverin,
- Otto Kreienbühl, Haldenstein, manader da la partiziun da
construcziun auta tar l'uffizi da meglieraziun e mesiraziun,
- Josef Rickenbacher, Cuira, contabilist tar la procura publica,
- Heinrich Seglias, Domat, referendari tar l'administraziun da
taglia, e
- Xaver Willi, Cuira, schef da la centrala d'alarm e d'acziuns tar
la pulizia chantunala.
La regenza als engrazia per ils servetschs ch'els han prestà en
favur dal chantun.
- Arno Lanfranchi, naschì 1960, da Puschlav, domicilià a
Haldenstein, daventa manader da secziun tar la controlla da finanzas. El
cumenza sia plazza l'entschatta da november 1999.
- Hansjörg Tschudi, naschì 1969, da Schwanden GL, domicilià a Cuira,
daventa geoinformaticher tar l'uffizi da planisaziun. El cumenza sia
plazza l'entschatta d'october 1999.
Chanzlia chantunala dal Grischun
Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala dal Grischun