Il program da la regenza ed il plan da finanzas 2001-2004 stattan sut il motto "Il Grischun - singular, varià". Cun ina sauna franchezza manifestescha il chantun triling confidenza en sia funcziun da punt tranter las culturas. Questa funcziun al dat la pussaivladad da s'avrir ulteriuramain e da tgirar activamain contacts.
Il program da la regenza ed il plan da finanzas èn ils instruments strategics da gestiun da la regenza. Els fixan las prioritads politicas, resguardond adina er las pussaivladads finanzialas. En il senn d'ina nova entschatta ha la regenza empruvà da planisar ils champs d'incumbensa e da colliar qua las incumbensas e las finanzas ina cun l'autra. Il cussegl grond vegn a tractar il program da la regenza ed il plan da finanzas en la sessiun da matg 2000. El vegn ad avair la pussaivladad da far in'atgna valitaziun da la situaziun.

Il Grischun - singular, varià
Il chantun Grischun ha senza dubi sias fermezzas e spezialitads specificas. Ellas èn da chapir sco ina schanza e da trair a niz correspundentamain. Il Grischun triling dat essenzialmain la tempra a la varietad culturala da la Svizra. Il Grischun furma la punt tranter ils spazis economics impurtants da l'Europa; el porscha las pussaivladads correspundentas da scuntrada, collavuraziun e svilup economic. En il Grischun chattan ins cundiziuns da viver attractivas ed in lieu interessant per lavurar, sa scolar e per far investiziuns. Il Grischun posseda ina natira per gronda part intacta, ensemen cun l'avertadad e l'ospitalitad da la populaziun è quai in ambient ideal per sa revegnir e sa recrear. En il Grischun exista la convivenza paschaivla da differentas linguas, culturas e confessiuns sco en in model.

Directivas
Da questas realitads spezialas deducescha la regenza las suandantas directivas programmaticas:
- Il Grischun è degn da vegnir vivì ed abel da viver. La colonisaziun decentrala dal chantun vegn mantegnida, las raits socialas vegnan rinforzadas.
- Il Grischun sto daventar in lieu attractiv da lavur, vita, scolaziun, cultura e da recreaziun per giuven e vegl.
- Il Grischun s'avra vers l'exteriur e tgira activamain contacts per sa metter pli e pli en il center dals interess economics e culturals.
- Il Grischun sa collia cun il spazi economic che s'augmenta da Turitg e tgira contacts intensivs cun las conferenzas regiunalas dal chantuns da muntogna e da la Svizra orientala. Uschia cuntanscha il Grischun ina clera posiziun tranter ils chantuns da la Svizra.
- Ils problems che surpassan ils cunfins vegnan schliads en ils gremis correspundents. La collavuraziun cun las regiuns vischinas da l'exteriur vegn intensivada.
- Cun render vesaivla la posiziun speziala dal Grischun en Svizra e cun intensivar il marketing dal lieu vegn augmentada l'attractivitad per indigens, immigrads ed investiders.

Metter prioritads
En vista a la situaziun finanziala precara vul la regenza sa concentrar sin sias incumbensas centralas per propi e sin finamiras da princip. Ella sto desister da quai ch'ella giavischass. En emprima lingia sto ella s'occupar da projects per segirar la finanziaziun da las incumbensas chantunalas. Da quests projects fan part en emprima lingia las propostas per refurmas da structura ed ils respargns specifics.
L'emprima prioritad per segirar ils meds finanzials metta la regenza tranter auter en l'intenziun da meglierar las structuras sin ils secturs da la protecziun civila e da l'agid en cas da catastrofas sco er da la sanitad e dals pumpiers e da reducir tras quai las vias da decisiun. Igl è er da trair a niz meglier las sinergias. Medemamain pertutgant las prestaziuns sin il plaz d'ospitals a Cuira. Sut il medem titel vulan ins furmar a moda pli efficazia la gulivaziun da finanzas e quai cun sustegnair activamain refurmas da vischnancas.
Dal rest ha valità la regenza tranter auter las suandantas finamiras sco d'emprima prioritad per l'agir politic durant la perioda dal plan 2001 fin 2004:
- La regenza e l'administraziun giogan ina rolla activa en l'avertura necessaria vers l'exteriur.
- L'agir dal chantun sto esser efficazi, economic e confurm al temp ed a la chaussa. Il project NPM "GRiforma" progredescha spert.
- La collavuraziun cun la confederaziun, auters chantuns e cun ulteriurs partenaris en Svizra ed a l'exteriur vegn coordinada meglier.
- Il Grischun vegn rinforzà sco lieu da scolaziun e da furmaziun supplementara. Tranter auter duai vegnir amplifitgada la purschida da plazzas d'emprendissadi e sin il sectur da las scolas professiunalas superiuras duain vegnir rinforzadas l'orientaziun internaziunala e la furmaziun d'informatica.
- La varietad culturala vegn tgirada intensivamain, il rumantsch grischun vegn applitgà dapli.
- Ils custs dal sectur da sanadad vegnan reducids cun basar la politica pli ferm sin la prevenziun.
- Per amplifitgar e mantegnair la rait da vias stattan en il center il traffic public ed ils sviaments.
- Il Grischun sco lieu economic e sia cumpetitivitad (turissem, industria, mastergn e prestaziuns da servetsch) vegnan rinforzads. I vegn creada la "marca Grischun".
- Las novas tecnologias d'infurmaziun e da communicaziun vegnan promovidas intenziunadamain en il rom d'ina strategia cumplessiva.
- Las subvenziuns (contribuziuns chantunalas) vegnan conderschidas cun cleras finamiras ed orientadas tenor las prestaziuns e l'effect. Il volumen total dad actualmain passa 470 milliuns francs per onn sto vegnir reducì.

Las finanzas fan quitads
Las finanzas chantunalas han perdì l'equiliber. Gia il deficit 2001 dal quint current surpassa cun pli che 81 milliuns francs la valur maximala admissibla da 40 milliuns francs per bundant il dubel. Senza cuntramesiras vegn il deficit a restar er durant ils onns sequents en questa dimensiun. Er il deficit previs è memia aut. Ils imports correspundents sa chattan tranter 107 e 129 milliuns francs. Il fatg ch'il deficit augmenta durant la perioda dal plan 2001-2004 vegn chaschunà tranter auter perquai ch'ils projects impurtants dal program da la regenza ed ils custs da las contribuziuns chantunalas pegiureschan marcantamain la relaziun tranter las expensas e las entradas.
Questas nauschas perspectivas finanzialas contrasteschan curiosamain cun la recreaziun economica da la Svizra e cun il fatg che las finanzas publicas da la confederaziun e d'auters chantuns sa megliereschan. Dapi che las finanzas dal Grischun han subì ina perdita persistenta l'onn 1997, s'augmentan ils deficits cuntinuadamain. Ni il program cumplessiv da spargn, ni las investiziuns evidentamain pli pitschnas n'èn stads buns da midar questa situaziun. Ultra da quai sto il Grischun vegnir a frida en la proxima perioda dal plan da finanzas cun las consequenzas dal program da stabilisaziun 98 da la confederaziun sco er cun ils spustaments considerabels da las grevezzas en connex cun la gulivaziun da finanzas tranter ils chantuns. Quai chaschuna grevezzas supplementaras da passa 40 milliuns francs per onn.

La libertad d'agir è a fin
Il chantun n'ha quasi betg pli ina libertad d'agir per meglierar questa situaziun. Las mesiras da spargn ch'èn vegnidas prendidas fin uss èn a fin. Tschertas distgargias èn tuttina previsas. Da quellas fan part spezialmain ils projects da structura e da spargn dal program da la regenza, il mantegniment da la taxa d'alloschament fin la fin da l'onn 2002, la reducziun lineara da las contribuziuns d'investiziun a terzas persunas e la revalitaziun da las immobiglias dal chantun. Sin fundament da las nauschas perspectivas finanzialas n'è er in augment da la taglia betg d'excluder.
Chanzlia chantunala dal Grischun
Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala dal Grischun